Հարցազրույցի առաջին մասը՝ այստեղ
Հարցազրույցի երկրորդը մասը՝ այստեղ
ՀՀ ԱԳ նախարարի պաշտոնակատար Զոհրաբ Մնացականյանը պնդում է՝ «Վիեննայի եւ Սանկտ Պետերբուրգի պայմանավորվածությունները օրակարգից երբեք դուրս չեն եկել»
– Պարոն Մնացականյան, նոյեմբերի 1-ին ԱԺ-ում վարչապետի թեկնածու Նիկոլ Փաշինյանը ելույթ ունեցավ, որտեղ հայ-իրանական եւ հայ-վրացական սահմանների կիսաբաց լինելու վերաբերյալ նրա հայտարարությունները ոչ միանշանակ ընկալվեցին: Հայաստանի կողմից Իրանի եւ Վրաստանի սահմանները կարո՞ղ են երբեւէ փակվել:
– Միգուցե այստեղ կա լրացուցիչ բացատրության, հստակության կարիք: Եթե կոնտեքստից դուրս ենք վերցնում այդ միտքը՝ այլ բան է: Բայց եթե կոնտեքստում դիտարկենք, դա վերաբերում էր հետեւյալին՝ որ մեր, լայն իմաստով, տարածաշրջանում՝ Հարավային Կովկաս, Հարավային Կովկասի շուրջ երկրներ եւ այդ երկրների շուրջ տարածաշրջաններ՝ Մերձավոր Արեւելքից մինչեւ հյուսիսային, արեւմտյան, հարավային ուղղություններով, բոլոր առումներով ներկայիս իրավիճակներում տուրբուլենտությունը շատ բարձր է: Տարբեր զարգացումներ են ընթանում, որոնք կարող են խափանել այն պատկերը, որում մենք ապրում ենք: Մենք չենք կարող դա հաշվի չառնել: Ռազմավարական առումով ռիսկերի ընկալումը այսօր շատ ավելի բարձր է, այսինքն՝ խոսքը գնում է ռիսկերի գնահատման, այլ ոչ թե կոնկրետ մի իրավիճակի մասին, թե հիմա սահմանը կփակվի: Ո՛չ, սահմանը չի փակվի, ոչ փակվել է, ոչ էլ փակվելու է:
Բայց երբ վերցնում ենք նույնիսկ ամենատարրական հարցը, երբ Լարսում խցանումներ են, դա ազդեցություն է ունենում: Դա սահմանի բնականոն աշխատանքի խնդիր է, տարանցիկ տրանսպորտային ուղիների բնականոն աշխատանքը խափանվում է, եւ պարբերաբար լինում են իրավիճակներ, երբ պետք է ռեսուրս ներդրվի՝ ներառյալ դիվանագիտական, որպեսզի աշխատանքը բնականոն շարունակվի: Այսինքն՝ վտանգների ընկալման առումով պետք է գիտակցենք, որ կան մարտահրավերներ, որոնք լրջորեն պետք է հաշվի առնենք, աշխատենք, որպեսզի նվազեցնենք ռիսկերը: Սա է, խնդիրը վերաբերում էր ոչ թե սահմանների փակմանը, այլ մարտահրավերների եւ ռիսկերի ընկալմանը, որ մենք ապրում ենք լայն իմաստով մի տարածաշրջանում, որտեղ կա տուրբուլենտություն, եւ մեր տարածաշրջանն էլ իր խոցելիությունն ունի, որը ստիպում է մեզ չափազանց ակտիվ ու ողջամիտ լինել մեր գործողությունների ու գնահատականների մեջ:
– Պարոն Մնացականյան, Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացին անդրադառնանք: Հայաստանում իշխանության փոփոխությունից հետո որոշ պաշտոնական հայտարարություններ հիմք ընդունելով՝ կարելի է ասել, որ ԼՂ խնդրով ՀՀ-ի կողմից ինչ-որ քայլեր են ակնկալվում Հայաստանում տեղի ունեցած քաղաքական փոփոխությունների ֆոնին: Մասնավորապես, կարող եմ հիշեցնել, օրինակ, ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի կողմից դեռ մայիս ամսին Առաջին հանրապետության 100-ամյակի կապակցությամբ Ադրբեջանի նախագահին ուղղված ուղերձը, որում նա նշել էր, թե առաջիկա ամիսները Ղարաբաղյան հակամարտությունը կարգավորելու հնարավորություն կընձեռեն: Ձեր գործընկերների հետ հանդիպումներում ստանո՞ւմ եք նման ազդակներ:
– Դրանք հայտարարություններ են, որոնք պետք է ընկալել որպես գործառույթ, որը նպաստում է այն միջավայրին, որի շրջանակներում հնարավոր է առաջընթաց ապահովել: Եթե մենք սա ընկալենք որպես ազդակ, որ հիմա Հայաստանը միակողմանի զիջումների է գնալու, եւ ԼՂ հարցը տանուլ է տրվելու՝ նման կարգի զրույց վարելը նույնիսկ հետաքրքիր չէ: Եթե խոսքը գնում է այն մասին, որ այս կառավարությունը արտահայտել է շատ հստակ իր պատրաստակամությունը աշխատելու բացառապես խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ, այո՛, այս կառավարությունն ունի բավական ամուր մանդատ, եւ դա միայն ավելացնում է վճռականությունը ինքնավստահ գործելու բոլոր հարցերում՝ ներառյալ ԼՂ խաղաղ կարգավորման գործընթացում, որը գերակա խնդիր է, որովհետեւ առնչվում է անմիջապես մեր անվտանգությանը:
Շատ էական էր անցնել այս շրջանը, որը վերաբերում էր մեր կառավարության ներգրավմանը, խաղաղ գործընթացի վերականգնմանը: Մինչեւ տարվա վերջ նախատեսում ենք արտգործնախարարների մակարդակով եւս մեկ հանդիպում անցկացնել, կհայտարարենք, երբ համաձայնեցված կլինի, բայց արդեն իսկ հստակ ազդակներ եղել են այդ հանդիպման կազմակերպման առնչությամբ:
Չափազանց էական պահ էր, որ Դուշանբեում հանդիպեցին Հայաստանի վարչապետն ու Ադրբեջանի նախագահը, որի արդյունքը շատ կարեւոր էր, երբ հնարավոր դարձավ գործնականում ձեռք բերել ռիսկերի նվազմանը վերաբերող համաձայնություններ: Դա դրական էր: Հիշենք, զարգացումներ կային Նախիջեւանի ուղղությամբ: Հիմա սկզբունքորեն կա էսկալացիայի նվազում, մենք պնդում ենք, որ հռետորաբանությանը ուշադրություն դարձվի, գործընթացը շարունակական է լինելու: Բայց ուզում եմ վճռականորեն պնդել, որ ոչ ոք չհամարի, թե հնարավոր է լինեն ինչ-որ իրավիճակներ, երբ արվի ԼՂ ժողովրդի անվտանգությանը, ՀՀ շահերին վնասող որեւէ քայլ:
– Դուշանբեի արդյունքներին այժմ անդրադառնանք: ԱՊՀ գագաթնաժողովից հետո Նիկոլ Փաշինյանը նշեց, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի հետ զրույցի ընթացքում պայմանավորվածություն են ձեռք բերել հրադադարի ռեժիմի խախտումները կանխելու, ինչպես նաեւ երկխոսությանն ու բանակցություններին հավատարիմ մնալու մասին։ Կողմերի երրորդ կարեւոր պայմանավորվածությունը, ըստ պաշտոնական հայտարարությունների, նրանց միջեւ օպերատիվ կապի հաստատումն է եղել։ Ինչո՞ւ է պաշտոնական Երեւանն այդչափ կարեւորում Դուշանբեի բանավոր պայմանավորվածությունը, երբ գոյություն ունի 1994թ. զինադադարի համաձայնագիրը, այն էլ՝ ԼՂՀ ներկայացուցչի ստորագրությամբ:
– Շատ լավ հարց եք տալիս: Զինադադարի պայմանագիրը եղել եւ մնում է հիմքը զինադադարի պահպանման, մենք ապավինում ենք եւ շարունակելու ենք հղում կատարել այդ փաստաթղթին. կրկնեմ, դա զինադադարի պահպանման հիմքն է եղել եւ մնում է, որեւէ քննարկում այդ առումով չունենք: Մենք 1994թ.-ից ի վեր ունենք պատմություն, այսինքն՝ եթե Ձեր հարցը վերաբերում է՝ ինչու է սա պետք, եթե կա 1994թ. փաստաթուղթը, ճիշտ եք ասում՝ 1994թ. փաստաթուղթը կա: Բայց կա նաեւ իրականություն. 2014թ. ի վեր սկսվեց խիստ ընդգծված լարվածության աճ, իսկ 2016թ. ապրիլին՝ քառօրյա ադրբեջանական ագրեսիան Լեռնային Ղարաբաղի դեմ: 2018թ. ընթացքում ունեցանք զարգացումներ, որոնք կարող էին հանգեցնել նոր էսկալացիայի, Նախիջեւանի ուղղությամբ իրավիճակը չափազանց մտահոգիչ էր: Մենք չէինք կարող թույլ տալ, որ որեւէ զարգացում լիներ, որը կարող էր նպաստել նոր էսկալացիայի, եւ այդ ուղղությամբ աշխատելը մշտական մարտահրավեր է, դրա համար ենք մենք ընդգծում ռիսկերի նվազեցման գործառույթը որպես կարեւորագույն բաղադրիչ:
– Իսկ ինչո՞վ եք բացատրում եմ, որ 2014թ.-ից Ադրբեջանն ավելի ագրեսիվ սկսեց իրեն դրսեւորել:
– Մեկ բան պետք է հստակ ընդունել՝ չկա ռազմական լուծում: Ռազմական լուծումը կնշանակի՝ ավերածություններ ամբողջ տարածաշրջանի համար, կյանքերի կորուստ: Միեւնույն ժամանակ չի լինելու իրավիճակ, երբ Հայաստանը եւ Լեռնային Ղարաբաղը բանակցեն թույլի դիրքերից: Այսինքն՝ Դուշանբեն քայլ էր՝ ուժեղացնելու ռիսկերի նվազեցումը, խաղաղությանը նպաստող միջավայրն ուժեղացնելու, բանակցությունների ավելի լավ միջավայր ստեղծելու, քայլ՝ վստահություն ստեղծելու ուղղությամբ:
– Ապրիլյան պատերազմից հետո Վիեննայի եւ Սանկտ Պետերբուրգի հանդիպումների արդյունքներով հակամարտող կողմերից պահանջվում էր շփման գծում հետաքննության մեխանիզմներ ներդնել: Հիմա հայ-ադրբեջանական հանդիպումներում այդ պահանջը շարունակվո՞ւմ է նույն հրատապությամբ բարձրացվել: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների մի քանի հայտարարություններում դրանք չհիշատակվեցին, ինչն էլ որոշ մեկնաբանություններով՝ հետքայլ է հայկական կողմի համար, որովհետեւ այդ պահանջները մոռացության տալը պաշտոնական Բաքվի նպատակն է:
– Վիեննայի եւ Սանկտ Պետերբուրգի պայմանավորվածությունները չեն կարող օրակարգից դուրս մնալ, դրանք օրակարգում են, որովհետեւ դրանք ռիսկերի նվազեցմանն ուղղված գործառույթներ են, եւ մենք դրանց պահպանման ու իրականացման վրա պնդելու ենք: Վիեննայի եւ Սանկտ Պետերբուրգի պայմանավորվածություններն օրակարգից երբեք դուրս չեն եկել, անկախ նրանից՝ որեւէ հայտարարության մեջ նշվել են, թե ոչ, Հայաստանի համար օրակարգից երբեք դուրս չեն եկել: Դուշանբեի պայմանավորվածությունները, որը շեշտում եք՝ «բանավոր են», այո՛, բանավոր պայմանավորվածություն է, բայց այսօրվա դրությամբ գործում է: Սա ցույց է տալիս մտադրությունների լրջությունը:
– ՀՀ-ԵՄ հարաբերությունների հաստատման գործընթացում Դուք ամենաակտիվ կերպով եք ներգրավված եղել, տարիներ առաջ ՀՀ-ԵՄ Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ բանակցություններն էիք վարում: Համապարփակ եւ ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրը՝ ՀԸԳՀ-ն, հնարավորություններ է ընձեռել մեր երկրին, Հայաստանի նոր կառավարությունը ունի՞ տեսլական, թե ինչ առաջնահերթություններով է առաջ ընթանալու, երբեմն իշխանությանը քննադատում են, որ այս ուղղությամբ առանձնապես չեք շտապում:
– Լսել եմ այդ մեկնաբանությունները, թե ոչինչ չի արվում, դանդաղ ենք շարժվում: Միգուցե քաղաքական նպատակները թելադրում են, որպեսզի համեմատության մեջ ցույց տան գործընթացները՝ տարբեր դինամիկաներով: Բայց դա մի կողմ դնենք: Այստեղ ավելի էական է մի իրողություն: ՀՀ-ԵՄ պայմանագիրը ստորագրվեց 2017թ. նոյեմբերին, այդ փուլն ավարտվեց: Պայմանագիրն այն առումով է էական, որ այնքան համապարփակ է, այնքան ծավալուն է, այնքան բազմաթիվ ոլորտներ է ծածկում, որ դա մեկ կառույցի գործ չէ, դա միասնական աշխատանք է: Մենք ունեցանք շրջան, երբ Հայաստանում հեղափոխություն տեղի ունեցավ, նոր կառավարությունը սկսեց իր գործունեությունը: Հունիսի 1-ից ՀՀ-ԵՄ համաձայնագիրը մտավ ուժի մեջ՝ անցումային դրույթներով, մինչեւ ԵՄ անդամ պետությունների կողմից վավերացնելը: Իմիջիայլոց, սա շատ էական պահ է, որովհետեւ դա նշանակում է, որ մենք սկսել ենք միջանկյալ իրականացնել պայմանագիրը՝ անկախ նրանից, թե որ երկիրը երբ կվավերացնի: Այսինքն՝ ԵՄ-ի հետ մեր հարաբերությունների հիմքում արդեն ՀԸԳՀ-ն է:
Մենք կարողացանք շատ արագ համախմբել մեր կարողությունները։ Հուլիսին կայացավ Հայաստան-Եվրամիություն գործընկերության խորհուրդը։ Փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանի ղեկավարմամբ ստեղծվեց ՀՀ-ԵՄ Համապարփակ եւ ընդլայնված գործընկերության համաձայնագրի եւ ՀՀ-ԵՄ Գործընկերության առաջնայնություններ փաստաթղթի կիրարկումն ապահովող միջոցառումները համակարգող միջգերատեսչական հանձնաժողովը։ Ձեւավորեցինք մեր ճանապարհային քարտեզը եւ այս ամսվա վերջին ունենալու ենք գործընկերության կոմիտեի նիստ: Սրանք գործընկերության ֆորմալ հարթակներն ու գործառույթներն են, այսինքն՝ գործընթացն իր բնականոն հունով շարունակվում է, եւ շատ հպարտ ու ուրախ եմ դրա համար: Նոր կառավարությունը ժամանակ չկորցրեց, եւ սա, ի դեպ, ցույց տվեց մեր պետության ինստիտուցիոնալ կարողությունները, որ նոր կառավարությունը եկավ հեղափոխությունից հետո ու ստանձնեց իր պարտականություններն այդ ուղղությամբ: Այս ամենը՝ ֆորմալ առումով:
Բայց ավելի կարեւոր են արդյունքները՝ ի՞նչ է տալու մեզ պայմանագիրը: Չկա այդ օրը, որ մենք ասենք՝ այս օրը մենք զգալու ենք արդյունքները: Չկա նման օր, չկա նման պահ, կա գործընթաց՝ ամենօրյա գործընթաց: Այս պայմանագիրը պարունակում է հսկայական ծավալ՝ նորմատիվ համադրումների, որը հնարավորություն է տալիս մեզ մեր կարողությունների որակը բարձրացնել: Այս պայմանագրի հիմքում դրված է մեկ բան՝ ԵՄ-ի հետ համագործակցությունը ծառայեցնել մեր ազգային զարգացման օրակարգին, մեր երկրի համար որակյալ զարգացում ապահովել, բոլոր գործիքներն ապահովել՝ մեր կյանքը բարելավելու համար: Մեր ձեռքերում է, եւ դա մեկ օրվա մեջ չի լինելու: Մի համեմատություն անեմ. երբ որ Հայաստանը ԵԽ-ին անդամակցեց, այդ օրը չկար, թե մենք երբ պետք է ավելի ժողովրդավար դառնայինք: Հիշեք, թե որքան ցավոտ շրջան ենք անցել, ինչքան երկար ճանապարհ ենք անցել, այդ ճանապարհը երբեք չի ավարտվում: Չկա մի օր, երբ ժողովրդավարությունը ամրապնդվեց եւ ավարտվեց: Ո՛չ, ամեն օր է ամրապնդվում ժողովրդավարությունը: Նույնը վերաբերում է ՀՀ-ԵՄ մեր զարգացման օրակարգին: Հուսով եմ, որ մենք շատ սպասեցնել չենք տա, ո՛չ ԵՄ-ն, ո՛չ որեւէ կառույց մեր հարցերը չի լուծելու, միայն Հայաստանը, միայն Հայաստանի ժողովուրդն է լուծելու: Այս գործիքները մենք օգտագործում ենք, որպեսզի էլ ավելի ուժեղացնենք, ավելի որակյալ դարձնենք այն ամենը, ինչ անում ենք մեզ համար: Սա է ԵՄ-ի հետ մեր համագործակցության ու ՀԸԳՀ-ի էությունը:
ԷՄՄԱ ԳԱԲՐԻԵԼՅԱՆ
«Առավոտ» , 22.11.2018
