Եօթանասունը հինգ տարի առաջ Կարպիս Ափրիկեան սկսաւ երաժշտութեամբ զբաղիլ: Տասնըհինգ տարեկանին Աղեքսանդրիոյ Պօղոսեան ազգ. վարժարանի երաժշտութեան ուսուցիչ Աշոտ Պատմագրեանի աշակերտ, անոր բացակայութեան ինք կը ստանձնէր տարեվերջի հանդիսութեան երգչախումբին ղեկավարութիւնը: Իսկ ուսուցիչին մեկնումէն ետք դարձաւ անոր յաջորդը, մինչ 1953: Փարիզ մեկնելէ առաջ Կ. Ափրիկեան Գահիրէի և Աղեքսանդրիոյ մէջ շարք մը համերգներով լուրջ գործունէութիւն ծաւալեց, ինչպես Ալհամրա հանրածանօթ հանդիսասրահին մեջ: Երաժշտութեան բնագավառին մէջ առաջնակարգ դեմք դարձաւ, արժանանալով մինչև իսկ Եգիպտոսի նախագահին գնահատանքին: Եթե Ափրիկեան չըլլար, Գ. Ալեմշահի «Աւարայրի ճակատամարտը» համանուագային վիպերգութիւնը (poՌme symphonique) պիտի նուագուէ՞ր Երևանի մէջ:
Նույնն է պարագան իր «Սասունցի Դավիթ» օրաթորիոյին, որ դիւցազներգական բնոյթով համանուագախմբային երկ է ու կը պարունակէ մեներգեր, խմբերգեր: Լևոն Շանթ հակակրօնական տարողութեամբ իր գործը կոչած էր «Հին Աստուածներ». Ափրիկեան գտած էր Բարսեղ Կանաչեանի այդ թատերգութեան համար յօրինած դաշնակի բաժին մը և ջութակի ու թաւ ջութակի կցկտուր հատուածներ: Անոնց վրայ հիմնուելով, ան յաջողութեամբ ստեղծեց մէկ արարնոց, խտացրած «Աբեղան» օփերան, որ համանուագախմբային երկ մըն է: Իրեն կը պարտինք նուագախմբի ընկերակցութեամբ «Նանօր»-ի ժողովրդականացումը. Կանաչեան-Ափրիկեանի «Նանօր»-ը դարձաւ կոթող մը և միջազգային երաժշտասէրներու մեծ ընդունելութեան արժանացաւ: Զարմանալի է, որ մեր այն գաղութները ուր հոծ հայութիւն կայ և կարևոր թիւով մտաւորականութիւն, երաժշտական մարզը յաճախ զարգացում չէ արձանագրած: Սակայն ֆրանսահայութիւնը, որ այսօր շատ փայլուն պատկեր մը չի պարզեր, երաժշտական գետնի վրայ ունեցած է ծանօթ երաժշտագետներ, ինչպես՝ Գ. Ալեմշահ, Ա Պարթևեան, Մեսումենց: Երիտասարդութեանս, երգչախմբային երաժշտութեամբ խանդավառ, – դասական, գեղճկական, կամ կրօնական, – շրջած եմ բոլոր գաղութները, նաև անոնց եկեղեցիները, ծանօթանալու համար տարուած երաժշտական գործունեութեան: Երգած եմ Կանաչեանի բոլոր երգերը, իր իսկ ղեկավարութեան տակ:
Որպես ջութակահար մաս կազմած եմ Ափրիկեանի ղեկավարած նուագախմբին, ապա իբր երգիչ, անոր երգչախմբին: Հոս կուզեմ յիշեցնել նաև թե ներկայ գտնուած եմ Հայաստանի հանրածանօթ բոլոր երգչախումբերու փորձերուն և ծանօթացած անոնց խմբավարներուն, բացառութեամբ Երևանի սենեկային երգչախումբին, որուն խմբավարը Պեյրութ մեկնած էր, վերակազմելու Բ. Կանաչեանի «Գուսան» երգչախումբը: Ափրիկեան յետագային Կանաչեանի բազմաթիվ գործերուն համանուագային բաժիններ աւելցուցած է, ինչպես «Շուշօ»-ին, «Վարդերի հետ» -ին, որոնք այլևս գրեթէ չենք լսեր Արևմտեան Եւրոպայի երկիրներուն մեջ… Ինչ կը վերաբերի Կոմիտասեան պատարագին, Ափրիկեան նկատած է, որ զայն խառն երգչախումբի պատշաճեցնելու բոլոր փորձերը գոհացուցիչ արդիւնք չեն տուած, անոնց հնչեղութիւնը մնացած ըլլալով թեթև, նոյնիսկ միապաղաղ: Ինքն իր նոր մօտեցումով պայծառութիւն մը բերած է, նկատի ունենալով tessitur-ը, այսինքն՝ երգաձայնի մօտաւոր հնչածավալը, երգողներուն համար ամենէն նպաստաւորը, յարմարագոյնը: Ըրածը «փոխագրութիւն-վերագրութիւն» կարելի է կոչել. Նոյն աշխատանքը կատարած է մեր հիասքանչ գոհար շարականներուն վրայ: Ունկնդրած եմ յաջող, կամ նուազ յաջող հոգևոր համերգներ, լսած անոնց ձայնագրութիւնները: Սկսած Ս. Էջմիածնի տաճարէն, մինչև Նիւ Յորքի Ս. Վարդան եկեղեցին, ղեկավարներու հետ մտերմութիւն ունեցած եմ. ձայներիզով ունկնդրած նաև Պուէնոս Այրեսի եկեղեցիին խմբավարին կատարումները: Անվարան կրնամ ըսել թե Ափրիկեանի վերարտադրած պատարագը գերազանցապես յաջող գործ է: Այս շրջանակին մեջ կարելի չէ չխոսիլ «Չ՚ըլլար, չ՚ըլլար» բազմամս երկին մասին, որ գողտրիկ սուիթ մըն է: Ափրիկեան նկատած էր թե համերգի մը վերջաւորութեան զուարթ բնոյթով ստեղծագործութիւն (divertimento) մը անհրաժեշտ էր, ուրախ շեշտերով փակելու համար ձեռնարկը: Այս երկը Ափրիկեանի երաժշտական ինքնուրոյն դրոշմը կը կրէ: Ան յանդգնած է հայ երգչախմբային արուեստին մէջ տեղ տալու rythmique-ին (կշռութային) և syncope-ին (շեշտաշարժ կամ շեշտասահ), որոնց մեկնաբանութիւնը դժուար է սորվեցնել սիրողներէ բաղկացած խումբի մը, ու անպայման կ՚ըլլան նաև հայերենին ոչ ծանոթ տարրեր: Մաէսթրօ Կարպիս Ափրիկեան մեծապես նպաստած է Եվրոպայի մեջ Կոմիտասի, Կանաչեանի, Ալեմշահի գործերուն ծանօթացումին: Ան իր տաղանդով ու վարպետութեամբ հայ երաժշտութեան երկնակամարին վրայ դարձած է եզակի անուն մը, որուն վաստակը արժանի է ամէն յարգանքի ու մեծարանքի:
ԼԵՎՈՆ ՄՈՄՃԵԱՆ
Բժիշկ
«Առավոտ»,
21.11.2018
