Ե՞րբ սպասենք մեր սահմանին ճամպրուկով ներդրողներին

«Առավոտի» «Դեմ առ դեմ» հաղորդաշարի հյուրերն են միջազգային փորձագետ Հովհաննես Իգիթյանը եւ տնտեսագետ Վարդան Բոստանջյանը

Նելլի Գրիգորյան.- Վերջին մեկուկես ամսվա ընթացքում միայն տնտեսվարող սուբյեկտների մասով բացահայտվել է մոտ 20 մլրդ դրամի չափով պետությանը պատճառված վնաս: Այժմ կառավարությունը փորձում է հասկանալ տնտեսական իրավիճակը՝ խնդիրներն ու հնարավորությունները: Միաժամանակ, այս ֆոնին շատերը, գուցե նաեւ արդարացիորեն, ակնկալում էին, որ հաջորդ տարի ունենալու ենք լայնամասշտաբ ներդրումներ, թռիչքային տնտեսական աճ ու այս ամենի եւ ստվերի կրճատման արդյունքում՝ պետական բյուջեի եկամուտների կտրուկ աճ: Ի հեճուկս սպասելիքների՝ խորհրդարանական քննարկումների ժամանակ պարզ դարձավ, որ 2019-ի բյուջեն հեղափոխական չէ: Հիմնական ցուցանիշների մասով հետընթաց կա, օրինակ՝ ներկա կառավարությունը 2019թ. համար կանխատեսել է 4,9% տնտեսական աճ, մինչդեռ նախորդ կառավարությունը կանխատեսում էր 5,3% եւ այլն: Օբյեկտի՞վ է կառավարության այս զգուշավորությունը:

Հովհաննես Իգիթյան.- Այն, որ ասում եք՝ սպասելիքներ են, հեղափոխական է. չեն եղել այդպիսի սպասելիքներ, չեն եղել այդպիսի խոստումներ: Այսինքն՝ արդեն պարզ է, որ նախկին իշխանությունը այս դեմագոգիան պետք է օգտագործի ապակողմնորոշելու համար ժողովրդին եւ վարկաբեկելու գործող իշխանությանը: Մենք ունեցել ենք հեղափոխություն, հեղափոխության ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանն իր թիմի հետ ներկայացրել է հետեւյալը. մենք ժամանակավոր կառավարություն ենք, մենք եկել ենք կոռուպցիան վերացնելու, ժողովրդին եւ կուսակցությունները նախապատրաստելու նոր արտահերթ արդար ընտրությունների: Սա է կառավարության ծրագիրը մինչեւ նոր ընտրություններ: Հետո պետք է հաշվի առնենք՝ ինչքան էլ որ ՀՀԿ-ն փորձում է ձեւացնել, թե իրենք ընդդիմություն են, իրենք ընդդիմություն չեն մինչեւ այս պահը: Եվ երեկ էլ խորհրդարանի նիստը չկայացավ, որովհետեւ մեծամասնության պատգամավորները, որոնք հանրապետական են, չեն գալիս: Ի վերջո, հեղափոխությունը տեղի ունեցավ, երբ ներկայիս իշխանությունը նախորդ պառլամենտում 7% էր: Այսինքն՝ պետք է հասկանալ, որ այս իրավիճակում բյուջեն գրեթե նույն համամասնությամբ պետք է տեղափոխվեր հաջորդ տարի:

Ն. Գ.- Երբ խորհրդարանում քննարկվում էր կառավարության ծրագիրը, դրանում կարմիր թելի պես անցնում էր միտքը, որ հեղափոխություն է տեղի ունեցել՝ ակնկալում ենք սա այսպես կլինի, նա այնպես կլինի, հավատը կմեծանա, ներդրումները կավելանան: Չե՞ք կարծում, որ այդ ամենը պիտի արտացոլված լինեին 2019-ի բյուջեի ծրագրում:

Վարդան Բոստանջյան.- Այսպիսի բան կա, որը ոչ մասնագետները կարող են չնկատել կամ չհասկանալ. մենք գործ ունենք մեծ համակարգի հետ, ինչպիսին երկիրն է: Համակարգային տեսության մեջ ասվում է, որ համակարգերը ունեն մեծ իներցիա, եւ հնարավոր չէ սպասել այնպիսի կտրուկ բաների, ինչպիսիք բարձրաձայնվում, ասվում են: Ժամանակային իմաստով նաեւ ունենք ճիշտ հասկանալու խնդիր, որովհետեւ մարդիկ հասկանում են այսպես. վաղը կլինի կենսաթոշակների բարձրացում, աշխատավարձի բարձրացում, տնտեսական կտրուկ աճ, ներդրումների շռնդալից աճ:

Ն. Գ.- Բայց իշխանությունների հռետորաբանությունն է այդպիսին:

Վ. Բ.- Հռետորաբանությունն իհարկե հարկավոր է՝ որոշակի չափերի մեջ եւ ժամանակի կտրվածքում, բայց կառավարության ծրագրում խոսվում էր հեռահար ինստիտուտների մասին: Ես հիմա չեմ ուզում ոչ մեկին պաշտպանել, առավել եւս՝ որեւէ մեկը իմ պաշտպանության կարիքը չունի, բայց դա այդպես է: Ինքս, օրինակ, կարծում եմ, որ լավագույն դեպքում մենք կարող ենք հաջողության շեմը տրորել երեք տարի հետո:

Ն. Գ.- Այսինքն՝ նորմա՞լ է, որ 2019թ. բյուջեի մասով կառավարությունը զգուշավոր է:

Վ. Բ.- Իհարկե, նորմալ է: Վարչապետն ինքը բնութագրեց՝ իներցիոն բյուջե: Ո՞վ էր մտածում, որ հանկարծակի կտրուկ հեղափոխական բյուջե պետք է ձեւավորել: Չմտածեք, որ մեծ երկրի մակարդակով հնարավոր էր հայտնաբերել եկամուտներ եւ այլն, եւ այլն, դրանցով պայմանավորված՝ միանգամից անցնել գործի: Լավագույն դեպքում կարող էր լինել այն, ինչ որ դուք ասացիք 20 միլիարդի վերաբերյալ: Բայց պետության համար դա կատաստրոֆիկ փոքր գումար է: Եվ բնականաբար, այս փոքրիկ քայլերով երկու-երեք ամսվա ընթացքում կարողացանք հայտնաբերել մի փոքր մասը, ինչ որ տեղի է ունեցել նախորդ ժամանակներում: Շրջահայացությունը պահանջում է շուտափույթ արդյունքների ձգտելը կասեցնել, եւ փորձենք բոլորս, ոչ միայն իշխանությունը, նպաստել այդ գործընթացին: Այս համատեքստում ես մտածում եմ, որ 2019-ի բյուջեն այդ էլ պետք է լիներ, չէր կարող ավելի լավը լինել:

Ն. Գ.– Վարչապետը եւ կառավարության տարբեր անդամներ արտահերթ ընտրությունների շուտափույթ անցկացումը հիմնավորում էին Հայաստան ներդրումներ ներգրավելու անհրաժեշտությամբ: 2019-ի բյուջեում կա՞ն մեխանիզմներ, որոնք նպաստելու են համապատասխան միջավայրի ձեւավորմանը եւ արագ ու մեծ ծավալի ներդրումների հոսքին:

Հ. Ի.– Նախ, իմ կարծիքով՝ ընտրությունների առումով մենք ուշացել ենք, արտահերթ ընտրությունները պետք է լինեին մայիս-հունիսին: Հիմա, լավ, դեկտեմբերը արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու օրինական հնարավորությունն է: Բայց երբ խոսում ենք ներդրումների մասին, պետք է հասկանանք, թե ինչու Հայաստանում վերջին 10-12 տարիներին նվազեցին օտարերկրյա ուղիղ ներդրումները: Ժամանակին, երբ ես ղեկավարում էի Հայաստանում եվրոպական առեւտրի պալատը, 40 օտարերկրյա ներդրող կար: Այսօր 7, 6 կամ 5-ն են: Դրսի ներդրումները անցած տարվա կտրվածքով իջել են, կարծեմ՝ մինչեւ 240 միլիոն դոլար: Համեմատության համար ասեմ, որ Վրաստանում դրսի ներդրումները 1,7 միլիարդ են: Եթե պետք է խոսենք նոր ներդրումների մասին, նախ այդ խոչընդոտները պետք է վերացնենք, ամենակարեւորները՝ կոռուպցիան եւ հովանավորչությունը:

Ն. Գ.- Դուք անընդհատ նախկինների դաշտ եք գնում, նախկինների մասով ամեն ինչ հասկանալի է ու պարզ է: Խնդրեմ՝ թվարկեք 2019-ի բյուջեում այն գործիքներն ու մեխանիզմները, որոնք ապահովելու են լավ ներդրումային միջավայրը:

Հ. Ի.- Այս բյուջեից սպասելիքներ չպետք է ունենանք, մենք սպասելիքներ պետք է ունենանք նրանից, որ Հայաստանում կոռուպցիա եւ հովանավորչություն չեն լինելու: Դուք դա բյուջեում չեք տեսնի: Նախորդ բյուջեում էլ գրված չէր, որ պետական գնումները տալիս ենք մեր հորեղբոր տղային կամ ծանոթների կազմակերպություններին, որոնք շուկայականից բարձր գներով են գնումներ կատարելու: Հիմա էլ գրված չէ: Բայց ես հարյուր տոկոսով համոզված եմ, որ վերահսկողությունը խիստ է լինելու: Դուք հիմա պատկերացնո՞ւմ եք, որ գնումները, օրինակ, տրվեն իմ հորեղբոր տղայի կազմակերպությանը:

Ն. Գ.- Փոխվարչապետ Տիգրան Ավինյանի հետ եղավ նման դեպք, նրա ընտանիքին պատկանող ընկերությունը 35 հազար դոլար գրանտ շահեց չրի արտադրություն զարգացնելու համար:

Հ. Ի.– Ես տեղյակ չեմ, բայց դուք այդ մի դեպքը գիտեք, ուզո՞ւմ եք հինգ հազար դեպք ասեմ նախկինից: Չգիտեմ, այդ դեպքով երեւի զբաղվում են, բայց ես համոզված եմ, որ այսպիսի բաներ չեն լինելու: Հիմա մենք պետք է հասկանանք՝ ինչպես անել, որ Հայաստանը մյուս երկրների նման գրավիչ դառնա: Ի՞նչ եք ուզում, ուզում եք քննադատենք այս հինգ ամսվա աշխատա՞նքը եւ ասենք՝ գնացեք ընտրեք Սերժ Սարգսյանի՞ն:

Վ. Բ.– Որ ասվում է՝ բյուջեն իներցիոն է, պետք է հասկանանք, որ եղած հնարավորությունների սահմաններում կարողանում ենք ամեն մի ոլորտին որոշակի, կոպիտ ասած՝ փող շպրտել: Անկախ հնից ու նորից, անկախ հեղափոխություն կանեինք թե չէ՝ այս տարվա բյուջեն արդեն պետք է ծրագրային լիներ, որը ոչ այլ ինչ է, քան արդյունք. ցանկացած հատկացվող գումարի քանակական եւ որակական ցուցիչով: Ես կարծում եմ՝ այս հինգ ամիսների մեր ամենամեծ նվաճումը այն է, որ կարողացանք այս ահավորությունը կասեցնել եւ ամբողջ երկրում ստեղծեցինք վիճակ՝ զգաստացեք, բոլոր իրավաբանական եւ ֆիզիկական անձինք: Դա արդեն մոտեցում էր, եւ ես ուզում եմ, որ սա ուժեղանա:

Ն. Գ.- Ե՞րբ սպասենք մեր սահմանին ճամպրուկով ներդրողներին, քանի որ արտահերթ ընտրությունների անցկացման անհրաժեշտությունը իշխանությունները հենց այդպես էին հիմնավորում:

Վ. Բ.- Երբեք այդպիսի միամիտ բան չանեք: Այդպիսի բան լինում է, անկախ ընտրությունից կամ ոչ ընտրությունից, միայն այն ժամանակ, երբ երկրում գոյություն ունի տնտեսական քաղաքականություն եւ վստահության անսահման ինստիտուտ:

ՆԵԼԼԻ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
Այլ մանրամասները՝

«Առավոտ»

16.11.2018