Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը ծավալուն հարցազրույց է տվել ռուսական Lenta.ru կայքին՝ խոսելով Հայաստանի ներքին և արտաքին քաղաքականության մեջ իր դիրքորոշումից, «Մարտի 1-ի» գործից, իր՝ քաղաքականություն վերադառնալու հեռանկարներից: Հարցազրույցն ամբողջությամբ ներկայացնում ենք թարգմանաբար.
-Մի քանի օր առաջ Հայաստանի վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյանը, հրաժարական տալով, համոզեց Ազգային ժողովին չընտրել նոր վարչապետ: Եթե հաջորդ երկու նիստերին վարչապետ չընտրվի, Փաշինյանը կհասնի իր ցանկալի նպատակին՝ Ազգային ժողովի արձակմանը և արտահերթ ընտրություններին: Ինչպե՞ս եք գնահատում նրա հերթական հաղթանակը:
-Ես չեմ կասկածել, որ այդ ներկայացումը կխաղան և կնշանակեն արտահերթ ընտրություններ: Դրանում ոչ մի զարմանալի բան չկա, քանի որ մյուս ուժերը չցուցաբերեցին բավարար քաղաքական կամք և չհամագործակցեցին միմյանց հետ, որպեսզի դա թույլ չտան:
-Ոմանք կարծում են, որ այս ընտրությունները կդառնան ընթացիկ անկայուն ժամանակահատվածի ավարտը, ուրիշները համոզված են, որ կսկսվի նորը: Ո՞վ է մոտ իրականությանը:
-Սա, անկասկած, շրջադարձային պահ է. վարչապետը համախմբում է իշխանությունը, ինչի արդյունքում Հայաստանում կձևավորվի, ըստ էության, միակուսակցական խորհրդարան միակ քաղաքական միավորի ամբողջական գերակշռությամբ: Եվ այդ քաղաքական միավորում գերակշռելու է մեկ մարդ: Չեմ կարծում, որ այդպիսի իրավիճակը կկարողանա ապահովել երկարաժամկետ կայունություն: Մյուս բոլոր խորհրդարանական կուսակցությունները հայտարարեցին, որ պատրաստ չեն նման սցենարի: Սակայն այն անցկացվում է մոբիլիզացիոն ռեսուրսի միջոցով, որը դեռևս ունի Փաշինյանը: Ակնհայտ է, որ եթե խորհրդարանական կուսակցությունները այսօր պատրաստ չեն ընտրությունների, նրանց արդյունքը միանգամայն կանխատեսելի է:
-Եվ կանխորոշվա՞ծ է:
-Անշուշտ: Ցանկացած հոգեբան կասի, որ չի կարելի ընդունել լուրջ որոշումներ էմոցիոնալ ոգևորվածության վիճակում: Սոցիալական հոգեբանությունը հաստատում է, որ դա միանգամայն կիրառելի է ամբողջ հասարակության համար: Այսօր Հայաստանի ընտրազանգվածի մի մասը գտնվում է էյֆորիայի վիճակում և պատրաստ չէ առարկայական երկխոսության, ինչը նշանակում է, որ ոչ ճիշտ որոշումների ընդունման ռիսկերը խիստ աճում են:
-Ձեր հարցազրույցներից մեկում, գնահատելով ապրիլյան իրադարձությունները, պնդել եք, որ Փաշինյանը չունի զանգվածային ազգային աջակցություն, այլ առկա են ոչ մեծ թվով հիպերակտիվ կողմնակիցներ: Հիմա դուք խոսում եք Փաշինյանի մոտ մոբիլիզացիոն ռեսուրսի առկայության մասին: Փոխե՞լ եք ձեր տեսակետը:
-Ապրիլյան իրադարձությունների ծավալները լրիվ ուրիշ էին, մարդկանց ջանքերը ուղղված էին այն ժամանակ գործող իշխանությունների դեմ: Հենց դա էր այն ժամանակ հիմնական միավորող սկիզբը: Սակայն իրավիճակի զարգացմանը համընթաց գործընթացը ձևափոխվեց մեկ այլ բանի: Այդ նույն զանգվածը դարձավ նոր իշխանության ակտիվ պաշտպան, քանի որ նրան համարում է իր ջանքերի արդյունք: Դա օբյեկտիվ իրականություն է, որը պետք է հաշվի առնել:
-Վերջերս ասել եք, որ միաբևեռ խորհրդարանի ձևավորումը նախադրյալներ է ստեղծում անկայունության համար: Ի՞նչ նկատի ունեիք:
-Խոսքը իշխանության և պատասխանատվության մասին է. ամբողջական իշխանությունը ենթադրում է ամբողջական պատասխանատվություն, և դա մեդալի մի կողմն է, դրականը, քանի որ սեփական անհաջողություններում մեղադրելու մարդ չի լինի: Այսօր հանրամատչելի «սաբոտաժ» և «հակահեղափոխություն» բառերը կկորցնեն հասցեատերերին: Գուցե այդ ժամանակ իշխանությունը վերջապես կզբաղվի տնտեսությամբ… Բացասականը կլինի նրանում, որ կձևավորվի նոր քաղաքական մենաշնորհ, և երկրին դրանից ոչ մի լավ բան չի լինի: Որպես կանոն, իշխանության այդպիսի մենաշնորհն արդյունքում հանգեցնում է իշխանության լճացման և շվայտացման, ինչպիսի հեղափոխական էլ որ նա լինի: Երկրում կդադարի աշխատել զսպումների և հակակշիռների համակարգը, ինչը խիստ կարևոր է իշխանության ճյուղերի հավասարակշռման տեսանկյունից:
-Հայաստանում այսօր կա՞ն արդյոք քաղաքական ուժեր կամ առանձին քաղաքական գործիչներ, որոնք ունակ են խախտել այդ մենաշնորհը, իրենց վրա վերցնել ընդդիմության դերը:
-Դա կախված կլինի նրանից, թե որքան եռանդով և մասնագիտորեն նրանք կկառուցեն իրենց աշխատանքը արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններից հետո: Բոլորը հասկանում են, որ կլինի քաղաքական դաշտի լուրջ վերաձևավորում, բացվում են մեծ հնարավորություններ ինքնաիրացման համար, սակայն ով հանդես կգա ընդդիմության ավանգարդում, կախված է նրանից, թե ինչպես իրեն կպահի ապագա ընդդիմությունը:
-Դուք Ձեզ տեսնու՞մ եք այդ դերում:
-Ես մտածում եմ այդ մասին:
-Պատրա՞ստ եք ղեկավարել հայկական ընդդիմությունը:
-Ես Հայաստանի ապագայի համար լուրջ անհանգստանալու հիմքեր ունեմ: Դա դրդում է ինձ, որպեսզի ինչ-որ կերպ ազդեմ այդ գործընթացների վրա: Որքանով դա ինձ կհաջողվի՝ ցույց կտա ժամանակը, սակայն, կարծում եմ, որ իմ անցյալը, ներկան, իմ փորձը թույլ կտան ինձ էական դեր խաղալ հայկական քաղաքականության մեջ:
-Մինչև քրեական գործի հարուցումը Դուք ցանկություն չէիք հայտնում վերադառնալ քաղաքականություն: Իսկ հենց որ Ձեր դեմ մեղադրանք առաջադրվեց, Դուք հայտնեցիք այդպիսի մտադրության մասին: Այդ իրադարձությունները ինչ–որ կերպ կապվա՞ծ են միմյանց:
-Դրանք զուգահեռ գործընթացներ են, սակայն նրանք խթանել են մեկը մյուսին: Հայաստանում իրավիճակի հետ կապված անհանգստությունը և դրա զարգացման հնարավոր տարբերակներն արդեն դրդում էին ինձ այդ որոշմանը: Այստեղ դեռ հարց է՝ քրեական գործը առաջացել է ինքն իրեն, թե այն բանի արդյունքում, որ իշխանությունները նկատել են իմ ակտիվությունը՝ գնահատելով այն որպես քաղաքական գործընթացներում մասնակցելու ձգտում: Այստեղ հավի և ձվի առաջնայնության դասական պարադոքս է: Ես դեռ մինչ այս քրեական գործը բավական ակտիվ խորհրդակցում էի մարդկանց, քաղաքական գործիչների հետ, նրանց հետ, ովքեր կիսում էին իմ անհանգստությունը:
-Սակայն, կարծես թե, Նիկոլ Փաշինյանի և նրա թիմի ոչ բարեկամական գործողությունները ինչ–որ կերպ ակտիվացրեցին գործընթացը:
-Անկասկած, հենց ակտիվացրեցին: Հնարավոր է՝ ամեն ինչ ձգվեր մի փոքր ավելի երկար. ես ցանկանում է մինչև վերջ հասկանալ, թե ինչ է ի վերջո կատարվում Հայաստանում, քանի որ ապրիլյան իրադարձությունները բավականին անսպասելի էին: Սովորաբար նման գործընթացները ունենում են մեծ իներցիա: Մեր ժողովուրդը էմոցիոնալ է, նրան հեշտ է ինչ-որ բանով ոգեշնչել, նրա էմոցիաները շահարկել, սակայն պետք էր հասկանալ, թե որքան հեռու կհասնի այդ գործընթացը:
-Ձեր դեմ քրեական գործից նորություններ կա՞ն: Դուք ասում էիք, որ հայց եք նախապատրաստում Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան՝ քննության դեմ բողոքով, իսկ Նիկոլ Փաշինյանը կոչ է արել հոգեբանորեն նախապատրաստվել «մարտի 1-ի գործի բացահայտմանը»: Ի՞նչ չգիտի հանրությունը:
-Նորություններ չկան: Վարչապետն օգոստոսին հայտարարեց, որ 2008թ. մարտի 1-ի իրադարձությունների գործով քրեական գործն ամբողջությամբ բացահայտված է: Բայց, որքանով ինձ հայտնի է, այդ իրադարձությունների հետևանքով զոհված 10 մարդկանցից ոչ մեկի գործով քննչական մարմինները նոր բան չեն բացահայտել: Ինչ նա նկատի ուներ այդ հայտարարությամբ՝ ինձ հայտնի չէ: Չի կարելի խոսել այդ քրեական գործի բացահայտման մասին, քանի դեռ պարզված չեն մարդկանց զոհվելու պատճառները:
-Բայց եթե ձեր դեմ գործը կարված է սպիտակ թելերով, և դուք հայցով դիմելու եք ՄԻԵԴ, իսկ հետո մեղադրանքները ցրվում են, դա հղի է իշխանությունների համար հեղինակության հսկայական կորուստներով: Ինչու՞ է նման իրավիճակում քննությունը համառորեն պնդում իր տեսակետը:
-Նախ, իմ դեմ քրեական գործը կապ չունի 2008թ. մարտի 1-ի սպանությունների հետ: Ինձ մեղադրում են «սահմանադրական կարգի տապալման» մեջ: Բայց դա պատմությունը վերաշարադրելու և կատարվածը միանգամայն այլ լույսի տակ ներկայացնելու ակնհայտ փորձ է, իբր եղել են խաղաղ ցույցեր, որոնց դեմ դուրս են եկել ագրեսիվ ոստիկաններն ու զինվորականները: Իրականում որևէ նման բան չի եղել, բայց քրեական գործը ցանկանում են տանել այդ սխեմայով: Դա ենթադրում է, որ շատ բաներ կեղծվում են, փաստերն ականջի ետև գցում, դա ենթադրում է տարբեր հարցերի պատասխանների լիարժեք բացակայություն, օրինակ, ով է այդ ժամանակ վիրավորել հարյուր և ավելի ոստիկանների, ով է այրել մոտ 100 մեքենա, ով է կոտրել ցուցափեղկերը, թալանել խանութները…
Ցանցում կա տեսանյութ, որում երևում է՝ ինչպես են ցուցարարների կողմից գործի դրվում մարտական ինքնաձիգ և այլն. այդ ամենը նկարագրել հնարավոր չէ: Բայց զարմանալիորեն քննությունն իր «տրամադրության տակ» չունի այդ ձայնագրությունը, չնայած իրականում, ես համոզված եմ, նրանք այդ տեսանյութը պարզապես չեն ցանկացել տեսնել: Այդ կեղծված գործի նյութերը հավաքվում են, որպեսզի ամեն ինչ բերվի նախապես ընտրված սխեմայով՝ մեղադրելով այն մարդկանց, որոնց իրենք «նշանակել են» մեղավորներ: Ես վստահ եմ, որ մոտ ապագայում նրանք, ովքեր զբաղվել են դրանով, իրենք պատասխան կտան օրենքի առաջ:
-Անկախ այն բանից՝ ինչպես կավարտվի քրեական հետապնդումը, կարելի՞ է համարել, որ Ձեր՝ հայկական քաղաքականություն վերադառնալը կայացել է:
-Իհարկե:
-Դուք շատ եք խոսում այն մասին, որ ընտրություններից հետո Հայաստանում քաղաքական համակարգը կմոնոպոլիզացվի: Ո՞րն է կոնկրետ այդ գործընթացի վտանգը:
-Մոնոպոլիզացում ասելով՝ ես նկատի ունեմ մեկ կուսակցության վառ արտահայտված գերակայությունը, ինչը խոսում է հասարակության՝ քաղաքականապես անառողջ լինելու մասին: Առավել վատ է դրությունը՝ կապված երկրի քաղաքական կյանքի բովանդակային մասի հետ: Չեն քննարկվում ծրագրեր, չկա գաղափարախոսությունների պայքար: Դուք գիտե՞ք՝ ինչ գաղափարախոսություն ունի վարչապետի կուսակցությունը: Դուք ճանաչու՞մ եք այդ կուսակցության անդամներին, նրանց մասնագիտական որակները, նրանց անցյալը, որից ելնելով կարել է դատել նրանց քաղաքական ներուժի մասին: Ընտրությունների ընթացքում հազիվ թե քննարկվեն երկրի կառավարման սկզբունքներն ու մեխանիզմները, տնտեսական քաղաքականությունը, զարգացման արտաքին և ներքին վեկտորներ: Կգերիշխի քո հեղափոխական լինելու աստիճանը: Սա իրականության սև-սպիտակ ընկալում է, որը հնարավոր է միայն հասարակության ծայրահեղ էմոցիոնալ ոգևորվածության դեպքում: Նման մթնոլորտում քաղաքական մենաշնորհի ձևավորումը գրեթե անխուսափելի է:
-Մենք արդեն նախընտրական փուլում ենք: Դուք տեսնու՞մ եք այդ մենաշնորհի դրսևորումները:
-Շատ համանշանակ են տեղական ինքնակառավարման մարմինների վերջին ընտրությունները. որոշ քաղաքներում քաղաքապետ դարձան մարդիկ, որոնք բացարձակապես չունեն կառավարման որևէ փորձ: Նրանք ընտրվեցին միայն նրա համար, որ նրանց աջակցում էր վարչապետը: Եվ հարց է առաջանում [քվեարկած մարդկանց]. դուք ձեզ մոտ Էջմիածնում վարչապե՞տ էիք ընտրում, թե իշխանություն, որը տեղում պետք է լուծի ձեր խնդիրները: Հենց սա է դեֆորմացիան: Նորմալ չէ, երբ քաղաքում քաղաքապետ են ընտրում՝ ելնելով ոչ թե նրանից՝ ինչպես նա կարող է կառավարել գործերը, այլ որովհետև նրան համակրում է վարչապետը:
-Դուք շատ եք քննադատում ներկա իշխանություններին՝ մատնանշելով նրանց սխալները, բայց ինքներդ էլ առաջ չեք քաշում դրական օրակարգ: Կա՞ երկրի կյանքի բարելավմանն ուղղված որևէ դեղատոմս Ռոբերտ Քոչարյանի կողմից:
-Հասարակության զգալի մասն այսօր պատրաստ չէ լսել դրական օրակարգ, հետևել որևէ խորհրդի: Ժամանակ է պետք, որպեսզի գերոգևորվածությունը մի փոքր նվազի, այդ ժամանակ ռացիոնալ առաջարկները կհասնեն մեր քաղաքացիներին: Դա է պատճառը, որ ես այսօր ավելի շատ խոսում եմ այն մասին, ինչը իմ կարծիքով չի կարելի անել, և ինչը անխուսափելիորեն մեծ խնդիրներ կառաջացնի ապագայում: Կոնկրետ առաջարկները կլինեն առաջիկայում:
–Ներքին քաղաքականության հարցում հասկանալի է, իսկ ի՞նչ կասեք արտաքին քաղաքականության մասին: Հաջողվե՞լ է նոր իշխանություններին արժանիորեն ստանձնել կառավարման բեռը՝ հաշվի առնելով, որ սկզբնապես Նիկոլ Փաշինյանի անփորձ լինելը միանգամայն սկեպտիկ տրամադրությունների տեղիք էր տալիս:
-Ընդհանրապես, ամեն ինչի մասին պետք է դատել ըստ արդյունքների: Մի բան է, երբ մարդն ասում է, մեկ այլ բան՝ ինչ է արդյունքում ստացվում: Առայժմ ես չեմ տեսնում իրական, այսպես ասած, նյութական արդյունքներ: Եվրամիության հետ՝ հայտարարվող հարաբերությունների «նոր մակարդակը» չի համալրվել զարգացման նոր ծրագրերով, Հայաստանի և ԱՄՆ-ի հարաբերություններում ոչ մի նոր բան չի նկատվում, նույն բանը կարելի է ասել Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների մասին: Արդեն մշակված միջազգային պայմանագրային-իրավական բազան վերջին կես տարում չի ընդլայնվել, մեր տնտեսության մեջ նոր խոշոր ներդրումներ չկան: Նոր տեղաշարժեր չկան նաև Ռուսաստանի հետ ռազմատեխնիկական համագործակցության ոլորտում: Կդատենք ըստ արդյունքների և ոչ թե այս կամ այն քաղաքական գործչի պատմածների: Ես շատ կցանկանայի, որ այդ արդյունքները լինեն ի շահ Հայաստանի: Բայց առայժմ ես տեսնում եմ միայն լավատեսական հայտարարություններ և ավելի ոչինչ… Դա են ցույց տալիս օբյեկտիվ թվերը:
Օրինակ, Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում դա պետք է արտահայտվի Հայաստանում ներդրումների աճով: Եթե դա չլինի, դե, կարելի է հասարակության լավատեսությունը խթանել տարբեր խոսակցություններով, դա որոշ ժամանակով դրական սպասումների ազդեցություն կունենա: Իսկ հետո՞: Աշխատանքի արդյունքները պետք է լինեն շոշափելի, պետք է դրականորեն ազդեն մարդկանց կենսամակարդակի վրա:
-Շատ է խոսվում հայ–ռուսական հարաբերությունների սառեցման մասին: Դուք կիսու՞մ եք այդ տեսակետը:
-Այդ հարցում իմ ընկալումը կարող է սուբյեկտիվ լինի, իսկ ես դա չեմ ուզում: Կարող եմ ասել, որ իրական գնահատական պետք է տալ ըստ արդյունքների՝ ապրանքաշրջանառության աճ, դրանում հայկական [արտահանման] մասնակցություն, ռազմատեխնիկական փոխգործակցության զարգացում, Հայաստանի և Ռուսաստանի պաշտպանական գերատեսչությունների միջև գործնական գործակցության զարգացում, Հայաստանի պաշտպանունակության և հայկական բանակի մարտունակության բարձրացում, ինչպես նաև Ռուսաստանի դիրքորոշումը Լեռնային Ղարաբաղի կարգավորման հարցում: Կան միանգամայն հստակ չափանիշներ, որոնցով, և միայն դրանցով, պետք է գնահատել՝ որքանով է ամեն ինչ լավ կամ վատ: Հայաստանի և Ռուսաստանի շահերը կապակցված են արմատներով, և երկու երկրներում ոչ ոք (համենայն դեպս ողջամիտ մեկը) չի ցանկանում դրանք փչացնել: Ենթադրում եմ, որ երկու երկրներում էլ տրամադրված են առավելագույն ջանքեր գործադրել՝ դրանք բարեկամական, միութենական հունով զարգացնելու ուղղությամբ:
-Դուք հիշատակեցիք Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը: Այստեղ նու՞յնպես հարցեր ունեք նոր իշխանությունների նկատմամբ:
-Ինչ վերաբերում է Ղարաբաղին, ես կարծում եմ, որ հայկական կողմը պետք է մշակի համապարփակ, ամբողջական դիրքորոշում, որն այսօր չկա: Ես լսում եմ կցկտուր հայտարարություններ, տեսնում եմ կցկտուր մոտեցում կարգավորման տարբեր բաղադրիչների մասով, բայց որևէ մշակված, ընդհանուր դիրքորոշում այժմ չկա:
-Ձեր օրոք նման մոտեցում կար, Սերժ Սարգսյանի օրոք նույնպես, իսկ հիմա չկա՞:
-Ինձ թվում է՝ Նիկոլ Փաշինյանը դեռ չի կողմնորոշվել այս հարցում: Նա հասկանում է, որ դա շատ զգայուն թեմա է, նուրբ մատերիա: Նրա որոշ հայտարարություններում ես տեսնում եմ ինչ-որ ձևով իրեն այդ խնդրից հեռացնելու, այն ղարաբաղյան կողմի վրա դնելու փորձ: Բայց դա անել չի հաջողվի. Հայաստանի ներգրավվածությունը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման, Ղարաբաղի անվտանգության ապահովման գործում այնքան մեծ է, որ խուսափել չի հաջողվի: Ոչ մեկը՝ ո՛չ համանախագահները, ո՛չ միջազգային հանրությունը, դա լուրջ չի ընդունի: Ուստի ավելի լավ է ձևավորել ընդհանուր դիրքորոշում, այն համաձայնեցնել Ղարաբաղի հետ և հաստատակամորեն հետևել դրան:
-Եվ ապահովել դրա հաջորդականությունը:
-Հաջորդականության մասին հնարավոր կլինի խոսել այն ժամանակ, երբ կձևավորվի այդ դիրքորոշումը, և երբ հասկանալի կլինի՝ որքանով է այն համապատասխանում նախկին իշխանությունների դիրքորոշմանը: Մանևրումների համար միջանցք այստեղ կա, բայց այն այնքան լայն չէ՝ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավորման գործընթացից ամբողջությամբ հետ քաշվելու համար:
-Դուք բազմիցս ասել եք, որ ոչ մի պաշտոնի չեք հավակնում, քանի որ արդեն նվաճել եք բոլոր հնարավոր բարձունքները: Բայց չէ՞ որ պաշտոնը միայն աթոռ չէ, այլ օջախ, որը հնարավորություն է տալիս կյանքի կոչել քաղաքական ծրագիրը, և ցանկացած քաղաքական գործչի այդ օջախը պետք է: Այստեղ դուք հակասություն չե՞ք տեսնում:
-Ես ասել եմ, որ անձնական դրդապատճառը, որոշակի բարձունք, պաշտոն զբաղեցնելու ձգտումն ինձ մոտ շատ ավելի թույլ է, քան նրանց մոտ, ովքեր այդ բարձունքում երբեք չեն եղել: Ազդել քաղաքական գործընթացների վրա՝ չբացառելով, սակայն, որոշակի պաշտոն զբաղեցնելը, օգնել առողջ ուժերին ճիշտ կողմնորոշվել ստեղծված իրավիճակում. ինձ համար սա ավելի կարևոր է: Պարտականության նման մի բան, որը ես չեմ կարող արհամարհել: Ես չեմ բացառում որևէ պաշտոն զբաղեցնելը, բայց ավելի մեծ բավականություն կստանայի պատրաստել երիտասարդ եռանդուն քաղաքական գործիչներ, որոնք ի վիճակի կլինեն իրենց վրա վերցնել երկրի կառավարումը: Տվյալ իրավիճակում դա մեծ առավելություն է, երբ պաշտոնը քաղաքական գործչի համար ինքնանպատակ չէ: Ես բավականին արդյունավետ եմ ինձ դրսևորել ամենաբարձր պաշտոններում, և այդ փորձը իմ մեծ առավելությունն է:
–Վերջին հարցը. Ձեզ արդեն հարցրել են՝ անարդյունք, և այնուամենայնիվ. ի՞նչ կլինի Ձեր կուսակցության անունը:
-(ժպտում է): Չեմ ասի:
Պատրաստեց՝ Վիկտորյա ԱՆԴՐԵԱՍՅԱՆԸ
Որ մեծանամ՝ կուսակցություն եմ բացելու․․․
Ռ, Քոչարյան