Օրերս մասնակցել եմ «Բարեփոխումների աջակցության հանրային նախաձեռնության» կազմակերպած «Տնտեսական քաղաքականությունը ու բիզնես միջավայրը Նոր Հայաստանում» թեմայով հանդիպում-քննարկմանը, որի ընթացքում իմ կողմից հնչեցված մտքերն ինչ որ չափով ոչ ճշգրիտ ձևակերպումներ են ստացել մամուլում։ Խոսքը մասնավորապես վերաբերում է «Ներդրողը պետք է համոզված լինի,որ վիճակը Հայաստանում կանխատեսելի է եւ ապահով» վերնագրով հոդվածին, որտեղ վստահ եմ,որ մեր գործընկերները թեև փորձել են դրական նկատառումներից ելնելով ասածներս տեղ հասցնեն մեր հանրությանը, բայց թույլ տվեք նկատել, որ մի փոքր ցաք ու ցրիվ է ստացվել և ներկայացված մտքերն ընթերցողի մոտ կարող է շփոթ առաջացնել: Հետևապես՝ փորձեմ մի քանի բառով տեղեկացնել տնտեսական թեմաներով այս քննարկմանն ինչ թեզեր եմ առաջ քաշել:
1.Տնտեսվարողներին պետք է բացատրել տնտեսական քաղաքականության տեսլականը, որպեսզի նրանց մոտ ձևավորվի կայուն սպասումներ ապագայի նկատմամբ և դրա հիմքով վերջիններս ճշգրտեն իրենց վարքագիծը, հակառակ դեպքում անորոշությունը բերելու է սպասողական (ոչինչ չնախաձեռնելու, ռիսկ չվերցնելու) վիճակի՝ վնասելով տնտեսական աճի պոտենցիալին:
2.Երբ խոսում ենք հարկային ոլորտում խորքային փոփոխությունների մասին պետք է հաշվի առնենք, որ հարկային քաղաքականությունը տնտեսական կառավարման կարևոր գործիքներից է, որն ունենում է և կարճաժամկետ և երկարաժամկետ ազդեցություն, քանի որ այն ազդում է ինչպես ամբողջական առաջարկի և ամբողջական պահանաջարկի կորերի տեղափոխության վրա (ազդում է տնտեսվարողների ծախսերի և տնային տնտեսությունների տնօրինվող եկամտի վրա), այնպես էլ այդ կորերի թեքվածության (էլաստիկությունների) վրա՝ մեծացնելով կամ փոքրացնելով արտադրական ռեսուրսների (կապիտալ և աշխատուժ) և եկամուտների վերաբաշխման մուլտիպլիկատիվ էֆեկտը:
3.Հարկային քաղաքականության խորքային փոփոխությունները քննարկելուց առաջ անհրաժեշտ է նախ սեղանին դնել սկզբունքները , որի հիման վրա կառուցվելու է հարկային քաղաքականությունը (թիրախավորում ենք կարճաժամկե՞տ թե երկարաժամկետ տնտեսական աճը, ցանկանում ենք մեր երկրում ունենալ առաջարկով մղվո՞ղ (supply push growth) թե պահանջարկով քաշվող (demand pull growth) տնտեսական աճ, պետք է հարկել ավելի շատ սպառու՞մը թե արտադրությունը, հարկման բեռը հարաբերականորեն ինչ տեսակի սպառման վրա պետք է տեղափոխել, որ ռեգրեսիվ հարկման համակարգ չունենանք, եթե իրավի հարկային համակարգը ցանկանում ենք դարձնել գործարքների փաստաթղթավորմանը նպաստող, պատրա՞ստ ենք վերանայել այլընտրանքային հարկման ռեժիմները կրճատելով դրանց թիվն ու շրջանակը, դիտարկու՞մ ենք հեռանկարում գյուղատնտեսությունը թեկուզ նվազեցված դրույքով, բայց հարկման դաշտ բերելու խնդիրը և այլն):
4.Եկամտային հարկի մասին փոփոխությունները քննարկելիս անհրաժեշտ է քննարկել ոչ միայն դրույքաչափերը, այլ նաև եկամտային հարկի հարկման համակարգը- այսօր այն հիմնված է հարկային գործակալների ինստիտուտի վրա. Գործատուներն են մեզ վճարվող եկամտից որպես հարկային գործակալ հարկը պահում, հաշվետվությունն ուղարկում ՊԵԿ և համապատասխան վճարում կատարում: Այսինքն՝ օրինակ` սխալ հաշվետվության համար գործատուն է պատասխանատվության ենթարկվում: Ամբողջ աշխարհում ընդունված է, որ Ֆիզ. անձի պարտականություն է պետության հանդեպ տարին մեկ անգամ հայտարարագիր ներկայացնելու և պատասխանատվություն կրելու իր եկամուտների և հարկերի հայտարարագրման շրջանակի կամ սխալի համար: Բայց այս գործընթացն արդյունավետ կատարելու համար անհարժեշտ է ընդունել փուլային տարբերակ և պարտադիր ունենալ հեշտացված էլ-հայտարարագրման համակարգ: Ի դեպ, սա հնարավորություն կտա, որպեսզի ֆիզ անձերի գծով ունենանք աշխատունակ երկու կարևոր համակարգեր, որոնք կլինեն միմյանց փոխլրացնող և օգնող, իսկ դրանց արդյունավետ աշխատանքի դեպքում դժվար կլինի արդեն թաքցնել կամ չհայտարարագրել սեփական եկամուտները, այդ թվում նաև մեր կողմից շատ հարգված երգիչ երգչուհիների համար ևս. Գույքի և եկամուտների հայտարարագրման համակարգ (բոլոր եկամուտ ստացող ֆիզ անձանց համար)՝ ՀԱՐԿՄԱՆ նպատակով և շահերի հայտարարագրման համակարգ (միայն բարձրաստիճան պաշտոնյանների և որոշ պետ աշխատողների համար) ԿՈՌՈՒՊՑԻՈՆ նպատակով:
5.Երբ խոսում ենք այս կամ այն համակարգում, տվյալ դեպքում օրինակ մաքսային ծառայությունում, կոռուպցիոն դրսևորումների նվազեցման մասին, միայն աշխատավարձ կրկնապատկելով հարցի լուծում չենք ունենա: Պետք է դրան համակցել նաև պատասխանատվության ենթարկվելու խորության և հավանականության բարձրացման գործընթացները: Ի դեպ, դրա մասին տարբեր մեկ այլ առիթով խոսել եմ, բայց հակառակ տեսակետից – ծառայողին միայն պատասխանատվության ենթարկելու գործիքի կիրառումն առանց լավ և պարկեշտ աշխատելու խթանների ներդրման՝ այդ թվում ֆինանսական կարող է կազմալուծել համակարգը:
Շնորհակալ եմ մեր գործընկերներն քննարկման կազմակերպման համար, բայց հանրությանը ներկայացվող տեղեկատվության մասով պետք է զգուշավորություն ցուցաբերենք, որպեսզի դրանք լինեն հստակ և շփոթ չառաջացնող:
Վարդան ԱՐԱՄՅԱՆ
Vallex Group-ի փոխնախագահ, ՀՀ ֆինանսների նախկին նախարար
