Հասարակություններն անգամ ամենախառնակ ու դաժան ժամանակաշրջաններում՝ լինի դա նացիոնալ–սոցիալիստական, բոլշևիկյան, թե որևէ այլ ամբողջատիրական համակարգում, երբեք չեն լինում երկբևեռ, երկշերտ կամ երկգույն: Հասարակությունը չափազանց տարասեռ շերտերի, անհատների, սոցիալական, քաղաքական ու մշակութային խմբերի ու էլի հազար ու մի չափանիշով բնորոշվող հանրույթների ամբողջություն է:
Ուստի այս տեսանկյունից նշել հասարակության մեջ սև ու սպիտակ, առողջ ու անառողջ, ազնիվ ու անազնիվ և նմանատիպ հստակ հակադիր հատվածների առկայությունը, մեղմ ասած, չի համապատասխանում իրականությանը: Այս ամենի մասին չէինք խոսի, եթե չլիներ օրերս հերթական անգամ շրջանառվող սևի ու սպիտակի թեզը: Ինչ–որ մեկը, ինչ–որ մի տեղ խոսել է հասարակության մեջ սև և սպիտակ կողմերի մասին: Ի դեպ, անուններ չենք տալիս, որովհետև անուններն ու անձինք այստեղ բացարձակապես էական չեն: Ավելին՝ առաջիկայում մեզ սպասվում է Երևանի ավագանու քարոզարշավ, իսկ դա նշանակում է, որ մենք դեռևս շատ ու շատ երկիմաստ կամ տարընթերցվող հայտարարությունների ենք հանդիպելու:
Սակայն այդ հայտարարությունները պարզապես մնալու են հայտարարություն, անհաջող ձևակերպում, խոսքի և մտքի սայթաքում, բայց մեծ հաշվով մի հայտարարությամբ երևույթները իրականություն չեն դառնալու: Դա պարզ է, դա ակնհայտ է: Այլ բան է, որ կան ձևակերպումներ, որոնցից պարզապես պետք է ոչ թե խուսափել, այլ շատ հեռու փախչել. դրանցից են նաև «մեր դեմ խաղ չկա»–ն ու հասարակության սև ու սպիտակ կողմերը: Ներկայիս պայմաններում այս արտահայտությունները ամենամեծ ցանկության դեպքում անգամ չեն կարող իրականություն լինել, սակայն հայաստանյան հասարակությունը չափազանց զգայուն է վերաբերվում նման մտքերին, և դա իրապես ունի պատճառներ: Ի վերջո, վերջին 20–25 տարում մենք մշտապես ականատես ենք եղել «մեր դեմ խաղ չկա»–ի տրամաբանությամբ գործող և «մենք լավն ենք, մնացած բոլորը՝ վատը» ինքնավստահության հաղթարշավին, իսկ թե ուր հասցրեցին այս մտայնությունները, տեսնում ենք բոլորս:
Միևնույն ժամանակ, պետք է նշել, որ նման արտահայտությունները, որոնք հետո մեկնաբանվում են, պարզաբանվում, առաջացնում են մի շարք բավական ոչ հաճելի տպավորություններ: Ժամանակին, երբ իշխանությունը խոսում էր «մեր դեմ խաղ չկա»–ի լեզվով, ինչ–որ տեղ իրականությունն էր արձանագրում, նախկին իշխանությունների դեմ իսկապես էլ խաղ չկար, քանի որ նրանք հասնում էին իրենց ուզածին՝ բռնությամբ, ընտրություններ կեղծելով, առուծախով, կոմպրոմատներով և այլն: Հուսով ենք, որ ներկայումս այդ ժամանակներն արդեն անցել են, և միայն հասարակությունն է, որ ցույց է տվել՝ իր դեմ իսկապես էլ խաղ չի կարող լինել:
Սակայն այս ամենով հանդերձ, հանրային հիշողության մեջ արթնանում են բավական տհաճ պատկերներ անցյալից, և սա է նաև պատճառը, որ չափազանց բուռն քննադատություն է առաջանում, որովհետև երբ մենք տեսնում ենք վերոնշյալ թեզերը, ապա կամա թե ակամա սկսում ենք մտածել, որ հերթական անգամ եկել է միայն սեփական իշխանությունը պաշտամունք դարձրած իշխանություն: Բայց չէ՞ որ դա այդպես չէ, չէ՞ որ ընդամենը 4 ամիս առաջ իշխանության միակ և լիակատար տերուտիրականը հասարակությունն էր: Չէ՞ որ, վերջապես, երբ մենք խոսում ենք հեղափոխության մասին, ապա հասկանում ենք, որ այլևս չպետք է տեղ ունենան երևույթներ, որոնց առկայությամբ հանրությունը ապրել է ու որոնք մերժել է:
Վերջապես, ամենակարևորը, անկախ արտահայտություններից, դրանց լավ կամ վատ, հաջող կամ անհաջող լինելուց, բովանդակության մեջ պետք է մերժելի դառնա իշխանության ենթագիտակցությունը, իշխանություն լինելու մտայնությունը, ավելին, պետք է ընդհանրապես իշխանություն բառի հետ շատ ավելի զգույշ ու զուսպ վարվենք, քանի որ, եթե կա իշխողը, ապա պետք է լինի նաև ենթական, մաքուր ժողովրդավարության տեսանկյունից իշխանության իրական կրողը հասարակությունն է, իսկ ենթական՝ պաշտոնյաները՝ բոլոր պաշտոնյաները: Սա պետք է դառնա և՛ սկզբունք, և՛ ելակետ, հակառակ դեպքում ցանկացած գործող կամ ապագա պաշտոնյա կարող է հավակնել իշխանություն կամ իշխող լինելուն, ինչը շիրակյան բարբառով ասած, իշխանության «շորշոփն է»՝ զգացողությունը, երևակայական ներշնչանքը:
Այս օրերի թեմայի մեջ հենց սա է առաջնայինը, հենց սա է կարևորը, և ոչ թե այս կամ այն անձը, գործիչը կամ էլ արտահայտություններ անողը: Արտահայտություններն այստեղ էական չեն, խորքային ու կարևոր են այդ արտահայտությունների ձևակերպման ու ընկալման միջավայրերը, իսկ միջավայրերը ստեղծում են հասարակությունները՝ բազմաշերտ ու բազմագույն հասարակությունները:
Վերոնշյալով հանդերձ, չենք կարող նաև չարձանագրել, որ այսօրինակ անհաջող արտահայտություններին, որպես կանոն, հաջորդում են չափազանցված տոնայնություններով ու քաղաքական մշակույթի իսպառ բացակայությամբ հակադարձումներ, որոնց մակարդակը լրջորեն մտորելու տեղիք է տալիս: Պատկերն ավելի տհաճ է դառնում, երբ տեսնում ենք անհատների գրառումներ, ընդ որում՝ որոշակի հարգանք վայելող, կիրթ և ինտելեկտուալի համբավ ունեցող գործչի, զգացմունքային ու փողոցային բառապաշարով, ավելին՝ փողոցային կամ շրիշակի մակարդակում գտնվող քննադատության: Նման դեպքերում ակամայից ուզում ենք հիշել, թե ինչպես են նրանք արձագանքել ոչ պակաս հայտնի մի արտահայտության՝ «ինչքան ուզենք, այնքան կխփենք»–ին, թե՞ այս դեպքում իսկապես էլ իշխանությունը համոզված էր, որ իր դեմ խաղ չկա ու չնայած այս համոզմունքին, ամեն ինչ այլ կերպ դասավորվեց: Գումարած սրան, երբ քաղաքական տեքստ է բերվում անձնական վիրավորանքը, ապա խոսել վերամբարձ գաղափարներից ու իդեալներից, դառնում է պարզապես կրկես, իսկ կրկեսի վերածելու հայրենիք, իրոք, մենք չունենք: Սա՝ կրկին հիշելով «դասականին»:
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
