Ոչ ուրիշին տեր, ոչ նրա գերին

Հասարակական օրգանիզմների մեծ մասը չի կարող գոյատեւել առանց աստիճանակարգի (հիերարխիայի)՝ սկսած պետական բոլոր հաստատություններից, վերջացրած մասնավոր ընկերություններով՝ լինեն դրանք մեծ կորպորացիաներ, թե փոքրիկ կրպարկներ: Ամեն դեպքում այնտեղ պետք է լինեն «շեֆեր», «ենթաշեֆեր», «ստոորադասներ», «ենթաստորադասներ» եւ այլն:

Մարդկության մի մասը երազում է լինել ինչ-որ բանի «շեֆ», հրահանգներ տալ, հետեւել դրանք կատարմանը, նկատողություններ անել եւ պատժել հրահանգները չկատարելու համար: Դա չեմ նշում որպես բացասական երեւույթ՝ «շեֆությանը» ձգտող մարդկանց մեջ հաստատ կան ե՛ւ տաղանդավոր, եւ պարկեշտ մարդիկ՝ խոսքն ընդամենը բնավորության առանձնահատկության մասին՝ ունի՞ մարդը լիդերի հակումներ, թե՞ չունի:  Իհարկե, «շեֆերի» մեծ մասն իր գլխին դարձյալ «շեֆեր» ունի  եւ ստիպված է  կատարել նրան՛ց հրահանգները ու լսել նրա՛նց նկատողությունները: Բնականաբար, նման խառնվածք ունեցող մարդկանց նպատակն է՝ հրամայել հնարավորինս շատ մարդկանց եւ կատարել հնարավորինս քիչ մարդկանց հրամանները:

Իշխանության ձգտման եւ դրա պահպանման ջանքերի մեջ այդ խառնվածքի բաղադրիչն, անշուշտ, կա: Անկախ հայտարարվող նպատակներից, մարդիկ պետք է ունենան «շեֆության» անելու, ղեկավարելու ձգտում, այլ կերպ ասած՝ առաջնորդի հատկություններ: Դա վերաբերում թե՛ լեգիտիմ, եւ թե՝ ոչ լեգիտիմ, թե՛ սիրելի, ե՛ւ թե ատելի իշխանությանը: Իհարկե, հատկապես 18-րդ դարից հետո բազմաթիվ երկրների իշխանավորներ հայտարարում էին եւ շարունակում են հայտարարել, թե իրենք իշխելու ոչ մի ցանկություն չունեն, ընդամենը ծառայում են ժողովրդին եւ այլն: (Ստալինը, Հիտլերը, Պոլ Պոտը նույնն էին ասում): Բայց եթե մի կողմ թողնենք պոպուլիզմն ու դեմագոգիան, ապա անհերքելի է այն փաստը, որ «նաչալնիկներ» դառնում մարդիկ, որոնք ունեն նման ձգտում (թեկուզ նախկինում չբացահայտված), նրանք, ովքեր հաճույք են ստանում հրամաններ տալուց եւ ստորադասներին «գորգի վրա» կանչելուց: Եվ որքան երկար են մարդիկ մնում իշխանության, այնքան շատ է դա նրանց «կայֆ տալիս»:

Հնարավո՞ր է արդյոք այդ ամենից խուսափել, այսինքն՝ ստիպված չլինել հրամաններ տալ եւ կատարել: Մեծ հաշվով՝ ոչ, եթե, իհարկե, դու անմարդաբնակ կղզում չես ապրում: Բայց, համաձայնեք, խնձոր աճեցնող մենատնտես գյուղացին, երաժշտություն գրող կոմպոզիտորը, աթոռ սարքող անհատ արհեստավորն ավելի քիչ են ներգրավված այդ հարաբերությունների մեջ: Ընտանիքում նույնպես հնարավոր է խուսափել «շեֆ-ստորադաս» կարգից, էլ չասած, որ աշխարհում կան բազմաթիվ կրոնական եւ ոչ կրոնական համայնքներ, որոնք դարձյալ զերծ են մնում հիերարխիկ կառուցվածքից: Մի խոսքով, եթե մարդն ուզում է ազատ ապրել, նա ձեւն անպայման կգտնի:

Արամ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ