Առցանց «Առավոտի» «Դեմ առ դեմ» հաղորդման շրջանակներում ձեռներեց, «Չոր մարքեթինգ» գրքի հեղինակ Վահրամ Միրաքյանը եւ ՀՅԴ Բյուրոյի տնտեսական հետազոտությունների գրասենյակի ծրագրերի համակարգող, տնտեսագիտության թեկնածու, դոցենտ Թադեւոս Ավետիսյանը քննարկում են, թե իշխանափոխությունից հետո ի՞նչ է փոխվել տնտեսական դաշտում, ո՞ր խնդիրներն են լուծվել, ու ի՞նչ անելիքներ կան:
Հռիփսիմե Ջեբեջյան.– Հեղափոխությունից հետո գործարարների շրջանում դրական սպասելիքներ ձեւավորվեցին՝ հատկապես հաշվի առնելով, որ իշխանական վերին օղակներից հնչեցին անհրաժեշտ ուղերձներ՝ ձեր բիզնեսի մեջ փայ չեն մտնելու, ձեզ չեն խոչընդոտելու, հարկային տեռորի չեն ենթարկելու: Ի՞նչ է փոխվել այս ամիսներին, դուք ի՞նչ փոփոխություններ եք նկատում, ձեռնարկվո՞ւմ են իշխանությունների կողմից համապատասխան քայլեր՝ տնտեսական խնդիրների լուծման համար:
Թադեւոս Ավետիսյան.– 2-3 ամսում էական փոփոխություններ արձանագրելը եւ կայուն հիմքեր տեսնելը վաղ է: Միեւնույն ժամանակ շատ ոլորտներում, ինչպիսին հարկային քաղաքականությունն է կամ ազատ մրցակցության ապահովման դաշտը, առնվազն պետք է արձանագրենք, որ կոնկրետ կոչերի կամ մոտեցումների մակարդակով էական փոփոխություններ կան: Դրականորեն պետք է արձանագրվի, որ նաեւ հստակ արդյունքներ կան ազատ մրցակցության, մենաշնորհների կանխարգելման, նաեւ հարկային մարմինների աշխատանքում, այդտեղ առկա կոռուպցիոն ռիսկերում: Բայց տարիներ շարունակ կուտակված խնդիրները հնարավոր չի լուծել: Պետք են ռազմավարական մոտեցումներ՝ հստակ ամրագրված: Ժամանակն է ամրագրել, թե պետությունը ոնց է պատկերացնում տնտեսության կարգավորումը, սոցիալական կուտակված խնդիրների լուծումը, հանրության կյանքի որակի առաջանցիկ բարելավումը: Պետք է սա ամրագրեն, շատ կարեւոր է, որ տեսանելի խաղի կանոններ լինեն: Մոտեցումները կան, բայց սկզբունքների մակարդակից պետք է անցում կատարվի կոնկրետ գործիքների: Օրինակ՝ պարզ չէ, թե հարկային քաղաքականությունը ինչպես պետք է փոփոխվի, ու որն է փոփոխվող գործիքի ամբողջական տեսքը: Պարզ չեն կենսաթոշակային համակարգի, անապահովության, աղքատության հաղթահարման մոտեցումները: Պետք է առարկայացվի:
Հ. Ջ.– Պարոն Միրաքյան, նախկինում Դուք կոնկրետ խնդիրների էիք բախվել գործարարությամբ զբաղվելիս, մասնավորապես՝ բանան ներկրելիս: Կոնկրետ ճնշումներ էին նկատվում՝ Ձեր «Տրոպիկա» ընկերությանը պատկանող սառնարանների ճնշակների վրա ազոտաթթու էին լցրել՝ ցանկանալով վնասել, որից հետո Դուք եզրակացրել էիք՝ Հայաստանում դժվար է բիզնես անել առանց կրիմինալ հարցերում հայտնվելու։ Բացի այդ, մտահոգություն էիք հայտնել, որ եթե չբացահայտեցին, դա ուղերձ կլինի, որ բիզնեսում շատ հարցեր կարելի է լուծել մրցակցի սրահը վառելով, մեքենան պայթեցնելով եւ այլն։ Հիմա ճնշումներ կա՞ն:
Վահրամ Միրաքյան.– Չբացահայտեցին գործը, կարճեցին՝ առանց որեւէ բան անելու: Քննիչը նույնիսկ չեկավ մեր տարածք: Վերջին օրերին՝ գործը փակելուց առաջ, երբ մի քանի անգամ ասացի՝ ինչի՞ չեք գալիս տարածքը մի հատ ուսումնասիրեք, գոնե մի անգամ եկեք տարածք, մոտակայքի կամերաներից ոչ մի բան չվերցրին, եկավ վերջին օրը, մեքենայով մի հատ կրուգ տվեց, գնաց, հաջորդ օրը գործը սառեցրեց:
Հ. Ջ.- Այսինքն՝ ամրագրվեց Ձեր մոտեցումը, որ այդպես մրցակցին փորձում են «շարքից» հանել, իսկ մենք գիտենք՝ բանանի շուկայում ով էր հիմնական խաղացողը:
Վ. Մ.– Գործը չբացահայտվեց: Դրա համար ինչ-որ մեկին մեղադրելը սխալ կլինի, բայց իրենք ասացին՝ փաստերի բացակայության պատճառով գործը սառեցվում է: Վնասն էլ փոքրացրին, հետազոտությունը ցույց տվեց, որ 20 մլն-ի է վնասը, իրենք ասացին՝ 5 մլն-ի: Այսինքն՝ այդ գործի հնչեղությունն էլ փոքրացվեց:
Հ. Ջ.– Հիմա Դուք շարունակո՞ւմ եք բանան ներկրել, հիմա դաշտն ինչպե՞ս է, ի՞նչ փոփոխություն եք նկատում:
Վ. Մ.- Եթե բիզնեսի շուկայով ասեմ, բնականաբար, սոցիալական ու քաղաքական ցնցումից հետո բիզնեսն անկում է ապրում, ես շատ գործարարների հետ եմ շփվում, բոլոր ոլորտներն անկում ապրեցին գոնե ինչ-որ շրջան: Սպասողական էր, հաճախորդը չի հասկանում՝ ինչ է կատարվում, ասում է՝ իմ օրվա հացն ու միսը կառնեմ: Անհասկանալի էր, թե ինչ է կատարվում երկրում, հիմա էլ է շարունակվում դա: Սպասվում էր, որ տուրիստականը կունենա 1000 այցելու, պարզվեց՝ 800 եղավ կամ 700, որովհետեւ այդ շրջանում շատերը հետ տվեցին տոմսերը: Տնտեսական ցուցանիշով ակտիվություն կա, բայց ես իմ սուբյեկտիվ ընկալումն եմ ասում: Մենք ունենք շատ խնդիրներ, որոնք հեղափոխությունը չի կարող լուծել, հեղափոխությունը կարող է լուծել 10 մոնոպոլիստի, 20 օլիգարխի հարցը, բայց մենք համատարած շատ խնդիրներ ունենք: Օրինակ՝ այս պահի դրությամբ ունենք 12-13 հազար առեւտրի կետ Հայաստանով մեկ, դրան զուգահեռ ունենք սուպերմարկետներ՝ «Երեւան սիթի», «Զովք» եւ այլն, բոլոր ցանցերն իրար հետ վերցրած, կոպիտ հաշվարկով, 100 սուպերմարկետ ունենք: Գլոբալ առեւտրի շրջանառության տեսանկյունից բոլոր սուպերմարկետներն իրար հետ վերցրած երկրի մանրածախ առեւտրի 15 տոկոսն են փակում, այս տվյալները մի քանի տեղից են վերցրած, նաեւ պաշտոնական են: Բնականաբար, բոլորիս ուշադրությունը այս պահին կենտրոնացված է այդ 100 սուպերմարկետների վրա՝ այդ 15 տոկոսի վրա, քանի որ իրենց հետեւում որոշ դեպքերում կրիմինալ գումարներ կան, օլիգարխներ եւ այլն, իրենք ավելի շատ երեւում են: ՌԴ-ում, օրինակ, սուպերմարկետները 60 տոկոս են կազմում, ԱՄՆ-ում՝ առեւտրի 85 տոկոսը, իսկ մեզ մոտ քիչ է, բայց ուշադրությունն իրենց վրա շատ է: Որպես ձեռներեց ասեմ, թե մենք ինչ խնդրի ենք առնչվում՝ այդ մանր 12 հազար խանութները որ կան, այդ 12 հազարից 11 հազար 500-ը փաստաթղթաշրջանառությունը թաքցնում են: Ապրանքը տանում տալիս ենք, չի ուզում փաստաթղթով վերցնի, մենք բազմիցս այդ պատճառով տուգանվել ենք: Սա խնդիր է բիզնեսում, հեղափոխությունը այստեղ բան չի կարող անել, որովհետեւ մարդկանց գլխում է: 12 հազար բիզնեսմեն այսօր շատ ավելի դաժան օլիգարխ կդառնային իրենց խաբելու տեսանկյունից, ուղղակի իրենց ձեռքը հնարավորություն չկա: Պետությունը նրանց ուշադրություն չի դարձնում, իսկ դա առեւտրի 85 տոկոսն է: Եթե այդ 12 հազարին բերենք հարկային դաշտ, հարկային հոսքերը շատ ավելի մեծ կլինեն, քան թե այն 15 տոկոսը:
Հ. Ջ.– Փոքր բիզնեսներն առանց այն էլ խեղդվում են, բոլորին բերեն հարկային դաշտ, փակե՞ն:
Վ. Մ.- Այդ 12 հազարից, բնականաբար, այնպիսիները կան, որ օբյեկտիվ պատճառներով չեն կարող գոյատեւել, փոքր են, բայց այնպիսի բիզնեսներ գիտեմ աչքիս տակ, որ ամսական 150 մլն-ի շրջանառություն ունեն, բայց ցույց են տալիս 50 հազար դրամի, տարբերությունը զգացեք՝ 150 մլն ու 50 հազար դրամ, ես այդպիսի բիզնեսներ գիտեմ: Ենթադրենք, 12 հազարից 6000-ը փոքր են, չեն կարող, կխորտակվեն, բայց հետեւում կան ուրիշները: Եթե ուզում եք հեղափոխություն լինի տնտեսության ոլորտում, այստեղ պետք է արվի այդ հեղափոխությունը: Հարկային դաշում փոփոխություններ են պետք, որ մարդկանց ձեռնտու լինի, մտնեն ու սկսեն աշխատել հարկային դաշտում:
Թ. Ա.- Ես համաձայն եմ, որ մենք ունենք ստվերային մեծ շրջանառություն ե՛ւ մանր առեւտրում, ե՛ մեծածախում, նաեւ մնացած ոլորտներում: Բայց ասել, որ կա ստվերային տնտեսություն ՓՄՁ հատվածում, դրա համար ուշադրությունը պետք է կենտրոնացնել այստեղ, ու խաղի կանոնները լինեն բոլորի համար նույնը՝ մենք այդպես չենք կարծում: Դա ամրագրված է նաեւ ՀՅԴ հիմնադրույթների մեջ, ընդհակառակը՝ պետք է լինի առանձնահատուկ մոտեցում: Պետք է ոչ թե շուկան զարգանա տարերայնորեն, մենք կարծում ենք, որ տնտեսությունը, հատկապես ՓՄՁ-ն, պետք է զարգանա ե՛ւ շուկայական սկզբունքներով, խաղի կանոններով, ե՛ւ պետական տեսանելի ձեռքի միջամտությամբ: ՓՄՁ-ն սոցիալական խնդիր է լուծում, ապահովում է մարդկանց համար զբաղվածություն: Եթե մենք տարերային զարգացման ենք թողնում, դա նույնիսկ ձեռնտու չի ՓՄՁ-ների համար:
Հաղորդումը վարեց
Հռիփսիմե ՋԵԲԵՋՅԱՆԸ
Մանրամասները՝
«Առավոտ»
16.08.2018
