Խորհրդային տարիներին Վլադիմիրի քաղաքական բանտում անցկացրած, տասնյակ գրքերի հեղինակ, բանաստեղծ, քաղբանտարկյալ Մերուժանին հանդիպեցինք Սարդարապատի հուշահամալիրում: Սարդարապատի հերոսամարտի 100-ամյակի կապակցությամբ ահա թե ինչ պատմեց «Առավոտին».
– Վաղարշապատի մեր տունը գտնվում էր Շահումյան փողոցում, որը ժամանակին կոչվում էր Իգդիրա շոշ: Այստեղ, այս փողոցում ապրում էին հիմնականում Վանից գաղթած, մազապուրծ եղած հայեր, որոնց թվում նաեւ Կարճիկյանների գերդաստանը՝ գաղթած Կարճվանից: Այս գերդաստանի նշանավոր զավակներից էին Հայկ Կանայանը (հետագայում Մոսկվայի Կրեմլի պրոֆեսոր), Խաչատուր Կարճիկյանը (Առաջին հանրապետության ֆինանսների նախարար), ինչպես նաեւ Հեղուշ, Մկրտիչ Կարճիկյաններն ու այլք:
Սարդարապատի ազատամարտի առաջին օրերից Վաղարշապատում սկսվեց մի ավանդույթ. յուրաքանչյուր այն հայ ընտանիքը, որն ուներ մեկից ավելի արու զավակ, չափահաս թե դեռահաս, պարտադիր պետք է ընդգրկվեին կամավորականների շարքում: Այդպիսիներից էին իմ հորեղբայրը՝ Վահան Հովհաննիսյանը եւ հայրս՝ Արտաշեսը, առաջինը ծնված 1891-ին եւ երկրորդը՝ 1895-ին:
Իգդիրա շոշը տվեց քսան հեծյալ եւ երեսունհինգ այլ կամավորականներ, որոնցից պատերազմից վերադարձավ կամավորականների մեկ երրորդը: Վաղարշապատի փողոցներում հանդիպած սեւ լաչակավոր կնոջը համարում էին որդեկորույս մայր: Ինչպես ընդունված էր, պատերազմից վերադարձած տղաները խորին ակնածանքով էին վերաբերվում սգավոր կանանց: Ամեն տարի ամռանը պարտեզները ոռոգելիս առաջին ջուրը հատկացնում էին զոհվածների ընտանիքների՝ պարտեզները ոռոգելուն:
Դրաստամատ Կանայանը՝ Դրոն, անչափ ուշադիր էր Վաղարշապատում ապրող այն ընտանիքներին, որոնք ունեին զոհված ազատամարտիկներ եւ ամեն անգամ այդ ընտանիքներին հանդիպելիս օգնություն էր ցուցաբերում՝ պարենամթերքի եւ կանխիկ գումարի տեսքով: Հայրս պատմում էր, որ Դրոյի ուշադրությունից դուրս մնացած որեւէ ընտանիք չի եղել Վաղարշապատում:
Ձախից աջ՝ մաուզերիստ Ռուբենը, Ջանոյի Հայկոն (իգդիրցիներ), Արտաշեսը (հայրը)
Երբ Դրոն հայտնվում էր Վաղարշապատում, այստեղ ողջ մնացած զինվորներն ու սպաներն անպայման այցելում էին իրենց Զորավարին, բերում էին իրենց խոնարհությունը եւ հրավիրում հյուրասիրության: Այստեղ կարծես թե պարտադիր լինում էր երաժիշտ Ասոն, եւ իր դուդուկով ճոխացնում սեղանը: Ի դեպ, խոսքն այն Ասոյի մասին է, որին հիշատակում է Վահան Տերյանն իր հետեւյալ տողերում.
«Երբ դու շրջում էիր որպես Յասոն
Եվ քեզ օրորում էր Ասոն»:
Այսպիսով, Վաղարշապատը հիշարժան է ոչ միայն որպես աթոռանիստ քաղաք, այլ նաեւ իր հերոսներով, պատմական նշանակություն ունեցող բնակավայր:
Պատրաստեց
ՌՈՒԶԱՆ ՄԻՆԱՍՅԱՆԸ
Լուսանկարները՝ 1918 թվականի 12 ապրիլի
Գլխավոր լուսանկարում` Վահան Հովհաննիսյան (հորեղբայրը)`
Գարեգին Հովսեփյան կաթողիկոսի երիտասարդության ընկերը
«Առավոտ»
29.05.2018
