Շուշիի գրոհը
-……148, 149, 150, 151…
Շուշիից դեպի Ստեփանակերտ արձակված արկերն էր հաշվում Տիգրանը: Հաշվում էր ամեն օր, առավոտ ու իրիկուն, գիշեր ու ցերեկ:
-Որքա՞ն է շարունակվելու…
Դարավոր քաղաք-ամրոցը հավերժությունը գրկած իշխում էր իր բարձունքից: Իսկ այդ բարձունքից Ստեփանակերտը կարծես բռի մեջ էր:
-Մի քանի ամիս առաջ ինչ-որ ծրագրեր էին մշակում: Ի՞նչ եղավ: Ե՞րբ է…
Տիգրանը ողջ էությամբ այնպես էր սուզվել մղձավանջի մեջ, որ ինքն էլ չէր հասկանում՝ քնա՞ծ է, թե՞ արթուն: Աչքերը փակվում էին անուշ նիրհով, իսկ միտքը… Միտքը հառել էր Շուշվա բարձունքին: Միտքը սլանում էր փառահեղ քաղաքի երբեմնի ծաղկուն փողոցներով, հասնում վեհաշուք Սուրբ Ղազանչեցոց եկեղեցի:
-…284, 285, 286… Գիշերվա խավարին էլ չեն դադարում անիծյալները: Ե՞րբ է վերջանալու:
Գիշերը նոր էր կիսվել: Զինվորների շշուկներն ավելի էին քչացել ու մեղմել, դարձել խորհրդավոր:
Տիգրանը կիսաբաց աչքերը դարձյալ ուղղեց դեպի վեր: Թանձր ամպերից այն կողմ թաքնված էր կապտավուն երկնքի անսահմանությունը:
…Ակնթարթային լույս ճառագեց հանկարծ՝ արեգակից էլ պայծառ: Երկնքի ծպտյալ խավարի մեջից ամրակուռ մի քաջալերանք, ոգեղեն, աննյութ մի ոգեւորություն մխրճվեց Տիգրանի սրտի ու հոգու դարպասներից ներս: Կարծես ծանրացավ հոգու աննյութեղեն մարմինը: Աներեւույթ հոգեկիրը մանկան քնքշությամբ պաշարեց նրան: Նույն պահին.
-Ի մա՜րտ…, սկսում ենք: Սկսում ենք…,-շշուկներով իրար էին հաղորդում Սեւանի ջոկատի ազատամարտիկները:
Տիգրանն սթափվեց վայրկենաբար: Նա զգում էր, որ իրեն հետամուտ է աննյութեղեն հոգեկիրը, աներեւույթ մանուկը: Ուղղորդում էր քայլ առ քայլ:
Բարձունքից լսվեցին թշնամու կրակահերթերն ու միանգամից սաստկացան: Սակայն ջոկատն առաջ էր ընթանում: Շարժվում էր՝ զառիթափ քարաժայռերը մագլցելով, ջանալով աննկատ մնալ լուսարձակների փնտրող լույսերից, որոնք հաճախ լուսավորում էին լերկ ժայռերը, իսկ թշնամու գնդակները նույն պահին կարծես կարկտահարում էին ջոկատը:
Գրոհող ազատամարտիկների էության մեջ կարծես մխրճվել էր հոգեկիրն ու գնդակների տարափին դիմակայելով, ուղղորդում էր անառիկ քաղաք:
-…Պահվի՛ր ժայռի ետեւում… Հիմա գնդակոծվելու ես, Տիգրան, պառկի՛ր…
Թշնամու գնդակները մահաբեր սուլոցներով անցնում էին հպվելով, արկերը պայթում՝ ցնցելով հինավուրց ժայռերի հավերժական անդորրը:
Խավարի մեջ պայթած մի արկի լուսարձակումից տեսանելի է դառնում ողջ տեղանքը:
-Սամվելին կպա՜վ,-գոռաց Տիգրանն ու փորձեց վազել դեպի հրամանատարը:
-Կանգնի՛ր, զգու՜յշ, գնդակոծո՛ւմ են: Թեքվիր ձա՛խ… Վերադարձի՛ր, Սամվելին գնդակ չի կպել, ե՛տ արի: Արի՛, գնում ենք առաջ: Դեպի Սկիզբ ենք գնում…
-Առա՜ջ, թուրքերը փախչո՜ւմ են,-գոռացին ջոկատի տղաները:
Ազատամարտիկների սրտերը պայթում էին ոգեւորությունից: Հեռուստաաշտարակի մոտից սաստիկ կրակահերթեր էին լսվում, շրջակայքը ծխում էր: Մարտիկները հասկանում էին, որ մերոնք թշնամուց մաքրում են քաղաքի ծայրամասերը:
-Տղե՜րք, թուրքերը փախչում են…
Շուշիի հարավային դարպասներից ջոկատն անցավ հարձակման՝ դեռեւս դիմադրող թշնամու ուղղությամբ: Սակավաթիվ ազերիներն, ամեն ինչ նետելով, գլուխները մի կերպ ազատում ու խուճապահար փախչում էին:
-Թուրքերը փախչում են…
-Տղե՜րք, Սուրբ Ամենափրկիչը… Ղազանչեցոց եկեղեցի՜ն…
Շուշիի Մարիամաց Օրիորդաց դպրոցից մինչեւ եկեղեցի վազում էին հեւիհեւ: Թուրքերն Ամենափրկիչը ռազմական պահեստի էին վերափոխել: Եկեղեցու շուրջը կուտակված արկերի արկղերն այս ու այն կողմ նետելով՝ ջոկատը ճանապարհ էր բացում ու ներս մտնում:
-Շուշին ազատագրված է՜… մոմե՜ր… մոմե՛ր բերեք…
Տիգրանը վառեց մոմը: Մոմ վառեցին բոլորը: Սրտերը լցվել էին հաղթության բոցավառ կրակներով:
– Մոմե՜ր, մոմե՜ր…
Ու հաղթանակի երգեր, պարեր, շուրջպարեր…
Տիգրանն արտասվում էր: Հրճվանքից: Ուրախության լուսափայլ արցունքներն ընկնում էին գետնին ու… Ծլարձակում էին գարնան պայծառակերպությունն ավետող Ձնծաղիկները, Համբարձումները, Նարգիզները…
Հանկարծ զարմանալի մի թեթեւություն զգաց Տիգրանը: Անբնական հանգստություն զգաց ուսերին, ողջ մարմնում: Սրտի ու հոգու մեջ իջնում էր հանդարտ մի խաղաղություն: Ոտքերն էին միայն ծանրացել: Ծանրացե՞լ… Ո՛չ, ո՛չ: Հզորացել էին: Պինդ հողը հազիվ էր դիմանում ոտքերի տակ:
-Ո՞ւր գնաց ՆԱ…
Մանկան տեսիլով, աներեւակ հոգեկիրն Աստծո տանը խնկարկող աղոթքների հետ համբարձվել էր առ Աստված…
Նա դեռ էլի էր գալու…
ՍՊԱՐՏԱԿ ՄԱԹՈՍՅԱՆ
«Առավոտ»
08.05.2018
