«Իրատեսի» զրուցակիցը վտարանդի թուրք գրող, հրապարակախոս, հասարակական գործիչ ՀԱՍԱՆ ԲՈՒՐԳՈՒՋՈՒՕՂԼՈՒՆ է:
-Ե՞րբ և ինչու՞, ի՞նչ ազդակ Ձեզ մղեց զբաղվելու Հայկական հարցով:
-Նախ՝ իմ ընտանիքին առնչվող մի պատմություն հիշատակեմ. առաջին անգամ է, որ լրագրողին պատմում եմ այդ մասին: Պատճառը Ձեր անկեղծ հետաքրքրությունն է: Մեծ հորեղբայրս ապրում էր Ստամբուլում: Նա մեր գյուղաքաղաքում չէր եղել, իրեն չէինք ճանաչում: Կինը մահացել էր, և նրա խուլ ու համր երեխաները ապրում էին մեզ հետ: Հորեղբայրս ամուսնացավ, և սկսեց ամեն բայրամի մեզ շնորհավորական բացիկներ ուղարկել, ինչը թուրքերի մեջ ընդունված չէ, եվրոպական սովորույթ է: Եվ ինձ ասացին, որ հորեղբայրս հայուհու հետ է ամուսնացել, նրա հորդորանքով է բացիկներ ուղարկում: Տասներկու տարեկան էի, որ հորեղբայրս մահացավ: Նրան այդպես էլ չտեսա:
Հետո գնացի Անկարայի համալսարանում սովորելու և երբ ավարտեցի, ապրեցի Ստամբուլում. արդեն քաղաքական հալածանքների էի ենթարկվում: Երբ փոքր էի, Ստամբուլից եկող բացիկների պատասխաններն ինձ էին գրել տալիս: Հորեղբորս տան հասցեն անգիր գիտեի: Հարցնելով գտա Գումգաբուի նրանց տունը. պատահած մարդկանց հարցրի, պարզվեց՝ հարևաններ են, ձայնեցին, կանչեցին: Եվ Հուրին, այդպես էր հորեղբորս կնոջ անունը, բացեց տան դուռն իմ առջև: Արդեն տարիքն առած կին էր: Հայրս մեծ հարգանք ուներ այդ կնոջ հանդեպ: Ի տարբերություն ուրիշ ընտանիքների, որ հայ լինելու հանգամանքը պետական գաղտնիքի պես էին պահում, հայրս ասում էր. «Այդ կինը հայ է, մենք պետք է սիրենք-հարգենք նրան»: Այսինքն՝ դեռ մանկուց հայի հանդեպ բարի վերաբերմունք կար իմ մեջ:
Ամենայն հավանականությամբ՝ Հուրին որբ երեխա էր եղել և ապրել կարողանալու համար իսլամացել էր: Նա այդ մասին երբեք չէր խոսել: Իսկ երբ հանդիպեցինք, ասաց, որ ինքը կանոնավոր հաճախում է հայկական եկեղեցի: Երանի այն ժամանակ հարցնեի նրան. «Ինչու՞ անունդ, կրոնդ փոխեցիր»: Ինչևէ, կարևորն այն էր, որ մանկուց քրիստոնյա հայ ազգականուհի ունեինք, և դա մեր ներաշխարհում խոր տպավորված էր: Սա է հայկական հարցին առնչվելու իմ անձնական դրդապատճառը:
Հիմա քաղաքական կողմի մասին: Ինչպես գիտեք, 1970-1980 թթ. ԱՍԱԼԱ-ն սկսեց զինյալ քարոզչությունը: Թուրքիայում կատարված գործողությունը մեծ ցնցում էր բոլորի համար: Ազգայնամոլության ալիք բարձրացավ: Նույնիսկ ձախակողմյան դեմոկրատ լինելով՝ խնդրին անտեղյակ էի: 1980 թ. հուլիսին կազմակերպությունը, որի անդամ էի, հրավիրեց համագումար, և ես, որպես երիտասարդական բաժնի ներկայացուցիչ, մասնակցեցի համագումարին: Մասնակցում էր նաև Գերմանիայից եկած մի ասորի: Հենց նա էլ մեզ ներկայացրեց Հայոց ցեղասպանության թեման, ասելով, որ ասորիներն էլ են տուժել այդ ժամանակ: Դրանից հետո մեր կազմակերպությունը բարձրաձայնեց Հայոց ցեղասպանության հարցը՝ կատարվածը համարելով մեծ սխալ: Այսպիսով, 1980 թ. հուլիսին ձախակողմյան մեր ֆրակցիան տեղեկացավ կատարվածին:
Սկսեցի հետաքրքրվել այդ ուղղությամբ, նաև գրքեր կարդալ, ինչ ձեռքս ընկներ՝ մինչև որ Ռագըբ Զարաքոլուի գրքերը տպագրվեցին: 1984 թ. մեկնելով Գերմանիա՝ սկսեցի ուսումնասիրել տեղի արխիվները:
Մեր ընկեր հետազոտող գրող Ռեջեբ Մարաշլըն ուսումնասիրությունների հիման վրա գիրք է տպագրել այն մասին, թե Թուրքիայում ձախակողմյան շարժումը երբ և ինչպես սկսեց հետաքրքրվել 1915 թվականով: Իմ պատմած փաստն այնտեղ կա:
Առաջին անգամ 2009 թ. մի քանի դասախոսությամբ հանդես եկա ապրիլի 24-ի օրը: Հրավիրել էինք Ռեջեբ Մարաշլըին և Համբուրգ քաղաքից մի ընկերոջ, որն առաջին անգամ թուրքերեն Հայոց ցեղասպանության մասին գիրք գրած Դողան Աքանլըի հետ բանտ է նստել: Այն ժամանակ մի ասորի ընկեր կար: 2009-ից սկսյալ՝ մենք տարվա մեջ մի քանի անգամ Հայոց ցեղասպանության կամ հայերի մասին դասախոսություններով հանդես էինք գալիս, հանդիպումներ կազմակերպում: Անցյալ շաբաթ, օրինակ, նախքան Երևան գալը, Համբուրգի մեր կազմակերպության ընկերների հետ Հրանտ Դինքին նվիրված միջոցառում կազմակերպեցինք, որին մասնակցեցին Համբուրգի քաղաքապետի տեղակալը, «Ակօսի» նախկին խմբագիր Արիս Նալջընը, որը հալածանքներից խույս է տվել և ապրում է Բելգիայում, միջազգային «Ամնիստի ինտերնացիոնալ» կազմակերպության անունից Գերմանիայի Բունդեսթագի նախկին պատգամավորուհի:
Հիմա մի հարց Ձեր փոխարեն կտայի ինձ՝ ինչու՞ ենք կազմակերպում այս հանդիպումները, ի՞նչ նպատակով: Պատասխանեմ. տասը տարի առաջ իմ տուն հյուր էր եկել իմ շատ սիրելի թուրք ընկերը: Զրույցի ընթացքում այդ սիրելի ընկերս հանկարծ ասաց. «Այս հայերի ցեղասպանության ճանաչումն իրականում Թուրքիայից փող պոկելու պատրվակ է»: Եվ մեր զրույցը վերածվեց սուր վեճի: Ես նրան ասացի. «Դեռ Թուրքիան պաշտոնապես չի ընդունել ցեղասպանությունը, դու արդեն պահանջ ունենալ-չունենալու հարց ես քննարկում: Դու ձախակողմյան չե՞ս, ինչու՞ է քեզ հետաքրքրում, թե հայերն ի՛նչ կպահանջեն: Եթե իմ ամենամոտ ընկերն է այդպես մտածում, ուրեմն ես գործ ունեմ անելու»: 2009-ից սկսեցի աշխատանք տանել՝ թուրքերին այդ խնդիրը լուսաբանելու համար:
Զրուցեց Ասպրամ ԾԱՌՈՒԿՅԱՆԸ
Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ «Իրատես» թերթի այսօրվա համարում
