Վերջերս լույս է տեսել Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոնի գիտաշխատող, պատմաբան Արմեն Ասատրյանի «Լմբատավանքի պատմությունը» աշխատությունը, որտեղ առաջին անգամ մանրակրկիտ ներկայացվում է միջնադարյան Հայաստանի այդ նշանավոր եկեղեցու պատմությունը՝ վիմագրերով հանդերձ:
Լմբատավանքը, որ կառուցվել է 6-րդ դարի վերջում, կամ 7-րդ դարի սկզբում, պատկանում է հայկական փոքր կենտրոնագմբեթ, խաչաձեւ կառույցների շարքին: Այն իր իսկ արձանագրություններում անվանվում է Սուրբ Ստեփանոս: Իսկ ինչպես ենթադրվում է՝ Լմբատավանք անվանվել է հենց համանուն շրջակա գյուղատեղից: Ինչպես բազմիցս ուսումնասիրողները նշել են, այդ գողտրիկ ու գեղեցիկ եկեղեցին «իսկական ճարտարապետական վարպետության եւ տաղանդավոր անանուն ճարտարապետի ստեղծագործություն է»: Վաղ քրիստոնեական արվեստի մեծարժեք ստեղծագործություններից է եկեղեցու որմնանկարը, որին Մարտիրոս Սարյանը անվանել է հրաշալի: Հեղինակը ներկայացրել է նաեւ 1954թ. Լմբատավանքի շուրջը կատարված հնագիտական պեղումների նախնական արդյունքների մասին արխիվային չհրապարակված նյութերը:
1978թ. հայտնի գրող Կարպիս Սուրենյանն այցելելով Լմբատավանք՝ գրել է. «Ես այժմ խորունկ երկյուղածությամբ խոնարհվում եմ հայ եւ համաշխարհային մշակույթի այդ եզակի, այդ թախծոտ ու հպարտ կոթողի առաջ, որ մենավոր կանգնել է այս լերկ ու ժայռոտ բլուրների միջեւ: Ես այնտեղ Հանճարը տեսա»:
ԱՐԱՄԱՅԻՍ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
ճարտարապետ
«Առավոտ»
12.12..2017
