Մի էջ՝ հայկական շախմատի պատմությունից

Այս տարվա սեպտեմբեր ամսին հայ շախմատասերների ուշադրությունը սևեռված էր Թբիլիսիում անցկացվող Աշխարհի գավաթի խաղարկությանը, որտեղ փայլուն հանդես էր գալիս մեր շախմատի առաջատար Լևոն Արոնյանը:

Աշխարհի տարբեր երկրներից ժամանած բազմաթիվ թղթակիցներին ու շախմատի մասնագետներին հետաքրքրում էր՝ ո՞րն է հայկական շախմատի ֆենոմենը: Շատ էր հիշատակվում նաև թբիլիսածնունդ աշխարհի 9-րդ չեմպիոն Տիգրան Պետրոսյանի անունը:

Այդ օրերին Թբիլիսիում, որտեղ աշխարհի գավաթի խաղարկության գլխավոր մրցավարի տեղակալն էի, ձեռքս ընկավ մի հետաքրքիր նյութ` կապված հայ ազգաբնակչության շախմատի զարգացման հետ:

Թիֆլիսում հրատարակվող և Հովհաննես Մարտիրոսյանի տպարանում տպագրվող «Աղբիւր» հայերեն լեզվով ամսագիրը 1883 թվականի հունվար ամսի 1-ին համարում երեխաներին եւ նրանց դաստիարակներին հասցեագրված հատուկ նյութ (գլուխկոտրուկ) էր զետեղել՝ շախմատ խաղին ծանոթացնելու և այդ խաղը հայ ազգաբնակչության շրջանում պրոպագանդելու նպատակով:

Նյութում բերված են շախմատի խաղի կանոններին ծանոթացնող ընդհանուր տեղեկություններ, ինչպես նաև մի խնդիր, որի լուծումը հիմա էլ կարող է հետաքրքրել շախմատի սիրահարներին:

Ստորև բերված շախմատային տախտակի յուրաքանչյուր դաշտի վրա մեկ կամ երկու վանկ է նշված մի բանաստեղծությունից: Շախմատային ձիու քայլերով՝ սկսած a1 դաշտից (“Ատի՛ր” բառից), փորձեք անցնել բոլոր 64 դաշտերով և կարդալ այդ բանաստեղծությունը: Բանաստեղծության բովանդակությունը բերված է բնօրինակի քերականությամբ:

Խնդրի լուծումը:

1.​ a1-b3-c1-a2-b4-d5-e7-g8

2.​ h6-f7-h8-g6-f8-h7-g5-e4-d2

3.​ b1-a3-c2-e3-g2-f4-h5

4.​ f6-e8-d6-b7-c5-a4-c3-d1

5.​ b2-c4-a5-c6-d8-e6-g7-f5-h4-f3

6.​ e1-d3-f2-h3-g1-e2-d4-b5-a7-c8

7.​ b6-a8-c7-a6-b8

8.​ d7-e5-g4-h2-f1-g3-h1

Բանաստեղծության տեքստը

Ատի՛ր, ով իմ ազգ, խաւար տգիտութւան,

Մի՛ տար քեզ խաբել խարդախ խօսքերով:

Կորէ՛ք դուք Խաւար և Տգիտութիւն,

Կորէ՛ք գարշելի ձեր ծնունդներով.

Մինչ երբ մեր վերայ ձեր վայրենութիւն

Պիտի բռնանայ կոպիտ ճանկերով:

Բաւական է մեզ, որքան փթացած

Արհամարհեցինք մարդկութեան բարի՛ք…

Աշոտ ՎԱՐԴԱՊԵՏՅԱՆ

միջազգային կարգի մրցավար