«Ընտանեկան բռնության կանխարգելման եւ ընտանեկան բռնության ենթարկված անձանց պաշտպանության» մասին օրենքի նախագիծն արդյոք վտա՞նգ է ընտանիքների համար: Այս եւ այլ հարցերի շուրջ են բանավիճում փաստաբան Տիգրան Սարգսյանն ու մեդիա փորձագետ Տիգրան Քոչարյանը:
Նելլի Բաբայան.– Պարոն Քոչարյան, Դուք դեմ եք այս նախագծին, խնդրում եմ Ձեր հիմնավորումները ներկայացնել:
Տիգրան Քոչարյան.- Ես իրավաբան չեմ, բայց որպես քարոզչության մասնագետ ու քաղաքացի իմ հարցերն ունեմ, որոնք դեռեւս անպատասխան են: Ես դեմ եմ բռնությանը, այս օրենքը մի քանի շղթա ունի՝ Հայաստանը պարտավոր է ընդունել, մեր որոշ չինովնիկներ, նախարարներ, փոխնախարարներ ժամանակին պարտավորվել են 3 օրենքներ ընդունել, սա շարք է՝ Ընտանեկան բռնության կանխարգելման օրենքը, խտրականության մասին եւ ստամբուլյան կոնվենցիան:
Ն. Բ. – Վա՞տ է, որ փորձում են կանխարգելել բռնությունը:
Տ. Ք. – Վատ է, որ իրենք պարտավորվելուց առաջ չեն հարցրել հասարակության կարծիքը, իրենք չեն հասկացել՝ ինչեր կարող են լինել այս օրենքների մեջ, եւ այս օրենքը ոչ թե նախագիծ է, այլ թարգմանություն: Այստեղ կան բազմաթիվ ընդհատակյա ականներ, որոնց հետ կապված հասարակության մեծ մասի մոտ հարցեր են առաջանում: Բազմաթիվ լավ օրենքներ են ծնվում ԱԺ-ում, որոնք հետո չեն կատարվում, թերի են կատարվում կամ դառնում են կոռուպցիոն ռիսկեր պարունակող օրենքներ: Կոնկրետ այս օրենքի հետ կապված՝ տնտեսական եւ հոգեբանական բռնությունն անհասկանալի է: Մեզ մոտ նման բաները հիմնականում «քեյսերի» հիման վրա են կամ տվյալ դատավորի, դատախազի, փաստաբանի մտածմունքներից:
Ն. Բ.- Հստակ նկարագրվում է, թե որն է հոգեբանական բռնությունը:
Տ. Ք.- Ոչ մի հստակ բան չկա: Ես չգիտեմ՝ տնտեսական բռնությունը որն է: Ես չեմ հասկանում՝ որն է ենթադրաբար բառը, որը նշված է օրենքում: Չեմ հասկանում՝ ոնց կարելի է ենթադրության հիման վրա կարծել, որ մարդը բռնարար է, եւ սեփականատիրոջը հեռացնել տանից, չեմ հասկանում՝ ինչպես կարելի է մարդուն իր սեփականությունից ժամանակավոր հեռացնել: Եվ ինչքանո՞վ է այն օրգանը, որը ձեւավորվելու է հ/կ-ներից, որոնք 3 տարի զբաղվել են այս հարցով, որքանով է այդ հ/կ-ն լիազորված, որ մտնի յուրաքանչյուր մարդու ընտանիք եւ ինքը որոշի՝ ինչ տիպի բռնություն է կատարվել: Այսինքն՝ ինչո՞ւ պետք է այդ օրգանի աշխատողը կամ ոստիկանը ենթադրություն անի, որ կարող է բռնություն կատարվել: Ուսումնասիրել եմ, թե այս օրենքի ընդունումից հետո տարբեր երկրներում ինչեր են կատարվել: Օրինակ՝ Ռուսաստանում, որտեղ այդ օրենքն ինչ-որ չափով աշխատել է…
Ն. Բ.- Ռուսաստանում այս օրենքն ընդունված չէ:
Տ. Ք.– Այնտեղ «Յուվենալ արդարադատությունն» օգտագործվում է, եւ բավականին խիստ միջոցներ են կիրառում:
Ն. Բ.– Բայց այս օրենքը յուվենալի մասին չէ:
Տ. Ք. – Վերջերս այնտեղ փոփոխություններ են եղել, Պուտինին բողոքել են, որովհետեւ ուզում են հասկանալ՝ որ դեպքում ծնողի դաստիարակչական իրավունքը որքանով է սահմանափակվում: Դա կարող է ապտակ լինել: Հարցեր կան բազմաթիվ: Նույն Շվեյցարիայում կամ Նորվեգիայում շատ գեղեցիկ ձեւով կարող են լուծվել, որովհետեւ հասարակությունում չկա այսպիսի մեծ սոցիալական խնդիր, որից բխում է ե՛ւ տնտեսական բռնությունը, ե՛ւ հոգեբանական բռնությունը: Այդ երկրների համար միգուցե շատ լավ օրենք է: Այստեղ օրենքը բերում են ու չեն հարմարեցնում ներկա պայմաններին: Եթե այս տիպի հարցերը շտկվեն օրենքում, կարելի է հաճույքով ընդունել, որովհետեւ ես ապաստարանների հարցը ողջունում եմ: Ես աշխատել եմ միջազգային կազմակերպություններում եւ տեսել եմ, թե ինչ խայտառակ վիճակում են այդ տուն-ինտերնատները, մանկատները: Այսինքն՝ որտեղի՞ց երաշխիք, որ այդ ապաստարանը կապահովի երեխային այն նույն պայմաններով կամ ավելի բարձր, քան իր ընտանիքում է:
Ն. Բ.- Պարոն Քոչարյան, երբ ամուսինը կնոջ աշխատավարձը վերցնում է եւ օրական 200 դրամ է տալիս՝ որպես ճանապարհածախս, կամ եթե արգելում է կնոջն աշխատել, սա տնտեսական բռնություն չէ՞:
Տ. Ք.– Ենթադրենք, կինն ունի 4 երեխա եւ տիրություն չի անում, առավոտը 9-ին գործի է գնում, գալիս է 9-ին: Իհարկե, ամուսինը կարող է ասել՝ միգուցե տունը նստես, երեխաներին նայես: Կա սահմանագիծ, որ մոր դաստիարակչական… այսպես է մեր հայկական դրվածքում, որ մայրն է մամայություն անում, պապան կողքից գնում փող է աշխատում:
Ն. Բ.– Այսինքն՝ կինը միայն երեխա բերելու ու դաստիարակելո՞ւ համար է, չպե՞տք է աշխատի:
Տ. Ք.– Չէ, այսպես է՝ եթե կինն է երեխա ծննդաբերում, այսպես անհավասարությունը գնաց, բայց բնության մեջ բաներ կան, որ երեխան փոքր հասակում ձգտում է դեպի մայրը, ավելի շատ օջախը մոր հետ է կապված: Հայաստանում ասացվածք կա, կինն է կառավարում, կինը վիզն է, ամուսինը՝ գլուխը: Կինը ոնց ֆռացնի վիզը, գլուխն այդպես էլ կգնա: Իմ ընկերը օրինակ է բերել՝ սահմանամերձ Մովսես գյուղն է, ծնողը երեխային ուղարկում է դպրոց, ճանապարհին անընդհատ գնդակոծություններ են լինում կամ չեն լինում: Արդոյք սա չի՞ համարվում բռնություն երեխայի նկատմամբ, որովհետեւ երեխայի կյանքին վտանգ է սպառնում: Արդյոք նույն օրգանը չպիտի՞ գա ու ասի՝ այս ի՞նչ ես անում քո երեխային: Հայաստանի ընտանիքների 90%-ը երեխային չի կարողանում ապահովել այն պայմաններով, որոնք ապահովում են զարգացած երկրները: Հետո՝ քանի որ սոցիալական խնդիրներ են լինում, մարդը ամեն անգամ կարող է տարբեր տրամադրությամբ մտնի ընտանիք, որովհետեւ գործի տեղը լավ չէր, գումարը քիչ էր, աշխատավարձն ուշացրին: Կերած-խմած Եվրոպայում այդ հարցերը չկան: Մեզ մոտ մարդիկ անընդհատ սթրեսի տակ են ապրում ու սթրեսի տակ կարող են ընտանիք մտնել: Կարող է մտնի ու երեխայի վրա գոռա:
Տիգրան Սարգսյան.– Ֆիզիկական բռնություն կառաջանա, երբ այն վտանգավոր լինի անձի առողջությանն ու կյանքին: Եվ նաեւ կարող է անձի մոտ առաջացնել ֆիզիկական ուժեղ ցավ, տառապանք, այսինքն՝ խոշտանգում: Մեկ դաստիարակչական ապտակը բռնության տակ չի մտնում: Ինչ վերաբերում է հոգեբանական բռնությանը՝ ամեն մի նկատողություն կամ հանդիմանանք հոգեբանական բռնություն չի կարող լինել: Հոգեբանական է համարվում, երբ ազդում են անձի հոգեկան աշխարհի վրա, տագնապ եւ սպառնալիք է առաջանում մարդու մեջ, որը կարող է նաեւ առաջացնել հոգեբանական խնդիրներ, դեպրեսիա: Եթե մարդուն հանդիմանում ես, վրան խոսում ես, դա բռնություն չէ: Նշված է տնտեսական բռնություն, եւ սահմանումն էլ տրված է: Տնտեսական է համարվում, երբ այն ուղղված է անձին իրեն հասանելիք նվազագույն կենսապայմաններից զրկելուն: Այդ կենսապայմաններն անձին հասանելի են օրենքի ուժով: Օրինակ՝ երեխան իրավունք ունի ծնողի բնակտարածությունից օգտվելու: Եթե ծնողն ապօրինի նրան զրկում է դրանից, ապա տնտեսական բռնություն է գործադրում: Կամ՝ ծնողը պարտավոր է իր երեխայի ապրուստը հոգալ: Եթե դա ինքը դիտավորությամբ չի կատարում, չեմ ասում, որ չի կարողանում, դիտավորությամբ չի կատարում, սա տնտեսական բռնություն է: Քաղաքացիները պետք է չանհանգստանան, որովհետեւ ցանկացած դաստիարակչական միջամտություն երեխայի վարքի նկատմամբ չի առաջացնի պատասխանատվություն, եւ այս օրենքը նորմալ, առողջ ընտանիքների համար անհանգստանալու որեւէ պատճառ չի առաջացնում:
Տ. Ք.- Ապտակի ուժը ո՞վ է որոշելու՝ դաստիարակչական է: Ես իմ աշխատանքային փորձից դեպք գիտեմ, որ ապտակել է, եւ երեխան խուլ է մնացել: Ու այս դեպքում ասում է՝ ես դաստիարակչական ապտակ եմ տվել, ինչ իմանայի, որ էդպես կլիներ:
Տ. Ս.- Նման դեպքում պետությունն իր վրա է վերցնում որոշակի կառուցակարգեր, եւ դրանց միջոցով պետք է գնահատականներ տալ բռնության աստիճանին: Եվ իզուր չէ, որ միայն ոստիկանի վրա չէ դրված միջամտությունը, ստեղծվելու են մասնագիտական կազմակերպություններ, որտեղ լինելու են հոգեբաններ, մանկավարժներ, իրավաբաններ, նաեւ գործելու է թեժ գիծ: Տարբեր գերատեսչություններ պետք է համագործակցեն եւ եզրակացություն են տալու: Ոստիկանը գալու եւ արձանագրելու է դեպքը, որից հետո 24 ժամվա ընթացքում դեպքը ներկայացնելու է հոգեբանական իրավաբանական աջակցության կենտրոնին:
Տ. Ք.- Կմանրամասնեք՝ ահազանգն ո՞վ է անելու, կարող է հարեւանը զանգի ասի՝ վերեւը գոռոց կա, երեխայի վրա են գոռում:
Տ. Ս.– Այսօր էլ ցանկացած անձ հանցագործության մասին կարող է հաղորդում տալ, միայն տուժողը չէ, որ հանցագործության մասին հաղորդում է տալիս: Այս նախագիծը կոնկրետ սուբյեկտների չի առանձնացրել՝ ովքեր կարող են հաղորդում ներկայացնել:
Տ. Ք.– Այսինքն՝ ամեն մեկը կարող է բողոքել ու ահազանգել, որ այստեղ տնտեսական բռնություն է, եւ ամեն այս դեպքին պետք է արձագանքեն եւ մտնեն մարդու ընտանիք:
Տ. Ս.- Ոչ, կարծում եմ՝ նման հնարավորություն նախագիծը չի նախատեսում: Ահազանգերը անպայման պետք է լինեն անվանական, անանուն դիմումներ պետական մարմինները չեն քննում: Դա նաեւ վերաբերում է հանցագործությունների մասին հաղորդումներին: Կարծում եմ՝ այս նախագծով այդ հարցին անդրադարձ չի կատարվել, եւ կարծում եմ՝ նույն տրամաբանությունն ու սկզբունքը պետք է գործեն:
Ձեր ասածն ընդունելի է, կարելի է առանձնացնել, եւ կարծում եմ՝ նախագիծը մշակողները առաջարկը հաշվի կառնեն: Կարելի է սահմանել բողոք ներկայացնողի շրջանակը:
Բանավեճի առավել հետաքրքիր մանրամասները`
ՆԵԼԼԻ ԲԱԲԱՅԱՆ
«Առավոտ»
28.10.2017
