Շիրակի պետական համալսարանի ավագ դպրոցում այսօր կազմակերպվել էր հարիսայի փառատոն։ Փառատոնը բարեգործական էր․ այն ոչ միայն միջոց էր հայկական ավանդական այս կերակրատեսակը մեկ անգամ ևս ցուցադրելու (այն, լինելով զոհաբերության կերակեուր, պետք է պատրաստված լիներ աշնան ամիսներին), այլ Գյումրու տուն-ինտերնատում ու այլ խնամքի հաստատություններում բնակվող տարեց մարդկանց հետ շփվելու ու նրանց մեծարելու։ Փառատոնը՝ համերգային ծրագրով ու ժամեր շարունակ պատրաստված հարիսայով, նրանց պատվին էր։
Գյումրու պետական համալսարանի հոգեբանության ամբիոնի վարիչ, էթնոհոգեբան Կարինե Սահակյանը մեզ հետ զրույցում, անդրադառնալով այս ճաշատեսակը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից որպես թուրքական ազգային կերակրատեսակ ճանաչելուն, ասաց․ «Մենք դրանից չենք վախենում, որովհետև ճաշատեսակը կարող է տարբեր ժողովուրդների մոտ կիրառություն ունենալ, բայց այն դեռևս Գրիգոր Լուսավորչից է հայտնի, վկա մեր մատենագրությունը, մեր մատենադարանում պահվող նյութերը, փաստաթղթերը։ Հարիսայի արմատները շատ հին են, Գրիգոր Լուսավորիչը, երբ Խոր Վիրապից դուրս եկավ ու գնաց Վաղարշապատ, որոշեց կոչունք կազմակերպել, այսինքն հրավերք անել ու հարիսա ճաշատեսակը հյուրասիրել եկեղեցու շուրջ հավաքված ժամավորներին։
Եվ հարիսայի համար ոչխարներ մորթել տվեց ու կանչեց ջլապինդ երիտասարդներին, որպեսզի հարեին այդ ամբողջ կերակուրը։ Հարե՛ք սա, ճաշի հիմնական բովանդակությունը, բացատրությունը սա է։ Հետագայում ճաշատեսակը զարգացում ունեցավ, համարվեց առօրյա ճաշատեսակ, այնուհետ բացառապես հարսանիքներին էին մատուցում, 1915 թվականի եղեռնից հետո դարձավ զոհաբերության ճաշ, այսպես ասած մատաղ, որը ցայսօր էլ երևի ժողովրդի մեջ կիրառվում է, ապացույցը Մուսա Լեռում պատրաստվող ճաշատեսակն է։
Հարիսայի բաղադրությունն անպայման կապված է ցորենի պաշտամունքի հետ, այսինքն վաղագույն արմատներ ունի, սերմի գաղափարը նաև ազգի հարատևության գաղափարն է, որը հարստացնում է հայ ազգային խոհանոցը։ Եթե ճաշատեսակը հին ազգային արմատներ չունենար, որևէ դարում կմոռացվեր։ Հարիսայի տարատեսակներից է քյաշկան, որը քաշել բառից է, քաշովի փլավի գաղափարն է, դարձյալ սերմի գաղափարն է ընկած քյաշկի հիմքում, որը պատրաստվում է Սուրբ Խաչի օրը»։
Կարինե Սահակյանը պատմում է, որ մի բան անգամ Հայագիտական հետազոտությունների կենտրոնի մասնագետների հետ, որոնք ուսումնասիրել են հայկական ավանդական ճաշատեսակները, հարիսա են համտեսել Կարսում, երբ համից զարմացել են, խոհարար կինը մոտեցել է, հանել գլխաշորն ու շշնջացել է՝ գիտեք ես հայ եմ։
«Ու մենք հասկացանք, թե ինչու է համի ուժը տեղափոխվել մեկ այլ տեղ ու նույն հնչեղությամբ արտահայտվել»,- ասում է էթնոհոգեբանը։
Նա նաև նշում է, որ հարիսան պատրաստելիս չի կարելի խառնել, խառնում են այն ժամանակ, երբ եփ է գալիս։ «Չեն խառնում, որպեսզի խառնակություն չլինի և՛ ազգի մեջ, և՛ ընտանիքներում», -մեկնաբանում է նա։
Նունե ԱՐԵՎՇԱՏՅԱՆ
