Կոնստանտին Օրբելյան. Օպերային թատրոնի վերանորոգումը կարող է լինել իմ կյանքի ամենամեծ և դժվարին մարտահրավերներից մեկը

Զրույց մաեստրո Կոնստանտին Օրբելյանի հետ

Կոնստանտին Օրբելյանը միշտ իր դիմաց բարձր շեմ է դրել: Երբ նա դեռ երեխա էր տաղանդավոր դաշնակահար դառնալու քիչ շանսեր ուներ: Փոխարենը դա խթանեց նրա անդադար փորձերին: Կարգ ու կանոնի զգացումը` իրազեկվածությունը, աշխատասիրությունը, Օրբելյանին խթանեցին դառնալ հանրահայտ: Շատ ավելի կարևոր է այն, որ դա նրան առաջնորդեց այն ուղղով, որտեղ արտիստիկ վիրտուոզությունը միաձուլվում է փոփոխության տեսլականին, տեսլական՝ մարդկանց կյանքը հարստացնելու երաժշտության միջոցով:

Օրբելյանի վերջին ձեռքբերումներից է Երևանի Օպերային թատրոնի տնօրեն և գեղարվեստական ղեկավար նշանակվելը, որը ոչ միայն ձեռքբերում է այլ նաև նախագծերի և ծրագրերի ապշեցնող հավաքածու, որն արդեն սկսվել է Երևանի կենտրոնական բեմից:

Առաջնային պլանում մեծ շուքով պետք է նշվի հոբելյանական 85-րդ թատերաշրջանը, ինչպես նաև հայկական առաջին օպերայի Տ. Չուխաջյանի «Արակ Բ» օպերայի 150-ամյակը:

Այս ձեռքբերումներից բացի Օրբելյանի տեսլականը այս անգամ` Երևանի օպերային թատրոնը նորովի փայլեցնելն է, ոչ միայն որպես ճարտարապետական գոհար և հայկական օպերայի բաբախող սիրտ, այլ նաև մի հաստատություն, որը ակտիվորեն, դինամիկորեն և համեմատաբար ավել շատ կաջակցի հայկական մշակույթի շարունակվող զարգացմանը:

Ինչպե՞ս: Նախ և առաջ Օրբելյանը ձգտում է Երևանի օպերային թատրոնում վերից վար կատարել բարեփոխում և արդիականացում: Մյուս երկու զուգահեռ նախաձեռնությունները, որոնք նա հետապնդում է՝ գրադարանն է և թանգարանը, որը կհիմնվի հեղինակավոր վայրի երկրորդ հարկում:

Նոր թատերաշրջանը, որը մեկնարկեց հոկտեմբերի 7-ին աշխարհահռչակ սոպրանո Ռենե Ֆլեմինգի դեբյուտով, ներկայացրեց հիանալի ելույթների շղթա՝ ներառելով մի շատ յուրահատուկ ելույթ՝ մասնավորապես «Արշակ Բ» օպերայի բնօրինակով ներկայացնելը:

«Կոնստանտին Օրբելյանը կանգնած է երկու հասարակությունների միջև և գտնում ու խթանում է փոխկապակցված ներդաշնակություն երկուսից», – գրում է «Ֆանֆար”ը: Ծնված լինելով Սան Ֆրանցիսկոյում, Օրբելյանը իր դեբյուտը կատարեց Սան Ֆրանցիսկոյի Սիմֆոնիայում, 11 տարեկանում: Ջուլիարդն ավարտելուց հետո, նա իր կարիերայի մեկնարկը կատարեց որպես դաշնամուրի վիրտուոզ, որը ներառում էր ամբողջ աշխարհի սիմֆոնիկ նվագախմբերը: 1991թ-ին նա նշանակվեց Մոսկվայի կամերային նվագախմբի երաժշտական տնօրեն, դառնալով առաջին ամերիկացին, ով դարձել է Ռուսաստանի անսամբլի երաժշտական տնօրեն: Հաջորդ 25 տարում Օրբելյանը մնաց Ռուսաստանի երաժշտական կյանքի կենտրոնական կերպար, որպես երաժշտական տնօրեն ոչ միայն Մոսկվայի կամերային նվագախմբի, այլ նաև Ռուսաստանի Ֆիլհարմոնիկի և որպես Ռուսաստանի հռչակավոր նվագախմբերի մշտական հյուր: 2004թ-ին նա պարգևատրվեց Ռուսաստանի պատվավոր արտիստի կոչումով՝ կոչում որը երբևէ նախկինում չի շնորհվել ոչ ռուս քաղաքացու: 2014թ-ին Ռոսինիի վիրտուոզ արիաները, որը ներկայացվել է ամերկիացի տենոր Լոուրենս Բրոուլիի և Կաունաս քաղաքի սիմֆոնիկ նվագախմբի հետ (Լատվիա) Կոնստանտին Օրբելյանի օրոք առաջադրվել է Գրեմմի մրցանակի: Իր՝ Խաչատրյանի դաշնամուրային համերգի ձայնագրությունը, դիրիժոր Նեեմի Ջարվիի հետ հաղթեց Միացյալ Թագավորության լավագույն համերգային ձայնագրության մրցանակին: 2001թ-ին Օրբելյանը պարգևատրվեց Էլիս Այլանդ պատվավոր մեդալով: 2012թ-ին նա պարգևատրվեց Ռուսաստանի բարեկամության և 2015թ-ին Հայաստանի բարեկամության մրցանակներով: 2016թ-ի հունիսին Օրբելյանը նշանակվեց Հայաստանի Ազգային օպերայի և բալետի (Երևանի օպերային թատրոնի). գլխավոր տնօրեն և գեղարվեստական ղեկավար:

Օրբելյանը երբեք բաց չի թողնում հնարավորությունը ասելու, որ Երևանի օպերային թատրոնը ամբողջ աշխարհում իր տեսակի մեջ միակն է. ազգային գանձ, որը արժանի է յուրաքանչյուր հայի սիրո քնքշությանը:

Հ. – 2­016թ.-ին Ա. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար և տնօրեն դառնալուց հետո որո՞նք են եղել ձեր հիմնական նպատակները:

 Պ.- Նախ և առաջ շատ ժամանակ եմ անցկացրել թատրոնի գործունեությանը ծանոթանալու համար, ինչպես են դերասանները պատրաստվում իրենց դերերին, փորձերի ժամացուցակներին, և առհասարակ` ինչպես է գործում այս մեծ բազմաֆունկցիոնալ կառույցը:

2018 թվականին լրանում է օպերային թատրոնի 85-ամյակը և հայկական օպերայի 150-ամյակը և դուք այդ առիթով նախատեսել եք մի շարք ներկայացումներ: Այդ ցուցակը գլխավորում է «Արշակ Բ» օպերայի բնօրինակի համաշխարհային պրեմիերան: Ի՞նչ առանձնահատկություններ կան “Արշակ Բ” օպերայի բնօրինակը կատարելու մեջ:

Հիանալի փորձ էր ինձ համար ծանոթանալ այն խաղացանկին, որը Հայաստանի օպերային թատրոնի համար վերջին 85 տարվա ընթացքում գլխավորն էր: Ինչպես գիտենք, անցյալում շատ օպերաներ արվել են համապատասխան այդ ժամանակվա Սովետական ռեժիմին և նպատակներին: Դա պատահել է սովետական ժամանակաշրջանի շատ օպերաների հետ, որտեղ լիբրետոնները փոխվում էին և նույնիսկ մի ամբողջ երաժշտական դրվագ էր փոխվում կամ նույնիսկ վերաստեղծվում ուրիշ կոմպոզիտորների կողմից որպեսզի համապատասխանի տվյալ

ժամանակահատվածի քաղաքական օրակարգին: Մենք բացահայտում ենք բազմաթիվ օպերաների բնօրինակ տարբերակները, ինչպես նաև Տիգրան Չուխաջյանի “Արշակ Բ” օպերան` նոր, ազատ և չափազանց ոգեշնչված և Հայաստանի համատեքստում արտահայտիչ բեմադրությամբ: Մենք հույս ունենք, որ սա հիմնաքար կլինի թատրոնի խաղացանկում:

 Որո՞նք կլինեն Երևանի օպերային թատրոնի 2017-2018թթ–ի թատերաշրջանի մյուս հիմնական կետերը

Մենք կբեմադրենք մի քանի հիանալի մանկական բալետներ: Առաջիկայում նախատեսվում է բեմադրել կոմպոզիտոր Կարեն Խաչատրյանի “Չիպոլինոն”, որը անհայտ պատճառներով երբեք չի ներկայացվել Երևանում: Այս հրաշալի բալետը նախկին Սովետական Միության ամենահայտնի թատրոնների խաղացանկի հիմնական մասն էր հանդիսանում ( Մոսկվայի Մեծ թատրոնում, Սանկտ- Պետերբուրգի Միխայիլովսկի թատրոնում, Նովոսիբիրսկի օպերայի և բալետի թատրոնում և Կիևի պետական թատրոնում): Ես նաև Մոսկվայից բազմաթիվ ստեղծագործություններ եմ բերում, ինչպիսիք են՝ մրցանակակիր Ժ. Մասնեի «Մանոն» հռչակավոր օպերան Անդրես Ժագարսի բեմադրությամբ Մոսկվայի Ստանիսլավսկու և Նեմիրեվիչ-Դանչենկո թատրոնից: Սա նոր ստեղծագործություն է, որի պրեմիերան տեղի է ունեցել 2016թ-ի դեկտեմբերին, և մեր հիանալի տենոր Լիպարիտ Ավետիսյանը, ով ելույթ էր ունեցել այդ օպերայում մի քանի ամիս առաջ Մոսկվայում ստացավ «Ոսկե Դիմակ» տարվա մրցանակը:

Բացի Մանոն ստեղծագործությունից մենք կբեմադրենքՊուչչինիի հիանալի Տրիպտիխի (եռյակ օպերաներ մեկ երեկոյի ընթացքում՝ “Ջիաննի Սկիկին”, “Քույր Անժելիկան” և “Իլ Տաբարոն”), ինչպես նաև կվերականգնվի մի շարք ստեղծագործություններ, որոնցից առաջիկայում  Գ. Դոնիցետտիի “Պողիկտոս օպերայի վերականգնումն է:

Դուք նախատեսում եք առաջարկել նաև հատուկ օպերային ներկայացումներ Հայաստանի տարբեր մարզերում:

Ի՞նչու եք կարևոր համարում օպերան տանել երկրի հեռավոր մարզեր

 Այս տարվա հունիսին մենք հաջողությամբ ներկայացրինք Ա. Տիգրանյանի «Անուշ» օպերան Հայաստանի մարզերում: Դա շատ հաջողված փորձ էր և մենք հուսով ենք, որ այն կկրի շարունակական բնույթ: Մեր նպատակն է օպերան տանել ամբողջ երկրով, քանի որ մենք միակ օպերային թատրոնն ենք աշխարհում որը ներկայացնում է այս հայկական գլուխգործոցները: Մենք փորձում ենք գտնել ուղիներ բալետային ներկայացումներից՝ ինչպիսիք են “Գայանեն” և “Սպարտակը” նույնպես ներկայացնել մարզերում և դրսում:

2018թ–ի ծրագրերում նաև դուք մտադրություն եք հայտնել Երևանի օպերային թատրոնի ծավալուն վերանորոգման աշխատանքներ տանել, ինչպես նաև հիմնել թանգարան և գրադարան շենքի ներսում: Նախ` արդիականացման մասին՝ ի՞նչ է այն ներառելու:

Մենք իրականում սկսել ենք վերանորոգման մի մասը՝ մասնավորապես երկրորդ հարկի ճեմասրահի մանրահատակը: Մենք նաև սկսել ենք արխիվի ուսումնասիրության հսկայական աշխատանքները, որպեսզի պատրաստենք անհրաժեշտ ամեն ինչ թանգարանի համար, որը նախատեսում եմ բացել մյուս տարի: Թատրոնը հիմնադրվել է 1933թ-ին և շատ բարելավումների կարիք ունի, որ պետք է անենք: Ես հիմա ամբողջությամբ չեմ թվարկի, բայց վստահ եմ, որ գալիք մի քանի ամիսներում մարդիկ կտեսնեն տարբերությունը:

Որո՞նք կլինեն Երևանի օպերային թատրոնի ներսում գտնվող ապագա թանգարանի և գրադարանի գլխավոր առավելությունները:

 Իհարկե ես շարունակում եմ հիշեցնել մարդկանց, որ սա մեզ համար միակ հայկական օպերան է աշխարհում: Մենք պետք է դարձնենք դա մի գոհար, որով մարդիկ հպարտ կլինեն: Մենք ունենք այդ հնարավորությունները: Ինչպես գիտենք, ամեն ինչ ժամանակ, համբերություն և աշխատասիրություն է պահանջում: Իմ կյանքի նպատակներից մեկը ամեն ինչ ավելի հեշտացնելն է. Օպերային թատրոնի վերանորոգումը կարող է լինել իմ կյանքի ամենամեծ և դժվարին մարտահրավերներից մեկը, բայց ես համոզված եմ որ ամեն ինչ կընթանա նախատեսածին համապատասխան:

 Այդ ծրագրերը իրականացնելու համար ո՞րտեղ եք տեսնում դոնորների և հովանավորների դերը:

 Անհատ բարերարները, կորպորատիվ հովանավորները և հիմնադրամները կարող են էական դեր խաղալ, համոզվելու որ Երևանի օպերային թատրոնը շարունակում է բարգավաճել ներկայում և ապագայում:

Մեխանիզմների լայն շրջանակ կա, որոնք մեծապես կաջակցեն: Դրանք ներառում են համերգի, մի քանի համերգների և նույնիսկ մի ամբողջ ներկայացումների սեզոնի հովանավորումը, Հայաստանի տարբեր մարզերում կամ արտասահմանում ներկայացումների ապահովումը և երաժիշտների մասնագիտական և արվեստագիտական վարպետական հմտությունների հովանավորումը: Նույնքան նշանակալից է որ աջակցությունը կարող են ցույց տալ մեր նախատեսած թանգարանի և գրադարանի կառուցմանը և կահավորմանը: Այս առումով, խոշոր դոնորների անունով կարող են անվանակոչվել թանգարանը և գրադարանը, որպես ճանաչում իրենց բարեհոգության: Պատկերացրեք ինչքան հրաշալի կլինի անհատ բարերարի կամ ամբողջ դոնոր ընտանիքի համար իրենց անունը անժամկետ ասոցացնել մեծ մշակութային հաստատության հետ: Մի բան մենք պետք է հիշենք, որ մեր մշակույթը մեր ամենաուժեղ և ամենատեսանելի արժանիքն է: Եթե մեր մշակութային հաստատությունը, մշակույթը ծաղկի մեր ժողովուրդը նույնպես կծաղկի:

Երևանի օպերային թատրոնում Ձեր պաշտոնը զբաղեցնելուց ի վեր, դուք հաստատությունում մեկնարկել եք խստապահանջ վարպետության դասերի ծրագիր` ուսուցանվող աշխարհահռչակ երաժիշտների կողմից: Դուք     մտադրվա՞ծ եք շարունակել այս ծրագիրը:

Ես շատ բախտավոր եմ, որ աշխատել եմ աշխարհի մեծագույն օպերային երգիչների հետ և ինձ բախտ է վիճակվել լսել այդ հիանալի արվեստագետներին աշխարհի ամենամեծ օպերային թատրոններում: Ինչ սկսել եմ աշխատել Երևանի օպերային թատրոնում` երգիչների մեծամասնության կողմից դրական պատասխան եմ ստացել նրանց այցելության և մեր երգիչների հետ աշխատելու վերաբերյալ: Ջոն Ֆիշերը, ով Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն օպերայի փոխտնօրենն է, երկու անգամ եկել և աշխատել է մեր երաժիշտների հետ: Մեր երաժիշտների հետ աշխատել են այնպիսի մեծություններ, ինչպիսիք են Հովարդ Վատկինսը, Մետրոպոլիտեն օպերայի լավագույն դաշնակահար, Աննա Մարշվինսկա՝ գլխավոր դաշնակահար Վարշավայի օպերայից, Դայանա Զոլան՝ Հյուսթոն Գրանդ օպերայից և հայտնի մեներգիչներ, ինչպիսիք են` Բարբարա Ֆրիտոլին, Վիեննայի պետական օպերայի, Մետրոպոլիտեն օպերայի և Լա Սկալայի աստղը, ինչպես նաև մեր հայրենակից Բարսեղ Թումանյանը, ով հիանալի մեներգիչ է: Իմ ծրագիրը լավագույն մարդկանց Հայաստան բերելն է և լավագույնս բացահայտել մեր երգիչներին:

Ա. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի տնօրեն և գեղարվեստական ղեկավար նշանակվելուց արդեն մեկ տարուց ավել է անցել` ի՞նչ անձնական և մասնագիտական առավելություններ կան Հայաստանում ապրելու և աշխատելու համար:

 Նախ և առաջ, պետք է նշեմ, որ երբևիցե չեմ պատկերացրել, որ կապրեմ Երևանում, ինչպես նաև չէի պատկերացնի, որ կտեղափոխվեմ Մոսկվա 1990թ. և կդառնամ ԽՍՀՄ-ի կամերային նվագախմբի ղեկավարը: Ոչ ոք չի կարող պատկերացնել թե ինչ նոր հորիզոններ կբացվի իրենց առջև: Թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար, հոյակապ տենոր Գեղամ Գրիգորյանի մահից հետո, ՀՀ առաջին տիկին Ռիտա Սարգսյանը հրավիրեց ինձ Հայաստան` թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարի պաշտոնը ստանձնելու առաջարկությամբ: Երբեք չէի պատկերացնի, որ կյանքն ինձ նման անակնկալ կմատուցի: Հետո առաջարկ ստացա դառնալ թատրոնի տնօրեն, որը նույնպես չէի կարող պատկերացնել: Բավականին դժվար և ուսուցողական ժամանակահատված է եղել ինձ համար: 700 հոգու հետ ծանոթանալը բավականին ծանր խնդիր է:

Ինչպիսի՞նն է ձեր փորձը հայ օպերային հանդիսատեսի հետ:

 Ինձ մոտ ստեղծվել է տպավորություն, որ այստեղի հանդիսատեսը սիրում է երաժշտություն և հատկապես կարևորում է հայկական ներկայացումները: Դահլիճը լեցուն է, երբ ներկայացվում են “Գայանե”-ն, “Սպարտակ”-ը, “Անուշ”-ը, “Սայաթ-Նովա”-ն, “Դավիթ Բեկ”-ը և այլ հայկական ստեղծագործություններ:

Ի՞նչ եք կարծում, ինչպես կարելի է այժմյա երիտասարդությանը գրավել դասական երաժշտությամբ ընդհանրապես և հատկապես օպերայով:

 Իհարկե, մենք կարիք ունենք “կրթել” մեր հանդիսատեսին, սկսելով բեմադրել մանկական բալետային և օպերային ներկայացումներ, այնուհետ ստեղծել հետաքրքիր, սադրիչ, գրավիչ բեմադրությամբ հանրահայտ ստեղծագործություններ:

Կարծում եք ճի՞շտ է արդյոք ունենալ ժամանակակից նոր օպերային ստեղծագործություններ:

Ես վստահ եմ, որ խիստ անհրաժեշտ է ամեն թատերաշրջանի ընթացքում ունենալ ժամանակակից բալետային կամ օպերային ներկայացումներ:

Եթե մենք չբեմադրենք մեր հայ հիանալի կոմպոզիտորների ստեղծագործությունները ապա էլ ո՞վ:

Ցավոք, կոմպոզիտորների միության հին (Սովետական) համակարգը, որը գնում էր կոմպոզիտորների ստեղծագործությունները մնաց անցյալում: Ակնկալել որևէ երրորդ անձից պատվեր` զուր հույս է: Բայց հուսանք, որ ապագայում կբեմադրվեն հայկական հրաշալի ստեղծագործություններ:

Որտե՞ղ եք տեսնում Օպերային թատրոնը հինգ տարի անց:

 Դա կլինի շքեղ երաժշտական ադամանդ Հարավային Կովկասում: Մենք ունենք բոլոր հնարավորությունները այդ պատկերին հասնելու համար: Եվ դա իրական դարձնելու համար մեզ պետք են նվիրվածություն, նպատակաուղղվածություն և մեծ ջանքեր:

Առավոտյան սուրճ ըմպելիս ինչպի՞սի ստեղծագործական մտքեր են առաջանում Կոնստանտին Օրբելյանի մոտ:

 Դժվար հարց է…Ամեն նոր օր իր հետ բերում է նոր գաղափարներ՝ թե երազային և թե իրականության վրա հիմնված: Ես ցանկանում եմ ամեն օրս դարձնել հիշարժան և դրական իմ և ինձ շրջապատող մարդկանց համար:

Սոնա Համալեան