Հարցազրույց պոետ, սցենարիստ, կինոպրոդյուսեր և փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր Սլավի-Ավիկ Հարությունյանի հետ
– Իսպանիայի տարբեր քաղաքներում կայացավ Ձեր «Անթռչուն երկինք» գրքի շնորհանդեսը: Ձեր կարծիքով, ինչո՞ւ եք հետաքրքրում եվրոպացի ընթերցողին:
– Չգիտեմ, բայց մտածում եմ, որ Եվրոպայում էլ նույնն է, ինչ` մնացած երկրներում, նաև` Հայաստանում. սկզբում` թերահավատ են, հետևում են լուռ, հետո` կարող են զուսպ արձագանքել, ժամանակ անց` նաև գովել: Իմ առաջին գիրքը Իսպանիայում տպագրվել է 2011-ին. եղել են դրական, սակայն զուսպ, ես կասեի` կցկտուր արձագանքներ: Այս մեկը ուշադրության արժանացավ առավել չափով. ավելի քան երեք տասնյակ թերթեր և կայքեր արձագանքեցին, գուցե նաև այն պատճառով, որ ավելի մեծ էր լսարանը` տարբեր լեզուներով, և ներկայացված էր եվրոպական խոշորագույն գրախանութների ցանցերում: Այստեղ այս չափանիշներն էլ կարևոր են: Եվրոպական պոեզիան այսօր միատարր չէ. կան տարբեր ուղղություններ, տաղանդավոր պոետներ, յուրաքանչյուրը` սեփական գեղարվեստական համակարգով. երևի հետաքրքիր է, որ չես կրկնվում, կամ` չես կրկնում, ինչն էլ այս պարագայում նույնն է:
– Ամենաօրիգինալ գրախոսականը Ձեր մասին:
– Դժվարանում եմ պատասխանել, քանզի յուրաքանչյուր բանախոս մոտեցել է սեփական փորձից ու արժեքների համակարգից, հաճախ նկատելով այն, ինչը ես կարևոր չեմ համարել, բայց հետո զգացել եմ, որ ճիշտ է: Այս առումով` առանձնացնել որևէ մեկի դիտանկյունը` երևի նաև կոռեկտ չէ: Պատկերացրեք, որ յուրաքանչյուրը այս առումով ցուցաբերել է օրիգինալ մոտեցում: Սակայն միշտ էլ առավել կարևոր են այն գրախոսությունները, որոնք առաջիններից են. այդ իմաստով`դրանք առավել համարձակ են և պատասխանատու:
– Հե՞շտ է լինել արցախցի եւ միաժամանակ աշխարհաքաղաքացի:
– Դժվար չէ: Արցախցին իր բնույթով միշտ էլ աշխարհաքաղաքացի է եղել, ինչպես դուք եք բնորոշում. հարյուրավոր գիտնականներ, գեներալներ, քաղաքական գործիչներ, մեր մարշալները` ունեցել են նույն որակը: Վերջին` անկախության տարիներին այս կամ այլ օբյեկտիվ պատճառներով այդ որակը սեղմվեց, «խմբագրվեց»:
– Լավ պոեզիայի ձեր բանաձեւը:
– Պոեզիան երևի չի լինում լավ կամ վատ: Լինում է տարբեր: Անգամ ամենաթույլ բանաստեղծի մոտ լինում են լավ տողեր, պատկերներ: Առավել չափով` ես նախընտրում եմ այն պոեզիան, որտեղ բառը կենդանի է. թեկուզ այն ունի սահմանված նոմինալային իմաստ և արժեք, բայց տողի մեջ դառնում է եզակի` ինչով էլ եզակի է դարձնում տեքստը։
– Գուցե մի քիչ պարզունակ է ձեւակերպումս, բայց, այնուամենայնիվ, ուզում եմ հարցնել` Դուք բազմաթիվ հաջողությունների եք հասել, համարո՞ւմ եք, որ Ձեր բառերով ասած` շատ տեղերում բախտն արդեն Ձեզ սիրել է, եւ Աստծո որդին երկխոսության է իջել։
– Երևի` հակառակը: Յուրաքանչյուր հաջողված տող արյունաքամ է անում բանաստեղծին, յուրաքանչյուր երկրային հաջողություն` նրան ավելի է հեռացնում բառի նախնական դողից, քանզի ստիպված ես երբեմն պահելու ընդունված ձևաչափերը. դա շնորհանդեսներն են, հանդիպումները, պայմանագրային այլ պարտավորություններ հրատարակիչների հետ, առանց որի էլ հնարավոր չէ դառնում գրքերիդ հաջողությունը: Մտածում եմ, որ բանաստեղծի համար, ավելի ճիշտ` նրա գրվելիք տողերի համար դա որոշակի կորուստ է: Դժվար է դուրս գալը սեփական աշխարհընկալումից, որակից` եթե ուզում եք, առավել դժվար` նորից վերադառնալը այնտեղ:
– Դուք եղել եք նաեւ ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ, դա ժամանակին լուրջ ձեռքբերում էր համարվում, արդյոք այդ անդամակցությունը հաջողության որեւէ դուռ բացե՞լ է Ձեզ համար: Եվ ընդհանրապես՝ ի՞նչ են տալիս ստեղծագործական միությունները ստեղծագործող ու մտքի թռիչք ունեցող մարդուն, մի՞թե ավելի տաղանդավոր են դարձնում:
– Երևի տվել է: Ես ԽՍՀՄ ԳՄ անդամ եմ եղել 23 տարեկանից. նախ ` դա տպագրվելու, թարգմանվելու, այն տարիներին ստեղծագործական ուղեգրով Պիցունդա կամ այլ տեղեր մեկնելու հնարավորություն էր, բավականին խոշոր չափերի աշխատավարձի համեմատ գումարներ ստանալը գրական ֆոնդից և այլն: ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո, ֆորմալ, ես Ռուսաստանի ԳՄ անդամ եմ (կամ էլ՝ երևի արդեն ոչ, քանզի տասը տարի է՝ անդամավճար չեմ մուծում): Չգիտեմ, այսօր երևի երիտասարդ գրողների համար դա ինչ-որ բարոյական խթան է, միգուցե և իր մեջ կրում է որոշակի իմաստային ծանրաբեռնվածություն, այլ կերպ ասած՝ որոշակի հնարավորություններ գրատպության կամ այլ հարցերում, անկեղծ ասած` տեղյակ չեմ:
– Դուք նաեւ կինոյի մոլորակից եք, կառանձնացնե՞ք վերջին տարիներին ստեղծված որեւէ հայկական ֆիլմ: Եվ ընդհանրապես, Ձեր կարծիքով, ի՞նչ է պակասում հայ կինոյին:
– Իմ կարծիքը հաստատ պիտի որ սուբյեկտիվ լինի, քանզի ամբողջ ընթացքին չեմ հետևում, բայց իմ դիտած ֆիլմերի փորձով կարող եմ ասել, որ միանշանակ հայկական կինոյին պակասում է լավ սցենարական դպրոցը: Առանց պրոֆեսիոնալ կինոդրամատուրգների հնարավոր չէ լավ կինո նկարահանել: Օբյեկտիվ ուրիշ պատճառներ, անշուշտ, կան` ֆինանսավորում, ֆիլմերի լսարանների ընդարձակում` նաև դրսում և այլն, բայց` հավատացեք, որ դրանք երկրորդական խնդիրներ են. միշտ էլ գտնվում են համապատասխան մարդիկ` շատ հաճախ կապ չունեցող կինոաշխարհին, ովքեր զբաղվում են նման խնդիրներով: Եթե օրենսդրական դաշտը կարգավորվում է` այս նկատառումները դառնում են բիզնեսի խնդիր։
– Ինքներդ եք հիմնավորել, որ կինոլեզուն տարբերվում է գրականության լեզվից, կինոպրոդյուսեր, սցենարիստ Սլավի-Ավիկ Հարությունյանն ինչպե ՞ս է լեզու գտնում պոետ Սլավի-Ավիկ Հարությունյանի հետ, եւ ի՞նչ է պատահում, երբ միջամտում է փիլիսոփա Սլավի-Ավիկ Հարությունյանը։
-Գրականություն ասելով, առավել չափով կինոգիտությունը նկատի է ունենում արձակը, քանզի` միշտ էլ քիչ բացառություններով, գրական արձակն են էկրանավորել. այս առումով` արձակի լեզուն և կինոյի դրամատուրգիան տարբեր են. ինչն էլ, ի դեպ, նշեցի վերևում, որ հայ կինոն կարիք ունի լավ կինոդրամատուրգների: Լև Տոլստոյն էլ փորձել է, իր բառերով ասած` «գրել կինո», բայց հետո անկեղծորեն խոստովանել է, որ արձակի պատմողական ձևը վերափոխել դրամայի՝ հեշտ գործ չէ: Նույնը ասել է Դոստոևսկին Օբլոմովին գրած իր նամակներում, Հեմինգուեյը` իր երկերի էկրանավորումը անվանել է «զզվելի»: Այսպես, թե այլ կերպ, կինոն սինթետիկ լեզու է. իր մեջ ընդգրկում է մի քանի արվեստի ձևեր, նաև` գրականությունը լայն իմաստով, հետևաբար` ինձ հետաքրքիր է այդ փոխհարաբերությունների շրջանակը: Իմ առաջին ատենախոսությունը հենց գրական երկերի էկրանավորման խնդիրն էր, և` երևի այս առումով ևս՝ իմ բանաստեղծական տողը երևի ծնվում է արվեստի տարբեր ձևերի այս ներթափանցումներից: Իսկ փիլիսոփայությունը իրականում աշխարհայացքային տեսակետների համակարգ է. կինոլեզվով ասած` աշխարհընկալման տարբեր դիտանկյուններ, որտեղից աշխարհը առավել ռացիոնալ է երևում` հետևաբար այդ աշխարհի իռացիոնալ (բանաստեղծական) վերարտադրությունը կարող է լինել ոչ պակաս հետաքրքիր:
Զրուցեց ԳՈՀԱՐ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ
«Առավոտ» օրաթերթ
06.06.2017
