Ակնյայտ է թէ Հայաստանի մէջ եւ անոր շուրջ ստեղծուած ներկայ տագնապալի իրավիճակին գլխաւոր պատճառը՝ անոր գաղութացումն է Ռուսաստանի կողմէ: Հէնց այդ պատճառով Հայաստանի մէջ (ՀՀ ու ԼՂՀ) ներկայիս կ’իշխէ ապիկար, ազգային շահերը դաւաճանող «վերնախաւ» մը, որը այդ իր արտօնեալ դիրքին ոչ մի կերպ յարիր չէ, ըլլալով Ռուսաստանի արդի «ԿԳԲ»-ի գործակալական ցանցը: Այդ գաղութացուած իրաւիճակին հետեւանքները՝ երկիրի ահազանգող տնտեսական, ընկերային եւ՝ վերջին տարիներուն նաեւ ռազմական պաշտպանունակութեան ոլորտի մէջ նկատուող ու սրացուող ճգնաժամը: Մենք ականատես ենք նշեալ կեղծ ու խիստ յանացաւոր «վերնախաւ»ի կողմէ թէ հասարակ ժողովուրդի, թէ անոր մտաւորական նուիրեալներուն նկատմամբ սաստկացուող կեղեքումին ու ճնշումին, իսկ վերջին ամիսներուն՝ այնպիսի դաժան բռնութիւններուն, որոնք արդէն բացայայտ, ողջ պետական մեքենայի գործադրմամբ սանձազերծուած զանգուածային ահաբեկումին բնոյթ կը կրեն: Ինչպէս արդէն քաջ յայտնի է, Հայաստանի ներկայ այս խամաճիկ ու յանցագործ իշխանաւորները, իր տիրոջ՝ Ռուսաստանի կայսերապաշտ վերնախաւի թելադրանքին կամազուրկ կերպ խոնարհուելով, պատրաստ են դաւաճանելու խիստ կենսական նշանակութիւն ունեցող ազգային շահերը, Հայ ազգի ոխերիմ թշնամիին՝ ազէրի-թուրքին՝ յանձնելով հնամենի հայկական հողերը՝ բազում Հայ նուիրեալներու արեան ու կեանքի գնով ազատագրուած արցախեան տարածքներ: Վերոնշեալ երեւանեան անգրագէտ ու անձեռնհաս իշխանաւորներուն կողմէ անոնք անհեթեթօրէն անուանուած են լոկ «անվտանգութեան գօտի»ն: Ակնյայտ է որ այդ յանցաւոր «վերնախաւ»ը, իր հակահայ իշխանութիւնը պահպանելու համար, պատրաստ է երթալ երկիրի ամբողջական գաղութացմանը, անոր ճակատագիրը անդառնալիօրէն յանձնելով Ռուսաստանի կայսերապաշտ քմահաճոյքին, ինչն է հաւասարազօր կ’ըլլար Հայաստանի այս վերջին բեկորի փաստացի կործանմանն ու անյետացմանը: Այդ ահազանգող իրավիճակին վերջին վկայութիւններէն ամենածանրակշիռն է՝ Հայոց բանակի Ռուսաստանի ղեկավարութեանը ենթարկուածութեան ուղղութեամբ ձեռնարկուած քայլերն են: Ակնյայտ է որ Ռուսաստանը ներկայիս ջանք կը թափէ սիրաշահիլ Թուրքերուն (իրենց կրտսեր եղբօր «Ազէրպայճան»ի հետ միասին)՝ հայկական տարածքներու հաշւոյն, ինչպէս դա եղած է 1920-ական թուականներուն: Այսպիսի քաղաքականութիւնը Ռուսաստանի համար երկարաժամկէտ միայն վնաս կը բերէ (որը ան հիմայ կարճատեսօրէն չի ըմբռներ), իսկ Հայաստանի համար ուղղակի մահաբեր է:
Նկարագրուած խիստ ահազանգող կացութենէն դրական ելքի վերաբերեալ ունիմ հետեւեալ առաջարկներս.
- ԱՄՆ/Արեւմուտք-ուղղութիւն
Խիստ անհրաժեշտ է Ռուսաստանի կործանիչ գաղութացմանը հակադրել աշխարհա-ռազմավարական այլընտրանք մը՝ Արեւմուտքի հետ, առաջին հերթին ԱՄՆ-ի, բայց նաեւ Ֆրանսայի ու Գերմանիայի հետ քաղաքական, տնտեսական ու ռազմական կապերու կտրուկ եւ արագ զարգացումը: ԱՄՆ-ին պէտք է հասկացնել, թէ Ռուսաստանի գաղութարար նկրտումներուն համար անմատչելի , անկախ եւ ուժեղ Հայաստանը հէնց ԱՄՆ-ի համար կը կարողանար վստահելի ու օգտակար դաշնակից մը դառնալ՝ տարածաշրջանին մը մէջ, որը Ամերիկայի համար խիստ շահեկան ու հեռանկարային է: Նկատի ունիմ առաջին հերթին Թուրքիոյ երթալով սաստկացող անկայունութիւնը եւ արդէն նշմարուող տրոհումը՝ թրքական Քիւրտիստանի փաստացի անջատման եւ անոր տարածքին վրայ անկախ պետութեան հռչակումին անխուսափելիութիւնը: Հանրայայտ փաստ է թէ ներկայիս ԱՄՆը կ’աջակցի Քիւրտերուն՝ առ նուազն Իրաքի մէջ եւ, որոշ չափով, Սուրիոյ մէջ: Ունենանալով Հարաւային Կովկասի մէջ երկու դաշնակից երկիրներ՝ Վրաստանն ու Հայաստանը (անոնց աշխարհա-ռազմավարական նշանակութիւնը ԱՄՆ-ի համար հնարաւոր չէ թերագնահատել, նկատի առնելով անոնց դիրքը Ռուսաստանի, Իրանի, ստեղծուող Քիւրտիստանի եւ Արաբական աշխարհի միջեւ), ԱՄՆը կ’ամրապնդէր իր դիրքերը այդ խիստ կարեւոր տարածաշրջանին մէջ: Նման շահեր կ’ունենային նաեւ Ամերիկայի եւրոպական դաշնակիցները՝ Ֆրանսան ու Գերմանիան: Վրաստանը, Հայաստանն ու Քիւրտիստանը ԱՄՆ-ի եւ ողջ Արեւմուտքի համար կը կարողանային շատ աւելի վստահելի ու ներդաշնակ դաշնակիցներ հանդիսանալ, քան թէ Թուրքիան, նաեւ նշուած երկիրներուն քաղաքակրթական որակներու շնորհիւ՝ որպէս աշխարհիկ ու իսկական ժողովրդավար պետութիւններ: Այսպիսի դրական զարգացումը յետագային կը կարողանար յանգեցնել ԱՄՆ-ի վաղեմի նախագահ Վուդրո Վիլսընի յայտնի իրաւարար վճիռի վերակենդանացմանն ու իրագործմանը, այսինքն, ի մէջ այլոց՝ Արեւմտեան Հայաստանի մեծ մասի միաւորմանն արդի Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքին հետ:
- ԻՐԱՆ-ի ուղղութիւն
Իրանը Հայաստանի համար բնական դաշնակից մը կը հանդիսանայ ընդդէմ պանթուրանական նկրտումներուն՝ Թուրքիոյ, նախկին խորհրդային «Ազէրպայճան»ի եւ Իրանեան Ազէրպայճանի (Ատրպատականի) սեփական թիւրք ազգայնամոլներու կողմէ: Ե՛ւ Հայաստանին, ե՛ւ Իրանին համար խիստ շահեկան կ’ըլլար ներկայ «Ազէրպայճանի Հանրապետութեան» տարածքի բաժանումը անոնց միջեւ՝ Հայաստանը կը ստանար Նախիջեւանը, Հիւսիսային Արցախ/Գարդմանքը եւ դաշտային Ղարաբաղը, Իրանը՝ մնացած տարածքը, ներառեալ այնպիսի շահեկան շրջանները, ինչպիսիք են իրանացեղ թալիշներով բնակեցուած չափազանց բերրի հողեր ունեցող Լենքորանի շրջանն, ինչպէս նաեւ Ափշերոնը՝ իր դեռ չսպառուած քարիւղի պաշարներով: Աշխարհա-ռազմավարական տեսակէտէն Իրանը կը շահէր կրկնակի կերպով՝ կասեցնելով պանթուրանական վտանգը եւ սահմանակից դառնալով Ռուսաստանի ու Վրաստանի, վերջինի սեւծովեան նաւահանգիստներով հանդերձ:
- ՉԻՆԱՍՏԱՆի ուղղութիւն
Նման զարգացումէն Չինաստանը կը շահեր առաջին հերթին նոյնպէս պանթուրանական վտանգը արմատապէս կասեցնելու հնարաւորութեան իմաստով, չէ՞ որ ան իր հերթին այդ խնդիրը ունի՝ իր հսկայ Սինցզեան-Ույգուռ ինքնավար մարզի տարածքին մէջ:
- ՌՈՒՍԱՍՏԱՆի ուղղութիւն
Ի հեճուկս այդ երկիրի կողմէ Հայաստանի հանդէպ ներկայիս վարած դաւաճան եւ անհեռատես քաղաքականութեանը, ան իր հերթին ալ կը շահէր Հայաստանի հզօրացումէն՝ Հայաստանը կը հանդիսանար նաեւ անոր համար հզօր պատնէշ մը ընդդէմ պանթուրանականութեանն ու պանիսլամականութեանը: Ռուսաստանն իր մէջ ունի իր գոյութեան համար այդ խիստ վտանգաւոր տարրերը՝ Հիւսիսային Կովկասի եւ հէնց իր բուն կետրոնական տարածաշրջանին մէջ (նկատի ունիմ թիւրքաբնակ Թաթարստան ու Բաշկորտոստան կոչուող ինքնավար հանրապետութիւնները): Ռուսաստանը կը շահէր նաեւ իր ընհանուր ռուս-իրանեան սահմանի առկայութենէն՝ Մեծ Կովկասի լեռնաշղթայով, առ նուազն Պարսից ծոցի տարածաշրջանին հետ բացուող ցամաքային տնտեսական կապերու առումով:
Կը կարծեմ թէ նպատակայարմար կ’ըլլար, ըստ շարադրուած առաջարկներուն իմաստին, ձեռնարկել յստակ քայլեր, օգտագործելով զանազան ուղիներ՝ ներառեալ նշուած երկիրներու դեսպաններուն դիմելը՝ լսելի ու ըմբռնելի դարձնելու համար այս հեռանկարները բոլոր շահագրգռուած կողմերուն:
Ալեքսանդր Պրինքեն Երգահան ու արուեստագէտ, ք. Լիւցէռն, Զուիցերիա,
Dr. Alexander Brincken
Luzern, Schweiz/Switzerland
Ոչ մի անգամ դեռևս չեմ հանդիպել, որ որևէ միջազգայնագետ, արևելագետ կամ իրավաբան լայնածավալ հոդվածով հանդես գա, ասենք, Բախի կամ Գլինկայի ստեղծագործությունների վերլուծությամբ, իսկ վերջում էլ մասնագիտական խորհուրդներ տա երաժիշտներին։ Մասնագետի խոսքը համոզիչ է լինում միայն այն ժամանակ, երբ նա խոսում է իրեն վերաբերվող թեմաներից, հակառակ դեպքում դա արդեն կամայականության դրսևորում է՝ ուրիշի ոլորտում, այն էլ՝ դիլետանտության վառ դրսևորումներով։