Օրերս լրացավ ԵՊՀ Հայ արվեստի պատմության եւ տեսության ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոնի 20-ամյակը: Այս առիթով զրուցեցինք Հայ արվեստի պատմության եւ տեսության ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոնի վարիչ, արվեստագիտության դոկտոր Լեւոն Չուգասզյանի հետ:
– Ձեր հայրը՝ Բաբկեն Չուգասզյանը, մեծանուն բանասեր էր, Դուք եւս գերազանցությամբ ավարտեցիք ԵՊՀ Բանասիրության ֆակուլտետը, Ձեր ընտրությունը ընտանեկան ավանդո՞ւյթ էր, թե՞ անձնական նախասիրություն:
– Ընտանեկան ավանդույթ էր, որովհետեւ մեր գերդաստանում 100 տարիների ընթացքում դասավանդում են, թղթակցում են լրագրերին, ուսումնասիրություններ են անում: Օրինակ, պապիս հորեղբայրը՝ Միհրան Չուգասզյանը, Սեբաստիայում ոչ միայն դասավանդում էր, այլեւ կատարում էր ժողովրդագրական ուսումնասիրություններ, նաեւ Հնչակյան կուսակցության գործիչներից էր: Պապիս եղբայրը՝ Մինաս էֆենդի Չուգասզյանը, հիշատակված է Օսմանյան պետության հայ պաշտոնյաների ցուցակում, նաեւ պապիս եղբայր բանաստեղծ Վահան Չուգասզյանը եւ այլք: Հայրս հետեւեց ընտանեկան ավանդույթին՝ Պարսկաստանում ընկերների հետ լրագիր էին խմբագրում, ապա եկավ Հայաստան, բանասիրական կրթություն ստացավ, մայրս եւս բանասեր էր:
-1978թ.- ից սկսած դասավանդել եք Հայ եւ Հին աշխարհի արվեստներ, Հայ արվեստի պատմություն, ի՞նչ տարբերություն կար խորհրդային տարիներին եւ այժմ դասավանդելու միջեւ:
Կարդացեք նաև
– Ուսանողները ծարավ էին. դասավանդում չկար: Արվեստի ծարավը մեծ էր, եւ մեր ուսանողներն ավելի ընթերցասեր էին, գրադարաններից դուրս չէին գալիս: Նրանք լսում էին Թատրոնի պատմություն, Երաժշտության պատմություն, նաեւ Արվեստի պատմություն: Խորհրդային միությունը արգելքներ էր դնում, խանգարում էին արվեստի բաժնի ստեղծմանը համալսարանում: Տարիներ շարունակ ջանքեր եմ գործադրել հոդվածներ գրել, ելույթներ եմ ունեցել հեռուստատեսությամբ: Մի կողմից աթեիստական գաղափարախոսության պատճառով, մյուս կողմից՝ բուրժուական ազդեցության առաջը առնելու համար խանգարում էին: «Սովետական արվեստ» հանդեսում չէին տպագրում հայ միջնադարյան արվեստի մասին հոդվածներ, տանում էինք՝ հետ էին ուղարկում:
– 1996թ. Ձեր շնորհիվ բացվեց Հայ արվեստի պատմության եւ տեսության ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոնը եւ ԵՊՀ Պատմության ֆակուլտետի արվեստի բաժինը, ինչպե՞ս դա եղավ:
– Տարիների ջանքերը հնարավորություն տվեցին ցույց տալ, որ ես ոչ մի վնասակար բան չեմ ցանկանում անել համալսարանում: Գորբաչովյան փոփոխությունների շրջանն էր, մարդիկ ավելի հանդուրժող էին դառնում: Ուշադրությունը բեւեռվում էր ազգային խնդիրների վրա: 1991թ. առաջարկ ստացա դառնալու այդ ժամանակի վարչապետ Վազգեն Մանուկյանի խորհրդականը մշակույթի գծով եւ զեկուցագիր գրեցի, որ պետք է ստեղծել արվեստաբանության բաժին: 1992թ. ապրիլին ժողովի արդյունքում որոշվեց ստեղծել բաժինը: Սակայն ինձ հրավիրեցին Միացյալ Նահանգներ՝ ուսումնասիրելու հայկական միջնադարյան ձեռագրերը,: Մեկ տարի անց վերադարձա, բայց Հայաստանն էր պատերազմի մեջ. գործը դանդաղեց, սակայն 1996թ.- ին իմացա, որ հնարավորություն կա ստեղծելու ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոն Հայաստանում, եւ համալսարանը համաձայնեց, ես էլ ասացի, որ ամբիոնից բացի, ստեղծենք նաեւ արվեստի բաժինը:
-Ի սկզբանե բաժինն ունեցել է 30 ուսանող, կպատմե՞ք նրանց հաջողությունների մասին:
– Ուսանողների մեջ առավել նպատակասլացը եղավ Իվեթ Թաջարյանը, ով իմ խորհրդով ընտրեց ուսումնասիրության թեմա՝ իրանահայ լուսանկարիչ Անտոն Խան Սեւրուգյանի արվեստը, ով Իրանում եւ Մերձավոր Արեւելքում ամենանշանավոր լուսանկարիչներից մեկն էր: Մեր համատեղ ջանքերով Գերմանիայում բացվեց Անտոն Խան Սեւրուգյանի եւ նրա որդու աշխատանքներին նվիրված ցուցահանդես: Թեզը պաշտպանելուց հետո, այժմ Իվեթ Թաջարյանը դասավանդում է Լուսանկարչության պատմություն եւ Պարսկական արվեստ:
– Շատ իրանցիներ գալիս են Հայաստանում իրենց ատենախոսությունները պաշտպանելու, ինչպիսի՞ն է նրանց պատրաստվածության մակարդակը:
– Մեզ մոտը եկող իրանցի ուսանողները թույլ պատրաստվածություն ունեն: Ըստ երեւույթին, մասնագետների որակական եւ քանակական պակաս կա: Իմ ղեկավարության ներքո հինգ հոգի պաշտպանեցին թեկնածուականները: Կարծում եմ՝ նրանք գալիս են, որ ամրապնդեն իրենց գիտելիքները Հայաստանում: Ասեմ, որ շատ կուզենայի, որպեսզի մեզ մոտ սիրիահայ ուսանողներ սովորեն. Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությունը վճարում է նրանց վարձի մեծ մասը: Սիրով կընդունեմ նրանց եւ կցանկանամ, որ հետագայում նրանք կարողանան արաբական երկրներում ուսումնասիրել մեր արվեստի գործերը:
– Ինչո՞վ է ԵՊՀ արվեստի բաժինը տարբերվում այլ բուհերի արվեստի բաժիններից:
– Մենք համալսարանում մեծ տեղ ենք տալիս Հայոց եւ Համաշխարհային պատմությանը, ապա մեծ տեղ ենք տալիս նաեւ օտար լեզուներին, մեզ մոտ անցում են երկու օտար լեզու՝ մեկի փոխարեն, մեծ տեղ է տրվում նաեւ հնագիտությանը: Ուսանողներս մասնակցում են արտասահմանցի գիտնականների հետ պեղումների: Նաեւ մեծ տեղ ենք տալիս միջնադարյան արվեստին: Դա հնարավորություն է տալիս նաեւ կիրառական արվեստների գծով մասնագետներ ունենալ՝ արծաթագործ, գորգագործ, քանդակագործ: Միջնադարյան արվեստի մասին գրողները կարող են նոր արվեստի մասին գրել, իսկ նոր արվեստի մասին գրողները միշտ չէ, որ կարող են գրել միջնադարյան արվեստի մասին:
– Թուրքերը եւ ադրբեջանցիները փորձում են խլել մեր մշակութային արժեքները, ինչպե՞ս պայքարել այս երեւույթի դեմ:
– Թուրքերը եւ ադրբեջանցիները նշում են, որ հայերը չեն ունեցել գորգի մշակույթ: Հայ գորգավաճառները շահագրգիռ չեն այսօր շուկայում ասելու, որ գորգը հայկական է: Հայկական գորգերը պարսկականի անվան տակ թանկ վաճառում են շուկայում: Նրանք լռում են, որ գոհացնեն հաճախորդին: Սակայն Հայաստանում կան բազմաթիվ տապանաքարեր, որոնք ցուցադրում են գորգ գործող կանանց: Ոչ ազերիները, ոչ թուրքերը նման ստեղծագործություններ չունեն: Հայաստանն անկասկած գորգագործության կենտրոն է եղել, սակայն այսօր մասնագետներ չունենք, որ ապացուցեն կամ էլ քիչ են: Ես դասախոսություններ եմ կարդում արտասահմանցի մասնագետներին, եւ նրանք ապշում են՝ ասելով. «Մենք գնում ենք Ադրբեջան՝ հեքիաթներ ենք լսում, իսկ Հայաստանում մեզ փաստեր են ցույց տալիս»:
ՆԵԼԼԻ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
«Առավոտ»
19,04.2017
