«Ակոս» պարբերականի ս.թ. մարտի 16-ի համարում հրապարակված հարցազրույցը Դեյվիդ Ֆիլիփսի հետ, որտեղ քննարկվում են Թուրքիայի ներկայիս քաղաքական իրավիճակը և վերջինիս արտաքին քաղաքականությունը, ԱՄՆ անվտանգության շահերը կապված քրդական միասնության հետ, Արցախյան հակամարտության կարգավորման ապագան, ինչպես նաև հայ-թուրքական հարաբերությունները:
Դեյվիդ Ֆիլիփսը Կոլումբիայի համալսարանի Մարդու իրավունքների ինստիտուտի Խաղաղաշինության և մարդու իրավունքների ծրագրի ղեկավարն է: Ֆիլիփսը որպես ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի ավագ խորհրդական և արտաքին հարցերով փորձագետ է ծառայել նախագահներ Քլինթոնի, Բուշի և Օբամայի վարչակազմերի օրոք: Ֆիլիփսն աշխատել է մի շարք ուսումնական հաստատություններում. Կոլումբիայի համալսարանի Միջազգային կոնֆլիկտաբանության ծրագրի գործադիր տնօրեն է եղել, Ամերիկյան համալսարանի Հակամարտությունների կանխարգելման և խաղաղաշինության ծրագրի տնօրեն, Հարվարդ համալսարանի Դիվանագիտության ապագա ծրագրի գիտաշխատող, Հարվարդ համալսարանի Մերձավոր Արևելքի կենտրոնի գիտաշխատող, հրավիրյալ գիտնական և Վիեննայի դիվանագիտական ակադեմիայի կանխարգելիչ դիվանագիտության պրոֆեսոր: Ֆիլիփսը 2015թ. հրապարակված «Քրդական գարուն (Մերձավոր Արևելքի նոր քարտեզ)» և վերջերս՝ ս.թ. մարտին հրապարակված «Անորոշ դաշնակից. Թուրքիան Էրդողանի բռնապետության ներքո» գրքերի հեղինակն է:
Դեյվիդ Ֆիլիփսի՝ «Ակոս» պարբերականին տրված հարցազրույցում քննարկվել են Թուրքիայի ներկայիս քաղաքական իրավիճակը և արտաքին քաղաքականության մոտեցումը, ԱՄՆ-Թուրքիա հարաբերությունները Թրամփի վարչակազմի օրոք, ԱՄՆ անվտանգության շահերը կապված քրդական միասնության հետ, Արցախի (Ղարաբաղի) հակամարտության կարգավորման ապագան, ինչպես նաև հայ-թուրքական հարաբերությունները:
Ի՞նչ կարծիք ունեք ներկայիս Թուրքիայի մասին: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեիք այն, ինչ տեղի է ունենում Թուրքիայում այս պահին:
Կարդացեք նաև
Եթե ՆԱՏՕ-ն այսօր ստեղծվեր, Թուրքիան իրավասու չէր լինի անդամակցել: Նախագահ Թայյիփ Էրդողանը բացահայտեց իր իրական դեմքն իբրև հակաամերիկյան և հակաեվրոպական իսլամիստ, ով քայքայում է ՆԱՏՕ-ի հիմքերը: ՆԱՏՕ-ն ավելի է, քան անվտանգության դաշինք: Այն ընդհանուր արժեհամակարգ ունեցող երկրների դաշինք է: Այսօր Թուրքիայում ավելի շատ լրագրողներ են բանտարկված, քան որևէ այլ երկրում: Վերջին իրադարձությունները՝ լեգիտիմորեն ընտրված խորհրդարանականների ձերբակալությունները, ազատ խոսքի բացակայությունը և այլ իրավունքների զրկումը, Թուրքիայի՝ ժողովրդավարական հոսանքից հեռանալու ցուցանիշներ են: Նախարարներին կուսակցական քաղաքական լոբբինգի համար օգտագործելը ողջունելի չէ Եվրոպայում:
Ո՞րն էր «Արդարություն և զարգացում կուսակցության» (AKP) ներսում տեղի ունեցած փոփոխությունների շարժառիթը (2007թ. հետո):
Էրդողանը 2007թ. հուլիսի 22-ից հետո օգտագործել է իր ընտրական մանդատը՝ սեփական իշխանությունն ամրապնդելու, դատական համակարգի վրա գրոհ կազմակերպելու և Թուրքիայի աշխարհիկ էլիտային թիրախավորելու համար: Ընտրությունները Թուրքիային բռնապետության ուղու վրա դրեցին, որն առկա է այսօր:
Ինչպե՞ս կբնութագրեք ԱՄՆ-Թուրքիա հարաբերություններն այսօր: Ինչ՞ կանխատեսումներ ունեք հետագա հարաբերությունների համար:
ԱՄՆ-Թուրքիա հարաբերությունները ցածր մակարդակի վրա են գտնվում: Էրդողանը պահանջում է, որ ԱՄՆ-ն արտահանձնի Ֆեթհուլլահ Գյուլենին: Սա իրավական, ոչ թե քաղաքական որոշում է: Բացի այդ, Թուրքիան պահանջում է, որ ԱՄՆ-ը լքի սիրիացի քրդերին, ովքեր ապացուցել են, որ ԻԼԻՊ-ի զինյալների դեմ պայքարող մարտիկներ են: Պենտագոնը ցանկանում է շարունակել ԱՄՆ Անվտանգության համագործակցությունը քրդերի հետ՝ չնայած Էրդողանի հնչեղ առարկություններին:
Թուրքիայի հետ կապված ինչպիսի՞ քաղաքական փոփոխություններ պետք է ակնկալել ենք Թրամփի վարչակազմից:
Շատ վաղ է ինչ-որ բան ասել: Երբ Թրամփն ու Էրդողանը խոսեցին փետրվարի 8-ին, նրանք խուսափեցին վիճելի հարցերից, ինչպիսիք են Թրամփի՝ մահմեդականների ճամփորդական արգելքը և Թուրքիայի հետապնդումները հեղաշրջումից հետո: Փոխնախագահ Մայք Փենսն ազդարարեց «նոր դարաշրջան» ԱՄՆ-Թուրքիա հարաբերություններում: Հռետորաբանությունը փոխվել է, սակայն դեռևս բովանդակային առումով տարաձայնություններ կան:
Ինչու՞ է Թուրքիան «Անորոշ դաշնակից» դարձել Ամերիկայի համար: Արդյո՞ք պատճառը միայն Թուրքիայի քրդական քաղաքականությունն է:
Թուրքիայի մերձեցումը Ռուսաստանի հետ մտահոգություն է առաջացնում կապված վերջինիս արձագանքի հետ՝ եթե Ռուսաստանը հարձակվի Ուկրաինայի, Լեհաստանի կամ Բալթյան երկրների վրա: Մոտ 140,000 թուրք ձերբակալվել կամ աշխատանքից ազատվել է հուլիսի 15-ի ձախողված հեղաշրջման փորձից հետո, որի արդյունքում Թուրքիայի զինված ուժերը ջլատվեցին: Քուրդ բնակչությանը թիրախավորելը պատերազմական հանցագործություն է, որի համար Էրդողանը պետք է պատասխանատվության ենթարկվի: Հայերը ցեղասպանության զոհեր էին: Հայերը բոլորից լավ ծանոթ են Թուրքիայի ցասմանը և վերջինիս առաջնորդների երկերեսանիությանը:
Ինչ՞ կասեք քրդերի մասին: Դուք որոշ ժամանակ եղել եք Իրաքյան Քուրդիստանում: Ի՞նչ են նրանք մտածում Թուրքիայի մասին և ի՞նչ են ակնկալում վերջինից:
Իրաքի քրդերի և Թուրքիայի միջև լայն համագործակցություն կա, այդ թվում՝ Քիրքուքի և Սուլեյմանիայի նավթի և գազի հանքավայրերից էներգիայի փոխադրումը Ջեյհան նավահանգիստ: Եվ Թուրքիան, և Իրաքյան Քրդստանը թշնամաբար են տրամադրված Քրդական բանվորական կուսակցության (PKK) դեմ: ԻԼԻՊ-ի դեմ պայքարում քրդական միասնությունը վճռորոշ է:
Որքա՞նով են կարևոր քրդերն ու «քրդական հարցը» Թուրքիայի ժողովրդավարացման գործընթացում:
Թուրքիայում մոտ 20 միլիոն քուրդ կա: Սակայն նրանց քաղաքական և մշակութային իրավունքները շարունակ ոտնահարվում են: Քրդամետ «Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցության» (HDP) տասնյակ պատգամավորներ բանտում են: Քուրդ քաղաքապետներ են ձերբակալվել կամ աշխատանքից ազատվել: Քրդական համայնքների միության (KCK) հետ կապ ունեցող տեղական համայնքների ղեկավարներ թիրախավորվում են և բանտարկվում: Թուրքիան չի կարող լինել ժողովրդավար, մինչև քրդերը հավասար քաղաքացիներ չլինեն: Ընդհակառակը, քրդերը զոհ են դառնում: ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի վերջերս հրապարակած զեկույցում նկարագրվում էին զանգվածային կոտորածներ ու տեղահանություններ՝ չնայած փաստերը տեղում թաքցնելու Թուրքիայի ջանքերին և ՄԱԿ-ի հետաքննող խմբին մուտքի թույլտվությունը մերժելուն:
Կասկածներ ունե՞ք Թուրքիայի՝ որպես ՆԱՏՕ-ի անդամի համապատասխանության հետ կապված:
Առաջարկում եմ, որ Հյուսիս-ատլանտյան խորհուրդը Համապատասխանության քննչական հանձնաժողով ստեղծի, որը կգնահատի ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների գործողությունները՝ ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների հետ կապված: Եթե ՆԱՏՕ-ի անդամ երկիրը երկու տարի անընդմեջ բացասական գնահատական է ստանում, վերջինիս անդամակցությանը պետք է կասեցվի: Թուրքիայից զատ, Հունգարիան ևս մտահոգիչ երկիր է:
Ինչ՞ եք կարծում, ի՞նչ տեղի կունենա Թուրքիայում ապրիլյան հանրաքվեից հետո: Ինչպիսի՞ն կլինի իրավիճակը Թուրքիայում մայիսին:
Թուրքերի մեծամասնությունը «ոչ» կքվեարկի՝ մերժելով Էրդողանի գործադիր նախագահությունը: Սակայն Էրդողանը ընտրակեղծիքների դիմելով հաղթանակ կհայտարարի: Սահմանադրական բարեփոխումներով բռնապետության ստեղծումը Էրդողանի երկարամյա նախագիծն է եղել: Նա ոչ մի դեպքում չի պարտվի քվեարկությանը: Դրան կհաջորդի անկայունություն և սոցիալական հակամարտություն:
Թուրքիան աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից կարևոր երկիր է եղել թե Եվրոպայի, թե Կովկասի համար: Թուրքիան հսկայական ազդեցություն ունի Ադրբեջանի վրա և, ինչպես գիտեք, Ադրբեջանը շարունակում է ամեն օր խախտել հրադադարի համաձայնագիրը: Ինչպիսի՞ ազդեցություն կարող է թուրքական քաղաքական անորոշությունն ունենալ տարածաշրջանում, հատկապես Ադրբեջան-Արցախ (Ղարաբաղ) հակամարտության հետ կապված:
Թուրքիան կձգտի փոխել Մինսկի խումբը՝ ընդլայնված դերակատարում պահանջելով իր համար, կամ փորձելով ԵԱՀԿ-ից միջնորդությունը փոխանցել ՄԱԿ-ին: Թուրքիան այս հակամարտության կողմերից է և չի կարող կառուցողական դեր խաղալ միջնորդությունում: ԵԱՀԿ Մինսկի խումբն ապացուցել է իր անարդյունավետությունը, բայց այն առնվազն կանխել է մահաբեր բռնության շղթա, որից Ադրբեջանն ու Թուրքիան կփորձեին օգտվել:
Տարիներ շարունակ դուք ջանքեր եք գործադրել հանուն թուրք-հայկական հաշտեցման և առանց նախապայմանների սահմանների բացման: Ի՞նչ կանխատեսումներ ունեք Թուրքիայի և Հայաստանի միջև հետագա հարաբերությունների կապակցությամբ:
Արձանագրությունները [Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման] ճանապարհ են հարթում դեպի առաջ: Թուրքիան պետք է վավերացնի արձանագրությունները՝ հնարավոր դարձնելով ազատ ուղևորափոխադրումները և առևտուրը, ինչպես նաև ընդլայնված դիվանագիտական համագործակցությունը: Բայց Էրդողանը չի կիսում իմ տեսակետը: Հարաբերությունների կարգավորումը նրա տեսանկյունից նշանակում է ստորացնել ու շահագործել հայերին: Հարաբերությունների կարգավորումը գործընթաց է, ոչ թե իրադարձություն: Թուրքիայի և Հայաստանի քաղաքացիական հասարակությունները պետք է ընդլայնեն իրենց փոխգործակցությունը և համագործակցության նոր ոլորտներ որոնեն: Մենք արդեն առաջընթացի ականատես ենք եղել, երբ մարդիկ հանդիպում և կարող են մարդկային առումով հարաբերվել՝ անկախ իրենց իշխանությունների:
