Մի՛ խուճէք հալէպահայը

Վեր­ջին շր­ջա­նին, հայ մա­մու­լին մէջ «ականջ ծա­կող» բառ մը եղած է «խու­ճապ» բա­ռը: Բո­լորս գի­տենք այս բա­ռը եւ իր «շփոթ», կամ «իրա­րան­ցում» իմաստ­նե­րը:

Բա­ռե­րու հետ որոշ յա­րա­բե­րու­թիւն մը ու­նիմ եւ ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին հա­մոզ­ուած եմ, որ բա­ռե­րը մար­դոց պէս են` շա­տե­րուն գի­տենք, բայց քի­չեր կը ճանչ­նանք: Բառ մը ճիշդ ձե­ւով գոր­ծա­ծե­լու հա­մար պէտք է զինք ճանչ­նա՛նք… Դժ­բախ­տա­բար մար­դոց պա­րա­գա­յին չկայ «քա­թա­լոկ» մը, որուն մէջ գտ­նենք իւ­րա­քան­չիւր ան­ձի ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը, միայն անձ­նա­կան փոր­ձա­ռու­թեամբ եւ յու­սա­խա­բու­թեամբ է, որ կը ճանչ­նանք մար­դիկ: Բա­րե­բախ­տա­բար հա­յե­րէն բա­ռե­րը ու­նին ար­մա­տա­կան բա­ռա­րան (փառք Աճառ­եա­նին), ուր հա­յե­րէ­նի բո­լոր ար­մատ­նե­րը ման­րա­մաս­նօ­րէն ստու­գա­բան­ուած են:

Բա­նանք Աճառ­եա­նի «Ար­մա­տա­կան բա­ռա­րան»ը: «Խու­ճապ» բա­ռին տակ նախ պի­տի գտ­նէք վե­րո­յիշ­եալ իմաստ­նե­րը. եր­կու տող վար, պի­տի գտ­նէք նա­եւ այլ իմաստ մը` «ճիւաղ, ուր­ուա­կան, տե­սիլ» աւե­լի վար գրա­բա­րով բա­ցատրուած է, թէ հի­նե­րը կը հա­ւա­տա­յին, որ «խու­ճապ»ը չա­րա­գործ ուր­ուա­կան­ներ էին, որոնք կը «լլ­կէ­ին ու չար­չա­րէ­ին» ող­ջերն ու մե­ռել­նե­րը: Նոյն բա­ռա­րա­նին մէջ «խու­ճապ» բա­ռին կը յա­ջոր­դէ «խու­ճել» բա­ռը` լլ­կել, կամ չար­չա­րել իմաս­տով:

Բա­ռին այս իմաս­տը որ­քան կը յար­մա­րի մա­մու­լին մէջ յիշ­ուած վեր­նա­գիր­նե­րուն: Այս տե­սան­կիւ­նէն դի­տե­լով, հան­գիստ կր­նամ յայ­տա­րա­րել, որ այո՛, հա­լէ­պա­հա­յու­թիւնը խու­ճա­պի մատն­ուա՛ծ է: Իս­կա­պէս կա՛յ չար ուժ մը, որ կը լլ­կէ ու կը չար­չա­րէ հա­լէ­պա­հա­յե­րը` ողջ թէ մե­ռած… Այդ չար ու­ժը թե­րեւս ինք­նին երե­ւե­լի չէ (ինչ որ կը յար­մա­րի «ուր­ուա­կան» որա­կու­մին), բայց անոր գոր­ծա­կա­տար­նե­րը յս­տակ են բո­լո­րին: Անոնց­մէ ոմանք մեր մար­մին­նե­րը չեն սպա­ններ, բայց ող­ջե­րուն հո­գի­նե­րը դան­դա­ղօ­րէն կը մա­շեց­նեն, իսկ նա­հա­տակ­նե՞րը… Նոյ­նիսկ անոնք չեն ազա­տիր քաշք­շու­քէ: Յան­կարծ հոս ու հոն, օրի­նակ, կը կար­դանք անոնց անձ­նա­կան կեան­քե­րէն ման­րա­մաս­նու­թիւն­ներ, ոչ թէ ի սէր անոնց կորս­ուած երի­տա­սար­դու­թեան, այլ պար­զա­պէս այդ ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը չա­րա­շա­հե­լով թերթ ծա­խե­լու հա­մար: Իս­կա­կան «խու­ճապ»…

Այո՛ հա­լէ­պա­հա­յու­թիւնը մատն­ուա՛ծ է խու­ճա­պի, բայց ոչ թէ իրա­րան­ցու­մի… Ո՛չ, այդ հանգր­ուա­նը ար­դէն երեք տա­րի­ներ առաջ ապ­րե­ցանք, երբ «ազ­նիւ յե­ղա­փո­խա­կան­նե­րը» հա­սան գրե­թէ Նոր Գիւղ եւ մար­դիկ տու­նի զգեստ­նե­րով ստիպ­ուե­ցան փա­խչե­լու… Տա­րօ­րի­նակ… Ին­չու՞ այդ օրե­րուն չկար­դա­ցինք «Հա­լէ­պա­հա­յու­թիւնը խու­ճա­պի մատն­ուած է»… Թե­րեւս այդ օրե­րուն ապ­րե­ցանք շփոթ, վախ, իրա­րան­ցում, բայց չկա­յին այ­սօր­ուան «խու­ճապ»նե­րը:

Ապ­րե­ցանք վտանգ, պա­շա­րում, սառ ձմեռ­ներ ու չոր ամառ­ներ, անօ­թու­թիւն, կորսն­ցու­ցիք մեր երիտ­ասար­դու­թիւնը, մեր ծրա­գիր­նե­րը, վար­դա­գոյն ապա­գան… Աս­տու­ծոյ սի­րոյն, հայ­րե­նա­կից­նե՛ր, դուք ալ մի՛ խու­ճէք հա­լէ­պա­հա­յը: