ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ Ջեյմս Ուորլիքը հարցազրույց է տվել ռուսական «Ինտերֆաքս» գործակալությանը, որն ամբողջությամբ ներկայացնում ենք թարգմանությամբ:
–Ինչպե՞ս եք գնահատում Մոսկվայում Ձեր ռուս և ֆրանսիացի գործընկերների հետ տեղի ունեցած Մինսկի խմբի համանախագահների հանդիպումը: Ես գիտեմ, որ Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովն ընդունել է նաև Ձեզ: Ինչպիսի՞ն են Ձեր տպավորությունները:
-Մենք հանդիպել ենք նախարար Լավրովի, ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցիչ Անջեյ Կասպրշիկի հետ: Շուրջ մեկ ժամ տևած հանդիպման ընթացքում քննարկել ենք Լեռնային Ղարաբաղի խաղաղ կարգավորման գործընթացը և հետագա քայլերը: Նախարար Լավրովի հետ մենք քննարկել ենք առաջ քաշված առաջարկներն առ այն, թե ինչպես մենք կարող ենք ազդել գործընթացի առաջընթացի վրա: Դա շատ արդյունավետ հանդիպում էր: Մենք գնահատեցինք, թե որքան շատ ժամանակ ծախսեց արտգործնախարար Լավրովը այդ խնդրի քննարկման վրա:
–Դուք անձամբ որևէ առաջարկ արե՞լ եք:
Կարդացեք նաև
–Անհրաժեշտ է հասկանալ, որ կարգավորման կառուցվածքը քննարկվում է արդեն երկար տարիներ: Կան կարգավորման համար առանձին պայմաններ, սակայն այստեղ առաջ շարժվելու համար չի բավականացնում Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների քաղաքական կամքը: Մենք քննարկել ենք այդ պայմանները Լավրովի հետ և խոսել այն մասին, թե ինչպես կարող ենք կողմերի հետ այնպիսի աշխատանք տանել, որպեսզի հակամարտության խաղաղ կարգավորման մեջ առաջընթաց գրանցվի:
–Կարո՞ղ եք մանրամասն պատմել, թե ինչ գաղափարներ են քննարկվել: Ի՞նչ առաջարկներ են առաջ քաշվել ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի կողմից և ինչպիսի՞ն է Ձեր վերաբերմունքը դրանց նկատմամբ:
–Դա այն բնագավառն է, որտեղ ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը և Ֆրանսիան լիարժեք փոխհամաձայնություն ունեն. մենք կիսում ենք հակամարտության խաղաղ կարգավորման մոտեցումը: Ուստի, ես կարծում եմ, որ մեր համատեղ աշխատանքը շատ արդյունավետ է: Այդ հարցը մեկ անգամ չէ, որ քննարկվել է Լավրովի և ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերիի կողմից:
Ինչպես գիտեք, Վիեննայում տեղի ունեցավ գագաթաժողով պետքարտուղար Քերիի նախագահությամբ: Վերջերս Պուտինը Սանկտ Պետերբուրգում ընդունեց երկու նախագահներին: Որպես հետևանք՝ մենք կցանկանայինք տեսնել Վիեննայում և Սանկտ Պետերբուրգում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների կյանքի կոչումը, ինչպես նաև պայմանավորվածություններ՝ խաղաղության գործընթացի հետագա քայլերի վերաբերյալ: Ահա թե ինչի վրա է պետք աշխատել:
Եվ, ինչպես դուք երևի գիտեք, շնորհիվ այդ գագաթաժողովների, առաջ են քաշվել կարգավորման բազմաթիվ պայմաններ: Օրինակ, Լեռնային Ղարաբաղում ԵԱՀԿ դիտորդական առաքելության ընդլայնումը: Մենք, իհարկե, կցանկանայինք տեսնել այդ պայմանավորվածության զարգացումը: Բացի այդ, ԱՄՆ-ը Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի հետ համատեղ կներգրավվի Վիեննայում և մայրաքաղաքներում դիտորդական առաքելության ընդլայնման աշխատանքներում:
Կան նաև այլ ասպեկտներ, որոնք մենք կցանկանայինք տեսնել, ինչպես նաև հետագա գագաթաժողովներ, որտեղ կարող են տեղի ունենալ նախագահների հանդիպումներ: Հանդիպումների ընթացքում Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահերը քննարկում են առանցքային խնդիրներ, որոնք անհրաժեշտ է լուծել՝ գործընթացի առաջընթացն ապահովելու համար: Ես կարծում եմ, որ ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը և Ֆրանսիան կհամաձայնեն նաև նրա հետ, որ այդ գագաթաժողովների արդյունքը լինում են ճիշտ ուղղությամբ արված քայլերը: Եվ մենք առաջ ենք քաշել մեր առաջարկները: Նախարար Լավրովն անձամբ ներգրավված է այդ գործընթացում: Եվ, ինչպես դուք գիտեք, երկու նախագահները նույնպես զբաղվում են այդ խնդրով:
Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը օգոստոսի 10-ին եղավ Մոսկվայում և հանդիպեց Պուտինի հետ: Դրանից առաջ Պուտինն այցելել էր Բաքու և Ադրբեջանի նախագահ Ալիևի հետ քննարկել հետագա քայլերը: Մենք հույս ունենք, որ այդ բանակցությունները կհանգեցնեն խաղաղ կարգավորման: Եվ լավ նորություն է այն փաստը, որ ի վերջո, ապրիլյան «քառօրյա պատերազմից» հետո մենք տեսնում ենք կրակի դադարեցման շրջան, որը քիչ թե շատ պահպանվում է: Եվ սա այն մթնոլորտն է, որում մենք կարող ենք առաջընթացի հասնել բանակցություններում:
Ուստի մենք կցանկանայինք, որ տեղի ունենար նախագահների ևս մեկ հանդիպում: Մենք ցանկանում ենք շարունակել աշխատել այդ առաջարկների շուրջ, որպեսզի շփման եզրեր գտնենք նախագահների միջև, հասնենք արդեն 20 տարի ձգվող հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը:
–Նոր գագաթաժողով կազմակերպելու ծրագրեր կա՞ն: Հայ-ադրբեջանական:
-Ծրագրեր կան, բայց առայժմ որևէ հստակություն չկա: Մենք ցանկանում ենք նախագահների նոր հանդիպում կազմակերպել, բայց առայժմ հստակություն չկա ո՛չ ժամկետի, ո՛չ անցկացման վայրի վերաբերյալ: Որպես համանախագահներ՝ մենք կհանդիպենք արտգործնախարարների հետ՝ հաջորդ գագաթաժողովի համար հիմք նախապատրաստելու համար: Հույս ունենք երկու արտգործնախարարներին տեսնել Նյու Յորքում երկու շաբաթից, որպեսզի ՄԱԿ-ի Գերագույն վեհաժողովի նիստի ընթացքում նրանց հետ քննարկենք հետագա քայլերը: Կցանկանայի հույսեր փայփայել, որ այնտեղ տեղի կունենա նաև երկու նախագահների հանդիպում:
–Ո՞րն է ԱՄՆ-ի համար Ղարաբաղյան կարգավորման իդեալական սցենարը:
-Նույնը, որը ընդունելի է և՛ ռուսական, և՛ ֆրանսիական կողմերի համար: Խաղաղ կարգավորման հասնելու փորձերը ձգվում են չափազանց երկար և շատ ջանքեր են խլում: Հակամարտությունը չափազանց երկար է շարունակվում, ավելի քան 20 տարվա ընթացքում չափազանց շատ մարդիկ են զոհվել: Իսկ հակամարտությունը կարող է լուծում ստանալ: Մենք ունենք կարգավորման պայմաններ, դրանք մեզ հայտնի են, դրանք մենք քննարկել ենք:
Մեզ համար իդեալական կարգավորումը ենթադրում է հաղթողների և պարտվողների բացակայություն, այն պետք է շահավետ լինի երկու կողմերի համար էլ: Որպես մարդ, ով երկար տարիներ բանակցություններ է վարել այլ հարցերի շուրջ, կարող եմ ասել, որ բանակցությունները չեն կարող հաջող լինել, եթե կողմերից մեկը ստիպված է զոհողությունների կամ զիջումների գնալ: Բանակցությունները հաջող են, երբ հաղթում են երկու կողմերը՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի բնակիչները. ամբողջ տարածաշրջանն արժանի է, որպեսզի ապրի խաղաղության և անվտանգության մթնոլորտում:
Ոչ վաղ անցյալում կար ժամանակ, երբ հայերն ու ադրբեջանցիները ապրում էին կողք կողքի՝ խաղաղության և համաձայնության մթնոլորտում: Այժմ այդ ժամանակներն անցել են: Ցավալի է, բայց փաստ, որ հայերի և ադրբեջանցիների նոր սերունդը մեծացել է՝ միմյանց չճանաչելով: Նրանք իրար մասին գիտեն միայն ԶԼՄ-ներից և նորություններից: Դա ցավալի է: Մենք կցանկանայինք տեսնել շփում մարդկանց միջև: Եվ որպես խաղաղ կարգավորում՝ մենք կցանկանայինք, որպեսզի հայերն ու ադրբեջանցիները միասին համագոյակցեն: Ես հավատում եմ, որ բազմաթիվ մարդիկ կան և՛ Հայաստանում, և՛ Ադրբեջանում, որոնք դրան պատրաստ են:
–Այո՛: Այնուամենայնիվ, սա տարածքային վեճ է, և ես գիտեմ, որ ադրբեջանական կողմը պնդում է, որպեսզի հայկական կողմը ազատի Լեռնային Ղարաբաղի մի շարք բարձունքներ: Ձեր կարծիքով՝ ինչպե՞ս կարող է կարգավորվել այդ վեճը:
-Իհարկե, կարգավորումը ենթադրում է տարածքների մի մասը վերադարձնել Ադրբեջանի վերահսկողության տակ՝ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի ճանաչման դիմաց: Դրանք են եղել կարգավորման պայմանները, բայց ոչ միակը: Փախստականների վերադարձ, միջազգային խաղաղապահ ուժերի ներկայություն: Այս բոլոր բաղադրիչները խաղաղ կարգավորման պայմաններ են, և դրանք բոլորն էլ հայտնի են: Մենք պետք է կողմերի հետ աշխատենք, որպեսզի միջոց գտնենք այդ պայմանները միավորելու և խաղաղ կարգավորման հասնելու համար, դրանից կշահի տարածաշրջանի բնակչությունը:
–Ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանի նախագահի վերջերս կատարած այցը Լեռնային Ղարաբաղ: Կօգնի՞ դա հակամարտության կարգավորմանը:
-Ինչպես դուք երևի գիտեք, նա ծնունդով Լեռնային Ղարաբաղից է, ուստի տարօրինակ ոչինչ չկա, որ նա այցելում է այդ տարածք: Բայց կարևոր է լսել բոլոր կողմերի կարծիքը: Համանախագահները մշտապես լինում են տեղում, որպեսզի շփվեն Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունների փաստացի ներկայացուցիչների հետ: Եվ մենք ուզում ենք դա անել, և դա կարևոր է, որպեսզի բոլոր ձայները լսելի լինեն: Զարմանալի ոչինչ չկա այն բանում, որ նախագահ Սարգսյանը նման այց է իրականացրել, և ես ակնկալում եմ, որ համանախագահները նույնպես շուտով կայցելեն այդ տարածաշրջան:
–Ինչպե՞ս եք գնահատում Ռուսաստանի դերակատարությունը որպես միջնորդ:
Իհարկե, Ռուսաստանի դերակատարությունը շատ դրական է և արդյունավետ: Մենք շատ ուրախ ենք տեսնել, որ նախագահ Պուտինը անձամբ է ներգրավված գործընթացում, և, իհարկե, արտգործնախարար Լավրովն էլ քաջատեղյակ է գործընթացին: Ուշագրավ է, իր պաշտոնավարության ավելի քան 10 տարիների ընթացքում նա այնքան ուժեղ է ներգրավված խաղաղ կարգավորման բանակցային գործընթացում, որ գիտի՝ որտեղ են թաքնված ստորջրյա քարերը: Մենք շատ ենք հարգում նրա մոտեցումը և ցանկանում ենք աշխատել նրա հետ այդ ուղղությամբ: Պետքարտուղար Քերին բազմիցս դա քննարկել է նրա հետ, և դա այն բնագավառն է, որում ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը և Ֆրանսիան կարող են արդյունավետ համագործակցել:
–Արդյո՞ք կան համաձայնության հասնելու որոշակի ժամկետներ, թե՞ կարգավորումը կարող է տարիներ ձգվել:
Մենք ակնկալում ենք, որ կարգավորումը տարիներ չի ձգվի, բայց իհարկե, այս հարցում անսպասելի բեկում էլ չի կարելի ակնկալել: Բանակցությունները պահանջում են ժամանակ և բազմաթիվ քննարկումներ: Սակայն մենք ունենք առաջ շարժվելու ուղի, կան հստակ առաջարկներ: Նախագահները ներգրավված են այդ հարցում:
Ես չեմ կարող գուշակել՝ արդյոք կարգավորման կհասնենք վաղը, մեկ շաբաթից թե մեկ ամսից, բայց եթե նախագահները քաղաքական կամք դրսևորեն առաջ շարժվելու համար, կարգավորման համար բոլոր բաղադրիչներն առկա են:
–Իսկ ձեզ չի՞ թվում, որ ինչ-որ շահ կարող է լինել այն բանում, որ այս հակամարտությունը լինի, որ մեկ սառեցվում է, մեկ դարձյալ թևակոխում թեժ փուլ:
-Շատերը սա անվանում են սառեցված հակամարտություն, բայց, ինչպես տեսնում ենք, հատկապես վերջին շրջանում, այն բացարձակ այդպիսին չէ: Սա շատ ակտիվ հակամարտություն է: Ապրիլի սկզբին մենք տեսանք՝ որքան վտանգավոր այն կարող է լինել:
Մի քանի տարի առաջ, երբ ես անցա պաշտոնիս, առավել մեծ վտանգ էին ներկայացնում դիպուկահարները: Եվ շատ ցավալի է, որ այդքան շատ մարդ սպանվեց դիպուկահարների կրակոցներից:
Այսօր իրավիճակը շատ ավելի վտանգավոր է, քանի որ մենք տեսնում ենք հրթիռների և այլ ծանր տեխնիկայի կիրառում: Ապրիլին մենք տեսանք՝ որքան վտանգավոր դա կարող է լինել: Կարծում եմ, այդ ծանր տեխնիկայի կիրառման պայմաններում հակամարտության սրման վտանգ կա: Կա ոչ միայն սրացման վտանգ, այլև սխալ հաշվարկի, ինչը կարող է բացասական հետևանքներ ունենալ:
Ուստի, ես միանշանակ այս հակամարտությունը չէի անվանի սառեցված, ես այն կանվանեի շատ ակտիվ հակամարտություն, որը պահանջում է ուշադրություն մեր կողմից: Կարծում եմ, նրանք, ովքեր այս հակամարտությունը կառավարվող են համարում, սխալվում են: Ուստի կարգավորման միջոցների որոնումները, կարծում եմ, հենց այն բնագավառն է, որտեղ Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ը և Ֆրանսիան կարող են համատեղ աշխատել:
–Ռուսաստանը զենք է մատակարարում Ադրբեջանին և աջակցում է Հայաստանին, քանի որ Հայաստանը Ռուսաստանի դաշնակիցն է: Կարո՞ղ եք պատմել ԱՄՆ-ի ու Հայաստանի և ԱՄՆ-ի ու Ադրբեջանի միջև ռազմատեխնիկական համագործակցության մասին: Արդյո՞ք հակամարտության ապրիլյան թեժ փուլն ազդել է այդ համագործակցության վրա:
-Մենք հասկանում ենք, որ Ռուսաստանը և ԱՄՆ-ը գտնվում են տարբեր իրավիճակներում: Ռուսաստանը երկարատև ձևավորված հարաբերություններ ունի երկու երկրների հետ և երկար ժամանակ բարեկամություն է անում նրանց հետ: Մենք հասկանում ենք այդ հարաբերությունները:
ԱՄՆ-ը նույնպես ցանկանում է սերտ համագործակցել Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ, բայց այլ կերպ: Մենք զենք չենք մատակարարում կողմերից ոչ մեկին: Մենք նրանց մատակարարում ենք շատ սահմանափակ քանակության պաշտպանական զենք: Բայց Ադրբեջանի վերաբերյալ մեր Կոնգրեսի կողմից կա օրինական մանդատ, այն չի թույլատրում մատակարարել այնպիսի զենք, որը կարող է օգտագործվել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության մեջ: Այդպիսով, մենք զենքի մատակարար չենք: Մենք ենթադրում ենք, որ մենք երկու կողմերի հետ էլ ռազմավարական փոխհարաբերություններ ունենք:
–Այսինքն` դուք պաշտպանական զենք եք մատակարարում երկու՞ կողմերին էլ:
-Մենք սահմանափակ ռազմական համագործակցություն ենք ունեցել երկու կողմերի հետ էլ: Բայց նրանցից ոչ մեկի հետ մենք չունենք զենքի մատակարարման վերաբերյալ փոխհարաբերություն:
–Քննարկվե՞լ են արդյոք այդ հարցերը Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի գործընկերների հետ հանդիպումների ընթացքում:
-Մենք քննարկում ենք բոլոր հարցերը: Մենք շատ բաց համագործակցություն ունենք, մենք քննարկում ենք բոլոր թեմաները, որոնք վերաբերում են հակամարտությանը: Ինչպես արդեն ասացի, սրանք այն հարցերն են, որոնց շուրջ Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ը լիարժեք համաձայնություն ունեն, որոնց շուրջ մենք սերտորեն համագործակցել ենք: Մենք համատեղ ձգտում ենք հասնել խաղաղ կարգավորման: Ես կարծում եմ, որ պետքարտուղար Քերին նույնպես կասեր, որ գնահատել է արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի հետ համատեղ աշխատանքը՝ այս հակամարտությունում խաղաղ գործընթացն առաջ տանելու ուղղությամբ:
–Ես չե՞մ սխալվում, որ Երևանում ԱՄՆ-ի ամենամեծ դեսպանատներից մեկն է:
-Ես կարդացել եմ այդ մասին, բայց չեմ կարծում, որ այդպես է: Պետք է ճշտել այդ տեղեկությունը՝ ձեզ հստակ թվեր ներկայացնելու համար, բայց դատելով իմ փորձից՝ մեր ներկայությունը Հայաստանում չի տարբերվում աշխարհի այլ երկրներում բոլոր միջին չափի դեսպանատներից:
Ես եղել եմ Բուլղարիայի դեսպան և կարող եմ ասել, որ Հայաստանի դեսպանատանը հնարավոր է անգամ ավելի քիչ ամերիկացի և տեղացի աշխատակիցներ կան, քան ուներ Բուլղարիայի մեր դեսպանատունը:
Ես հաղորդագրություններ եմ կարդացել, որոնց համաձայն այն խոշոր դեսպանատուն է, բայց, ըստ էության, այն համապատասխանում է միջին չափի դեսպանատների համար ԱՄՆ-ի ընդունած չափանիշներին:
Բայց դեսպանատան չափսերը չեն ազդում փոխհարաբերությունների վրա: Մենք շատ կարևոր ենք համարում Հայաստանի հետ համագործակցությունը մի շարք ոլորտներում՝ ոչ միայն որպես Մինսկի խմբի համանախագահ իմ պատասխանատվության շրջանակներում, այլև տնտեսության և ներդրումների հարցերում: Ամերիկացիները մասնակցել են խաղաղապահական գործողությունների ամբողջ աշխարհում: Սրանք բոլոր այն ոլորտներն են, որտեղ մենք համագործակցում ենք և հարաբերություններ ենք ձևավորում ապագայի համար:
–Հետևու՞մ եք Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Իրանի միջև համագործակցության նոր ձևաչափին: Վերջերս տեղի ունեցավ երեք առաջնորդների առաջին գագաթաժողովը, դրան նախորդել էր արտգործնախարարների հանդիպումը: Ինչպիսի՞ն է Ձեր վերաբերմունքն այդ հարցի շուրջ:
-Իհարկե, մենք հետևում ենք այդ իրադարձություններին: Զարմանալի ոչինչ չկա նրանում, որ նման հանդիպում է տեղի ունեցել: Իհարկե, Ռուսաստանը Ադրբեջանի հյուսիսային հարևանն է, իսկ Իրանը՝ հարավային, ուստի, տարօրինակ ոչինչ չկա այն բանում, որ այս երկրները քննարկում են տարածաշրջանի խնդիրները: Մենք հույս ունենք, ոչ միայն Ռուսաստանի, այլև տարածաշրջանի բոլոր երկրների հարցում, որ նրանք կաջակցեն բանակցային գործընթացին: Ինձ համար՝ որպես Մինսկի խմբի համանախագահ, դա ամենակարևորն է:
Պատրաստեց՝ Վիկտորյա ԱՆԴՐԵԱՍՅԱՆԸ
