Առցանց «Առավոտի» եթերում «Դեմ առ դեմ» հաղորդաշարի շրջանակներում
բանավիճում են Միջազգային եւ անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտի ասոցացված փորձագետ Գեւորգ Մելիքյանը եւ ԱԺ ՀՀԿ խմբակցության պատգամավոր Լեռնիկ Ալեքսանյանը: Թեման` ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովից հետո առաջացած աշխարհաքաղաքական նոր իրավիճակը, Հարավային Կովկասում հնարավոր զարգացումները եւ դրանց անդրադարձը ԼՂ հարցի կարգավորման գործընթացի վրա:
Նելլի Գրիգորյան.- Պարոն Ալեքսանյան, այնպիսի տպավորություն է, որ ռուսական «սապոգն» անընդհատ մեզ խանգարում է հարաբերություններ ձեւավորել այլոց հետ: Ինչո՞ւ չենք կարողանում դուրս գալ դրա տակից:
Լեռնիկ Ալեքսանյան.– Պատմությունը մեզ դասեր է տվել: Ռուսաստանն ունի իր շահերը` լինելով մեզ հետ բարեկամական հարաբերությունների մեջ, լինելով ռազմավարական գործընկեր, մեր անվտանգությունը միասին ապահովելով եւ այլն: Բայց ունի հստակ շահեր, եւ երբ այդ շահերը համընկնում են մեկ այլ երկրի շահերի հետ, թեկուզ լինի մեր հակառակորդը, թշնամին, ինքն իր շահերով է առաջնորդվում: Մենք դա չենք կարողանում ընդունել: Ես էլ: Դիվանագիտությունը դա հասկանում է, եւ մեր հարեւանների հետ բարեկամությունը կապված է հենց այս խնդրի հետ: Հասկանալով, որ ունենք հակասություններ եւ Վրաստանի հետ, եւ Ռուսաստանի, ավելորդ ակնկալիքներ իրենցից չպիտի ունենանք` երբ մենք Ադրբեջանի հետ կռվում ենք, իրենք պետք է մեզ պաշտպանեն, Ադրբեջանին խփեն եւ այլն: Բարեկամներ շահելու համար ծայրահեղությունները տեղին չեն: Մեր թերություններից մեկն էլ այն է, որ մեր հասարակությունը շատ էմոցիոնալ է: Այստեղ մամուլը, իշխանությունը, դիվանագիտությունը՝ բոլորն իրենց անելիքներն ունեն:
Ն. Գ.– Պարոն Մելիքյան, դիվանագիտության բացակայությո՞ւնն է մեզ խանգարում:
Գեւորգ Մելիքյան.- Ես համաձայն չեմ, որ ընդհանրապես դիվանագիտություն չունենք: Այլ հարց, որ շատ շտկումներ են պետք: Շահերի առումով ճիշտ է, որ յուրաքանչյուր երկիր իր շահերն ունի: Բայց շատ կարեւոր է, որ Հայաստանը, հատկապես նման տարածաշրջանում, պաշտպանի հատկապես իր շահը: ՌԴ-ի, ԱՄՆ-ի կամ մեկ այլ երկրի շահը մեզ համար պետք է լինի երրորդական: Մենք պետք է ձեռք բերենք դժգոհելու եւ չհամաձայնվելու ռեսուրս: Այսինքն՝ մենք պետք է կարողանանք ՌԴ-ին, ԱՄՆ-ին եւ մնացյալին որոշ հարցերում ասել` չէ: Սա, միգուցե, ոմանք համարեն, որ հեշտ չէ, Հայաստանը փոքր երկիր է եւ այլն: Երբ ես տեսնում եմ, թե հայկական կողմից ինչպիսի ոգեւորությամբ, ինչպիսի վստահությամբ են խոսում այս կամ այն աշխարհաքաղաքական զարգացման մասին, ապա ես կուզեի այդ վստահությունը տեսնել մեծ տերությունների հետ հարաբերություններում: Իհարկե, հեշտ չէ: Բայց ի՞նչն է հեշտ: Հենց դիվանագիտությունը դրա համար է:
Կարդացեք նաև
Մի կարեւոր դրվագ էլ կա. երբ նայում ենք ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների աշխատանքին, հաճախ մամուլում, նաեւ մեր քաղաքական գործիչներն ու վերլուծաբաններն են ասում` դե, ՌԴ-ն ունի իր շահերը եւ փորձելու է այդ տեսանկյունից լուծել ԼՂ հարցը: Ինձ մոտ հարց է առաջանում` ինչպե՞ս կարող ենք մենք գալ այն կետին, որ միջնորդի շահն ավելի կարեւոր է, քան այն երկրի կամ երկրների, որոնց ինքը միջնորդ է հանդիսանում: Սա նշանակում է, որ այս 25 տարիների ընթացքում մենք արմատական սխալներ ենք թույլ տվել եւ նորմալ ենք ընդունում, որ ԱՄՆ-ը կամ ՌԴ-ն կարող են շահ ունենալ հակամարտության լուծման մեջ: Հակամարտության լուծման մեջ իրենց շահը մեզ ընդհանրապես չպետք է հետաքրքրի: Մեզ մեր շահը պետք է հետաքրքրի: Թե ինչն է ՌԴ-ին կամ ԱՄՆ-ին հետաքրքրում, թող իրենք ներկայացնեն` ասելով, որ լավ կլիներ այսպես անենք: Հասկանալի է, իրենք այդպես չեն անում, ավելի իմպերատիվ են անում, հաճախ հրամայական, որովհետեւ իրենց համարում են աշխարհի տերը` ամենքը աշխարհի իր հատվածում: Բայց շատ կարեւոր է, որ մեր քաղաքական գործիչները, որոնք որոշումների կայացման գործընթացի մեջ են, այդ հոգեբանությունից դուրս գան, որ ԱՄՆ-ին կամ ՌԴ-ին պետք է հարմարվենք կամ ըմբռնումով մոտենանք, թե իրենք էլ իրենց շահը ունեն: Պետք է շատ հստակ տեսնել, որ ԼՂ հարցում Հայաստանն է թելադրողը, ոչ թե ՌԴ-ն, ԱՄՆ-ը կամ Ֆրանսիան:
Ն. Գ.– Պարոն Ալեքսանյան, ԼՂ հարցի կարգավորման այս փուլում բավական հետաքրքիր իրավիճակ է` բոլորը խոսում են «ստատուս քվոյի» փոփոխության անհրաժեշտության մասին: Հայաստանում, եթե հետեւենք իշխող քաղաքական ուժի ներկայացուցիչների հայտարարություններին ու հարցազրույցներին, կարծես նախապատրաստում են հասարակությանը որոշակի փոխզիջումների: Ի՞նչ ենք պատրաստ փոխզիջել Ադրբեջանին եւ ինչի՞ դիմաց, ո՞րն է մեր շահը:
Լ. Ա.- Իհարկե, ամեն երկիր իր շահով է առաջնորդվում:
Ն. Գ.– Մենք մե՞ր շահով ենք առաջնորդվում:
Լ. Ա.- Իհարկե: Խնդիրն այստեղ ո՞րն է. ինչպես մեր ընկերն ասաց` համարձակություն ունենալ եւ ասել` «չէ», բայց այստեղ եւս ռեսուրս է պետք, բազա է պետք, որ այդ ռեսուրսով պաշտպանես նաեւ այդ խոսքը: Շատ հեշտ է «չէ» ասելը. դա համարձակություն է, դա պոպուլիզմ է, բայց ասած խոսքին պետք է տեր կանգնել, դա պետք է կարողանաս իրականացնել: Պիտի հաշվի առնենք այդ շահերի համադրումը եւ ավելացնենք խոսքը պաշտպանելու ռեսուրսը: Ուրիշի շահերը պետք է հաշվի առնել այնքանով, որքանով դրանք նպաստում են մեր շահերին:
Ն. Գ.– Պարոն Ալեքսանյան, հիմա որեւէ մեկը մեզ ստիպո՞ւմ է, ասո՞ւմ է, որ պետք է տարածքներ վերադարձնենք, եւ ո՞րն է այստեղ մեր շահը:
Լ. Ա.- Ոչ մի հայ այսօր չի ցանկանա ոչ մի թիզ հող վերադարձնել, եւ այսօր այդպիսի խնդիր դրված չէ: Այսօր ընդամենը խնդիր է լուծվում, թե ի՞նչ փաստաթուղթ կդրվի քննարկման սեղանին: Չի բացառվում, որ դրվի փոխզիջումային տարբերակ: Այսինքն՝ Մինսկի խմբի համանախագահների կողմից դրվի մի փաստաթուղթ, որտեղ նաեւ ասվի, որ Հայաստանը պետք է այս-այս տարածքները, շրջանները հետ տա: Ի՞նչ կարգավիճակում, ի՞նչ իրավիճակում, արդեն քննարկումները ցույց կտան: Ոչ ոք այսօր ի վիճակի չէ, նույնիսկ այդ քաղաքականություն վարողը, որովհետեւ այդ հարցը պետք է լուծի Արցախի ժողովուրդը:
Արաբական թերթին տված հարցազրույցում հանրապետության նախագահը շատ հստակ ասաց` խնդիրն այսօր Արցախի ինքնորոշումն է: Արցախի ժողովուրդն ազատագրել է այդ տարածքներն իր անվտանգությունն ապահովելու համար, 1990-ականներին հնչեց, այսօր էլ է ասվում: Հիմա այս բանակցություններում, եթե երաշխիքներ են տալիս, որ Արցախի անվտանգությունն ապահովվում է, իսկ ապրիլյան դեպքերը ցույց տվեցին, որ այդ երաշխիքները թղթի վրա շատ թույլ են,… առաջին երաշխիքը Արցախի եւ Հայաստանի կապն է, այն տարածքները, որոնք գրավված են: Էլի քննարկելու բան է: Անհանգստությունը տեղափոխվում է Հարավային Կովկաս, եւ այսօր շատ կարեւոր է, որ այդ անհանգստության մեջ մենք շահած դուրս գանք, շահածը պահպանենք, չկորցնենք ու առաջ անցնենք: Պատմության մեջ պահեր եղել են, որ առավելագույնին ձգտելով` եղածն էլ ենք կորցրել:
Ն. Գ.- Պարոն Մելիքյան, հանուն ինչի՞, ասենք, Աղդամը պետք է վերադարձնենք, եւ արդյոք բախումներ կլինե՞ն Հարավային Կովկասում, ի՞նչ իրավիճակում կհայտնվի Հայաստանը:
Գ. Մ.- Ադրբեջանը որեւէ կերպ երաշխիքներ չի տալիս, որ խաղաղություն կլինի, եւ մենք այստեղ վերադառնում ենք 1990-ականներ, երբ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը դրել էր այդ հարցը, եւ ինքը հրաժարական տվեց կամ պարտադրվեց հրաժարական տալ: Այն ժամանակ էլ չէր տրվում պատասխանը, թե ինչպե՞ս ենք մենք ստանալու այդ երաշխիքը: Աշխարհը չունի նման գործիք: Ես կարծում եմ՝ Հայաստանն այլ ուղղությամբ պետք է աշխատեր: Մեր դիվանագիտության մեկնակետը պետք է լինի ստիպել Ադրբեջանին չհարձակման պակտ ստորագրել:
Ես չեմ կարծում, որ մենք այն կոնստրուկտիվ դաշտում ենք, որ մի քանի զիջումների դիմաց Ադրբեջանը տա բոլոր այն բաները, որոնք հայկական կողմերն ունեն: Սա նշանակում է, որ մենք կբավարարենք Ադրբեջանի ցանկությունը, մի քանի այլ երկրների ցանկությունը, եւ չեմ կարծում, թե մեր անվտանգությունը կապահովենք: Ադրբեջանը չի համաձայնվելու ԼՂՀ-ի անկախությանը, եւ Հայաստանը պետք է արմատապես նոր մոտեցում որդեգրի ԼՂ հարցում` մի կողմ դելով 1990-ականներից եկած լեւոնտերպետրոսյանական քաղաքականությունը, որը ըստ էության որեւէ տեղ չտանող է: Ոչ Ռոբերտ Քոչարյանը փոխեց, ոչ Սերժ Սարգսյանն է փոխում: Հայտնվել ենք փակուղում եւ այդ փակուղու մեջ ենք փորձում լուծումներ գտնել: Պետք է դուրս գանք փակուղուց` որքան էլ դա դժվար լինի:
ՆԵԼԼԻ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
«Առավոտ»
16.07.2016
