Գրականագետ դոկտոր, պրոֆեսոր Վաչագան Գրիգորյանին (լուսանկարում) պատահաբար հանդիպեցի Բեռլինում, երբ պատրաստվում էր վերադառնալ Հայաստան: Պատմեց, որ արդեն ամիսներ շարունակ այստեղ Վիադրինայի համալսարանում որոշ գրողների ստեղծագործություններ է ուսումնասիրում: Եվ մասնավորապես իրեն հետաքրքիր են Գերհարտ Հաուփթմանի դրամատուրգիան` Լևոն Շանթի ստեղծագործության հետ զուգահեռներ անցկացնելու համար:
«Ես երբեք ազգային շրջանակներով չեմ սահմանափակվել, որովհետև եթե մենք մնանք մեր շրջանակներում, դա Սևակի ասած կլինի այդ թոնրատնային գրականությունը` դու փոսի մեջ ես ու չգիտես` շուրջդ ինչ է կատարվում»:
Պրոֆեսոր Գրիգորյանը համոզված է, որ եթե Լևոն Շանթը չսովորեր Գևորգյան ճեմարանում և 1892 թ. չգար Գերմանիա, չէր ստեղծվի նրա ստեղծագործության գլուխգործոց «Հին աստվածները», որում Արևելքը և Արևմուտքը միացել են իրար: Շանթն ուսանել է այստեղ, ուսումնասիրել է Հաուփթմանի դրամատուրգիան և գերմանական դրամատուրգիայի մատուցման ձևերը վերցրել և օգտագործել է «Հին աստվածների» մեջ:
Մեզ հետ զրույցում պրոֆեսորը պատմեց, որ ինքը Գերմանիա է եկել Լևոն Շանթի հետքերով, որպեսզի հենց տեղում ուսումնասիրի Հաուփթմանի գործերը, ծանոթանա այն միջավայրին, որից սնվել ու ազդվել է Շանթը:
Կարդացեք նաև
«Գերմանացի Շելլեր անունով մի փիլիսոփա ասում է, թե ամեն ինչ սկսում է մարդկային անհատական փոխհարաբերություններից, քաղաքականությունն էլ: Դա միշտ է այդպես: Վիադրինայի համալսարանի պրոֆեսոր Շուռը կարդացել էր ուսումնասիրություններ անելու իմ հիմնավորում նամակը, իրեն դուր է եկել ինչ-որ մի բան, և դրա համար է ինձ հրավիրել: Ընդ որում` ուսումնասիրությունս անելու համար ես երեք ամիս էի գրել, իրենք դարձրել էին վեց, տեսել էին, որ թեման տարողունակ է: Իրոք, այնքան շատ են առնչությունները, որ եթե մի անգամ էլ վեց ամիս լինի, էլի քիչ է, որովհետև գրականագիտական այնքան երևույթներ կան ուսումնասիրելու, օրինակ` Գյոթեի ու մեր Թումանյանի մոտ կան առնչություններ, Հենրիխ Հայնե Չարենց և այլն: Դրանք շատ հարուստ թեմաներ են, որ եթե ուսումնասիրենք ու միջազգային ասպարեզ հանենք, մեր գրականությունը կտարածենք աշխարհում: Գերմանացիներին շատ էր հետաքրքրել իմ առաջարկած Շանթի ու Հաուփթմանի հետ կապված առնչությունները: Դրանով իրենք նաև իրենց մշակույթն են տարածում աշխարհում, չէ որ ես հիմա գնալու եմ և իմ ուսանողներին այս ամենի մասին պատմեմ, ընկերներիս, հետո կգրեմ: Սա խոսում է այն մասին, որ իրենք մշակույթ արտահանող ժողովուրդ են: Իսկ մենք առայժմ միայն սպառում ենք, այնինչ այնքան բան ունենք արտահանելու»:
Պրոֆեսոր Գրիգորյանը պատմում է, որ Հայաստանում ինքը միշտ է կարդում գերմանական գրականությունը, բայց գրականությունը տեղում ուսումնասիրելու այս փորձառությունն անփոխարինելի է համարում, «որովհետև, եթե դու այդ գրականությունն ունեցող ժողովրդին մոտիկից չես ճանաչում, իր նիստ ու կացով, համարիր, որ իմացածդ մի քիչ այն չէ»: Բացի դրանից, պարոն Գրիգորյանի հավաստմամբ, սովետական միության փլուզումից հետո գրականություն չի գալիս Հայաստան, այդ կարևոր գրականագիտական գրքերը թանկ են և չեն հասնում մեզ:
Վիադրինայի և Հումբոլդտի համալսարանների գրադարաններում պրոֆեսոր Գրիգորյանի արած հիմնական ուսումնասիրությունը Շանթի եւ Հաուփթմանի ստեղծագործական փոխհարաբերությունների մասին է` նմանությունների և տարբերությունների:
«Այն, ինչ ես այստեղ Վիադրինայում և Հումբոլդտում ուսումնասիրեցի, կարդացի, Հայաստանում չկար, երևի չի էլ լինի: Բավականին շատ ինֆորմացիա հավաքեցի, ուսումնասիրեցի Բունինի աշխատությունները, մոտ 20 հատոր, որովհետև Բունինի և Հրանտ Մաթևոսյանի միջև շատ մեծ ընդհանրություններ կան: Ինձ հետաքրքիր էր նաև իրենց «Նիբելունգների երգը» էպոսը: Հիմա եթե մենք համեմատում ենք «Սասնա ծռերի» հետ, տեսնում ենք Արևելքի և Արևմուտքի տարբերությունը: Մենք միանշանակ Արևելք ենք: Մեր էպոսն ավելի հզոր բան է, քանի իրենցը: Ինչ-որ մեկը 12-րդ դարում վերցրել մշակել է, անհատական ստեղծագործություն է: Մերը ժողովրդական է և նաև տարբերակներ ունի: Կարծում եմ, մեր գրականագիտությունն իր վերջնական ասելիքը դեռ չի ասել մեր էպոսի հետ կապված, դեռ անելիք ունենք»,- կարծում է պրոֆ. Գրիգորյանը:
Գերմանիայում կատարած ուսումնասիրությունները պրոֆեսոր Գրիգորյանն առաջիկայում կտպագրի առանձին գիտական հոդվածներով: Իսկ ավելի ուշ նպատակ ունի գրել իր հայ գրականության պատմություն գիրքը, որի մեջ ավելի ամփոփ կներառի ողջ ուսումնասիրությունը:
Գայանե ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
