Արցախի Հանրապետության մեծահարգ Նախագահ,
Ստորև Ձեր ուշադրությանն եմ ներկայացնում Արցախում սպասվող սահմանադրական բարեփոխումների ընթացքում երկրի մայր փաստաթղթում Արցախի պաշտոնական անվան ամրագրման հետ կապված մի առաջարկություն:
Համաձայն պատմական վկայությունների՝ Արցախը «Ղարաբաղ» է կոչվել XIII դարից սկսած[1]: Նման անվանում Արցախին տվել են քոչվոր թյուրք-թաթարական ցեղերը: 1920-ական թվականներից սկսած «Ղարաբաղ» անվանումը քաղաքական նպատակներով ենթարկվել է խեղաթյուրումների՝ ստանալով «Լեռնային» հավելումը: Հորինվել են նույնիսկ նոր անվանումներ՝ «Դաշտային», «Ստորին» եւ «Վերին» հավելումներով[2]:
Ինչպե՞ս են առաջացել այս հավելումները:
Կարդացեք նաև
Ելիզավետպոլի կամ Գանձակի նահանգի լեռնային ու նախալեռնային շրջաններում պատմականորեն ապրում էին հայեր, իսկ Կուր գետի աջափնյա հովտային ու ձախափնյա ամբողջ տարածքները բնակեցված էին մահմեդականներով, մասամբ էլ հայերով և այլ ազգություններով: Այս երկու հատվածների կյանքն ու կենցաղը, տնտեսվարման եղանակը, ողջ ապրելակերպն ընդհանուր առմամբ զգալի տարբերվում էին միմյանցից, եթե չասենք՝ հակադրվում էին միմյանց: Ամենատարբեր պատճառներով հաճախակի ընդհարումներ էին տեղի ունենում հայերի ու մահմեդականների, հատկապես՝ քոչվոր կամ կիսաքոչվոր կյանք վարող ցեղերի միջև:
Կովկասի փոխարքա Վորոնցով-Դաշկովը նշյալ տարածքների կառավարումն ավելի արդյունավետ դարձնելու, ինչպես նաև վերոնշյալ ընդհարումները բացառելու, կամ նվազեցնելու նպատակով որոշում է նահանգի լեռնային մասն անջատել դաշտայինից:
Նախատեսվում է ստեղծել երկու նահանգ՝ Ելիզավետպոլի (մահմեդական) և Գանձակի (հայկական): Սակայն, այս ծրագրին միասնաբար ընդդիմանում են մահմեդական և վրացական քաղաքական ուժերը:
1917թ. Ռուսաստանի ժամանակավոր կառավարությունը նույնպես անդրադառնում է երկու առանձին նահանգներ ստեղծելու վերոնշյալ խնդրին: Անհամաձայնության պատճառով հարցը դարձյալ լուծում չի ստանում, բայց քաղաքական շրջանակներում արմատավորվում է «Լեռնային Գանձակ» անվանումը:
1920-ական թվականների սկզբից սկսած խորհրդային Ադրբեջանի իշխանությունները մոռացության են տալիս «Լեռնային Գանձակ» արտահայտությունը՝ գործածության մեջ դնելով «Լեռնային Ղարաբաղ», «Հարթավայրային Ղարաբաղ», «Վերին Ղարաբաղ» եւ «Ստորին Ղարաբաղ» կեղծ անվանումները[3]:
Զուրկ լինելով կոնկրետ բովանդակությունից՝ այս անվանումներն ունեին բավականին անորոշ իմաստ: Կախված հետապնդվող քաղաքական նպատակից, կարելի էր դրանց հաղորդել ցանկացած իմաստ:
Այսպիսով, նկատի ունենալով վերոգրյալը՝ կարելի է անել հետևյալ եզրակացությունները՝
- «Ղարաբաղ» անվանումը չունի հայկական ծագում,
- «Լեռնային Ղարաբաղ» անվանումը կեղծ է ու շինծու, այն չունի ոչ պատմական, ոչ էլ առավել ևս իրավական հիմնավորում:
Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ ա ռ ա ջ ա ր կ ու մ եմ
քննարկել 2006թ. դեկտեմբերի 10-ի հանրաքվեով ընդունված Արցախի Հանրապետության Սահմանադրությունից «Լեռնային Ղարաբաղ» բառերը հանելու հնարավորությունը՝ այդպիսով պաշտոնապես և վերջնականապես ընդունելով միայն «Արցախի Հանրապետություն» անվանումը:
Միաժամանակ հայտնում եմ, որ նշյալ առաջարկությունը սույն թվականի ապրիլի 19-ին իմ կողմից գրավոր ներկայացվել է Արցախի Հանրապետության Նախագահին առընթեր սահմանադրական բարեփոխումների մասնագիտական հանձնաժողովին:
Հարգանքով՝
Ստեփան Հասան-Ջալալյան
Հայաստանի Հանրապետության Ազգային Ժողովի փորձագետ, քաղաքագիտության մագիստրոս, Երևանի պետական համալսարանի ասպիրանտ
[1]Միրզա Յուսուֆ Ներսեսով, Ճշմարտացի պատմություն, թարգմանությունը բնագրից, ներածությունը և ծանոթագրությունները Քրիստինե Կոստիկյանի, Երևան, 2000թ., էջ 35:
[2]Ղահրամանյան Կ., Ղազիյան Ա., Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Պետականության ակունքները, Երևան, 2008թ., էջ 11:
[3] Նույնը, էջ 13:
