Գրականագետ Արմեն Ավանեսյանի դիտարկումները
«Առավոտը» հյուրընկալել էր գրականագետ Արմեն Ավանեսյանին (լուսանկարում)՝ տեղեկանալու մեր գրական գործիչների գնահատականին՝ ցեղասպանության եւ մերօրյա պատերազմական գործողությունների թեմայով:
«20-րդ դարասկզբի Հայոց ցեղասպանությունը շարունակվում է մինչ օրս եւ այս պահին էլ թշնամիները ի ցույց են դրել իրենց գազանաբարո, վայրագ, Սիամանթոյի խոսքով ասած՝ խուժանի վարքը: Ցեղասպանությունը անընդհատական ընթացք է ստացել. 1915թ. դեպքերը շարունակվեցին 20-ականներին ստալինյան քաղաքականության շրջանում, անկախության առաջին տարիներից էլ ձգվում են մինչ օրս: Եթե մենք Սարդարապատը հաճախ համարում ենք հերոսամարտ, ապա ճիշտ կլիներ անվանեինք գոյամարտ: Եթե մենք չենք ոչնչացել, ապա դա միանշանակ հաղթանակ չէ: Թերեւս միակ հաղթանակը վերջին 6 դարերի ընթացքում արցախյան հերոսամարտն էր, որի արդյունքում ազատագրվեցին պատմական Հայաստանի որոշ հատվածներ: Ցեղասպանությունը, որ պատմական իրողություն է, չկոտրեց մեր ժողովրդի ոգին, ընդհակառակը՝ համախմբեց մեկ գաղափարի շուրջ, ինչին աշխարհը ականատես եղավ վերջին օրերին վտանգի առկայության ժամանակ»,- փաստեց գրականագետը: Նա անդրադարձավ իր ոլորտին՝ մասնավորապես նշելով. «100 տարվա ընթացքում հսկայածավալ գրականություն է ստեղծվել, ու դեռ գրվում է, հատկապես պոեզիայի ժանրում, որտեղ ավելի ամբողջական են ցեղասպանության պատկերները, քան, ասենք՝ արձակում: Չնայած, մյուս կողմից, մի շարք օտարագիր հայ գրողներ ավելի գեղարվեստականորեն անդրադարձան թեմային (նկատի ունի Անտոնիա Արսլանի «Արտույտների ագարակը», Քրիս Բողջալյանի «Ավազե ամրոցի աղջիկները», Վարուժան Ոսկանյանի «Շշուկների մատյանը», Մայքլ Առլենի «Արարատը», Անրի Վերնոյի «Մայրիկը» եւ այլ վեպեր): Այդ ստեղծագործություններում կոտորածների համատարած պատկերներին փոխարինելու եկան ցեղասպանության բարոյահոգեբանական հետեւանքները, խեղված ճակատագրերը եւ այլն»:
Կարդացեք նաև
Ինչ վերաբերում է պոեզիային, մեր զրուցակիցը նշեց, որ ցեղասպանության թեմայի անդրադարձները պատմական առումով 3 տիպի կարելի է բաժանել, հետո էլ մանրամասնեց. «20-րդ դարի սկզբներին գրողները ցեղասպանությանն անդրադառնում էին ականատեսի աչքերով (Թումանյան, Չարենց, Իսահակյան), դրանից հետո որոշակի լռություն տիրեց՝ քաղաքական իրողությունների հետ կապված: 1960-ականներին կրկին թեման գրականության նյութ էր, որը հիմնականում դրսեւորվում էր հիշողության ձեւով (Խաչիկ Դաշտենց, Մուշեղ Գալշոյան, Սեւակ, Շիրազ): Իսկ նորերը ուրիշ կերպ են անդրադառնում պատմական այս փաստին, արդեն իսկ առաջ քաշելով խնդիրներ, այդ թվում՝ պահանջատիրական եւ ուշադրություն սեւեռելով իրողության հոգեբանական հետեւանքներին: Նման մոտեցումով է կառուցված վերջերս հրատարակված Անուշ Վարդանյանի «100 տարի առանց քեզ» բանաստեղծական ժողովածուն»: Խնդրեցինք ներկայացնել այդ ժողովածուն: «Անուշն իր ժողովածուով եւ որոշ գրչակիցների օրինակով սեփական կենսագրությունն է հաղորդել թղթին, որում անընդհատ ներկա է ցեղասպանության իրողությունը: Արմատներով Վանից՝ իր տոհմի ապրումները դառնում են բանաստեղծինը, որից ոչ մի կերպ չի կարողանում հրաժարվել»,- ասաց մեր զրուցակիցը: Հարցին՝ այնուամենայնիվ, ինչո՞վ են տարբերվում իր գրչակիցներից այս բանաստեղծի մոտեցումները, Ավանեսյանը պատասխանեց. «Տիկին Վարդանյանի պոեզիային հատուկ են պատկերների միջոցով կառուցված պատումային դրվագները, բանաստեղծի դեպքում՝ նրա ստեղծագործությունը դառնում է մտերմիկ զրույց, իր վրա վերցնելով ծիսական, հմայլախոս պարտավորությունները:
Այստեղ ավելի տեսանելի է գիտակցական հոսքը, որում ամուր ու անկոտրուն նստած է ցեղասպանությունն ընդհանրապես»: Հետո էլ գրականագետը հավելեց. «100 տարի առանց քեզ» ժողովածուում մի շարք ստեղծագործություններ հիշեցնում են ճանապարհորդական նոթեր: Հեղինակը, շրջագայելով աշխարհով, ամենուր տեսնում է իր ճակատագիրն այլոց մեջ: Օրինակ, Արշիլ Գորկուն նվիրված բանաստեղծությունում հեղինակը ոչ միայն վերարտադրում է մեծ հայորդու զգացումները, այլեւ դրանցից ծնված սեփական զգացումները: Եվ չգիտեմ՝ Անուշ Վարդանյանը համակարծիք կլինի ինձ հետ, թե ոչ, ժողովածուի վերնագիրը, ըստ իս, երկակի իմաստ ունի: Նախ՝ արդեն մեկ դար է, ինչ հայը փնտրում է ինքն իրեն, մյուս կողմից՝ այդ փնտրելը թեւակոխել է 100 տարին, ինչ կորսվել է պատմական հայրենիքը, ու մարդիկ՝ փաստորեն անհայրենիք, սոսկ վերհուշով են վերականգնում այն»:
ՍԱՄՎԵԼ ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
28.04.2016
