ԼԵՌՆԱՅԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐԻ
ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳ
ՄՇԱԿՎԵԼ Է «ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ»
Կարդացեք նաև
ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ՆԱԽԱՁԵՌՆՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ
ՄԱՐՏ – 2016թ․
Կառավարական իշխանությունը ձեւավորվում է համընդհանուր բարօրության, ժողովրդի պաշտպանության, անվտանգության, բարեկեցության եւ երջանկության համար, եւ ոչ թե որեւէ անձի, ընտանիքի կամ մարդկանց դասակարգի օգտի, պատվի կամ հատուկ շահերի համար: Այդ պատճառով էլ միայն ժողովրդին է պատկանում անվիճելի, անբաժանելի եւ անխախտելի իրավունքը՝ ձեւավորել կառավարական իշխանություն՝ բարեփոխել, ձեւափոխել կամ ամբողջությամբ վերացնել այն, երբ դա կպահանջեն ժողովրդի պաշտպանության, անվտանգության, բարեկեցության եւ երջանկության շահերը:
(ԱՄՆ Մասաչուսեթս նահանգի Սահմանադրության 7-րդ հոդված, 1780թ․)
Ներածություն
ԼՂՀ Գերագույն Խորհրդի 1992թ․ հունվարի 6-ին ընդունած` Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության պետական անկախության մասին հռչակագիրը նպատակ ուներ հայ ազգաբնակչությանը պաշտպանել ցեղասպանությունից եւ կայուն խաղաղություն հաստատել հայերի ու ադրբեջանցիների միջեւ:
ԼՂՀ գործող սահմանադրությունը ամբողջությամբ չի իրացրել այդ նպատակը, որովհետեւ ներդված հանրային կառավարման համակարգը անտեսել է հակամարտության արդյունքում բոլոր տուժածների համար մարդու իրավունքների՝ առանց խտրականության լիարժեք իրացման անհրաժեշտությունը: Դա իր հերթին առիթ ստեղծեց, որ հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործում միջազգային հանրությունը կասկածի տակ դնի Արցախի ժողովրդի ինքնիշխանության դերը:
«Ժողովրդական Սահմանադրություն» հասարակական նախաձեռնությունը արդյունավետ հանրային կառավարման համակարգ մշակելու համար միավորում է հասարակական-քաղաքական գործիչների, քաղաքագետների եւ սահմանադրագետների, որպեսզի Արցախի ժողովրդի ինքնիշխանությունը ստանա միջազգային ճանաչում:
Նախաձեռնությունը գտնում է, որ սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգի հիմքում պետք է դրված լինեն Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը եւ ԼՂՀ Գերագույն Խորհրդի 1992թ․ հունվարի 6-ին ընդունած Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության պետական անկախության մասին հռչակագիրը:
- Սահմանադրական բարեփոխումների հիմքում դրվող հիմնական սկզբունքները
- Հանրային կառավարման համակարգում ժողովրդի անմիջական իշխանության ձեւերը եւ իրացման ոլորտները ընդլայնվում են: Իր կամքը անմիջականորեն արտահայտելու համար ժողովուրդը ունի օրենսդրական նախաձեռնության հնարավորություն, կարող է ընտրել եւ հետ կանչել պետական պաշտոնյաներին իշխանության բոլոր ճյուղերում։
- Մարդու իրավունքներին վերաբերող իրավական համակարգը գտնվում է ժողովրդի արդյունավետ վերահսկողության տակ: Ժողովուրդն է ընդունում եւ փոփոխում հիմնարար իրավունքների եւ ազատությունների իրացումը երաշխավորող օրենքները:
- Օրենսդիր իշխանությունն իրականացվում է երկու պալատներից բաղկացած խորհրդարանով: Համայնքների ներկայացուցիչների պալատը նախաձեռնում է օրենքների ընդունումը, Ժողովրդի ներկայացուցիչների պալատը հաստատում է օրենքները եւ գործադիր իշխանության պաշտոնատար անձանց նշանակումը:
- Գործադիր իշխանությունը ղեկավարում է ուղիղ ընտրություններով ընտրված Նախագահը, ով հանդիսանում է պետության բարձրագույն պաշտոնյան: Նախագահի ձեւավորած կառավարությունը կոլեգիալ պատասխանատվություն է կրում գործադիր իշխանության քաղաքականության համար:
- Դատարանները եւ դատախազները անկախ են: Դատավորներին, դատախազներին ընտրում է ժողովուրդը:
- Միջպետական միավորումներ ստեղծելու նախապայմանները սահմանում է ժողովուրդը եւ միայն ժողովրդի համաձայնությամբ այդ նախապայմանները կարող են ենթարկվել փոփոխության:
- Պետության պատասխանատվությունը միջազգային հարաբերություններում իրավահաջորդության հետ կապված հարցերում սահմանում է ժողովուրդը: Հակամարտության արդյունքում տուժածների, մարդու իրավունքների՝ առանց խտրականության լիարժեք իրացումը երաշխավորող իրավական համակարգը գտնվում է ժողովրդի վերահսկողության տակ:
- Սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգային մոտեցումները
- Ժողովրդի ինքնիշխանության սահմանադրական երաշխիքները
Անհրաժեշտ է Սահմանադրությամբ ամրագրել միջպետական միավորումներ ստեղծելու նախապայմանները եւ միջազգային հարաբերություններում ԼՂՀ-ի կողմից իր վրա պարտավորություններ ստանձնելու սահմանափակումները: Այդ նախապայմանները եւ սահմանափակումները փոփոխության ենթարկելու իրավասությունը պատկանում է բացառապես ժողովրդին:
- Անմիջական ժողովրդավարության սահմանադրական երաշխիքները
Անհրաժեշտ է Սահմանադրությամբ ամրագրել ժողովրդի անմիջական իշխանության իրացման բոլոր ձեւերը՝ հանրաքվե, օրենսդրական նախաձեռնություն, ընտրություններ, ինքնակառավարում, հարցում, հանրային քննարկում եւ քաղաքացիական անհնազանդության իրավունք: Պետության կառավարման համակարգում, ժողովրդի անմիջական իրավասությանը վերաբերվող հարցերը պետք է հստակ սահմանազատվեն:
- Սոցիալական պետության սահմանադրական սկզբունքի իրացման երաշխիքները
Անհրաժեշտ է Սահմանադրությամբ հստակ ամրագրել ժողովրդին պատկանող հանրային եւ մասնավոր բոլոր ռեսուրսների օգտագործումը, բաշխումը եւ սպառումը սահմանող իրավական համակարգի նկատմամբ ժողովրդի բացառիկ վերահսկողության իրավասությունը: Ռեսուրսների օգտագործման եւ բաշխման վերաբերյալ սահմանափակումները պետք է հաշվի առնեն նաեւ ապագա սերունդների շահերը:
- Իրավական պետության սահմանադրաիրավական նախադրյալների ամրապնդումը
Անհրաժեշտ է Սահմանադրությամբ հստակ տարանջատել օրենսդիր, գործադիր եւ դատական իշխանությունների իրավասությունները եւ միմյանց նկատմամբ հակակշռող մեխանիզմները: Պետք է բացառվի որեւէ անձի կամ խմբի կողմից իշխանության ճյուղերի հակակշռող մեխանիզմները չեզոքացնելու հնարավորությունը:
- Սահմանադրության կառուցվածքը
Անհրաժեշտ է, որպեսզի Սահմանադրությունը ընկալման առումով մատչելի լինի բոլոր քաղաքացիների համար՝ ունենա պարզ կառուցվածք, լինի հակիրճ եւ հստակ: Նպատակահարմար է Սահմանադրության մեջ ունենալ 7 բաժին եւ 36 հոդված։
- Սահմանադրական բարեփոխումների նախագծի մշակումը
Անհրաժեշտ է ապահովել լայն հանրային մասնակցություն սահմանադրական բարեփոխման գործընթացի բոլոր փուլերում, այդ թվում՝ նախագծի մշակման փուլում: Այդ խնդրի արդիական լուծումը տալիս է սահմանադրական ժողովի ձեւաչափը, որտեղ ներկայացված կլինեն համայնքների, հասարակական-մասնագիտական եւ քաղաքական միավորումների ներկայացուցիչները: Սահմանադրական ժողովը իրավասու է քաղաքացիների բազմաթիվ առաջարկներից ընտրել այն առաջարկները, որոնք ունեն հանրային մեծ աջակցություն, եւ մասնագետների օգնությամբ դրանք վերածել Սահմանադրության ամբողջական նախագծի: Նման ճանապարհով մշակված նոր Սահմանադրության նախագծի լեգիտիմությունը սկիզբ է առնում արդեն իսկ մշակման փուլից, որովհետեւ ամփոփում է իր մեջ հանրության իղձերը եւ պահանջները:
Նախաձեռնության համակարգողներն են «Խաղաղություն եւ զարգացում» կուսակցության խորհրդի անդամ Վարուժան Գաբրիելյանը եւ «Նոր Հայաստան» հանրային փրկության ճակատի խորհրդի անդամ Անդրիաս Ղուկասյանը
