Մարտի 21-26-ը ՀՀ մայրաքաղաք Երևանում կազմակերպվում է գիտաժողով , որի ընթացքում կներկայացվեն պաթոգենների, վիրուսների և բակտերաների հետ կապված վերջին ուսումնասիրությունների արդյունքները : Գիտաժողովի նախաձեռնող, Հայաստանի մոլեկուլար կենսաբանության ինստիտուտի հետազոտող Հովակիմ Զաքարյանը պատմում է Հայաստանում կենսատեխնոլոգիայի ոլորտի զարգացման մասին:
Որո՞նք են Ձեր կազմակերպած միջոցառման ընթացքում քննարկվող գլխավոր հիմնախնդիրները :
Մեր գիտաժողովը նվիրված է պաթոգենների՝ բակտերիաներ, վիրուսներ, պարազիտներ, ժամանակակից ուսումնասիրություններին: Գիտաժողովն ունի հետաքրքիր ձևաչափ. այն ավելի շատ նման է դասախոսությունների շարքի, որոնց հիմնական լսարանը երիտասարդ գիտնականներն ու ուսանողներն են: Այդ նպատակով արտասահմանից հրավիրել ենք մեծանուն գիտնականների այնպիսի ինստիտուտներից ու համալսարաններից, ինչպես Պաստյորի ինստիտուտը կամ Օքսֆորդի համալսարանը: Հինգ օրվա ընթացքում նրանք կներկայացնեն իրենց հետազոտությունները և իրենց ոլորտի նորագույն ձեռքբերումները:
Օրինակ, մի ամբողջ օր նվիրված է լինելու նոր վիրուսների բացահայտման տեխնոլոգիաներին, վիրուսների էվոլյուցիային, ինչպես նաև ՄԻԱՎ-ին, որը միլիոնավոր մարդկանց կյանք է խլել, շատ լավ ուսումնասիրված է, բայց որի դեմ մինչև հիմա չկա ոչ պատվաստանյութ, ոչ էլ արդյունավետ դեղամիջոց : Մեր գիտաժողովը երիտասարդ մասնագետների շրջանում բավական մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել :
Կարդացեք նաև
Ավելի քան 30 մասնակից կունենանք Հայաստանից, կան նաև արտասահմանից գրանցված երիտասարդ գիտնականներ: Հիանալի առիթ է, որպեսզի երիտասարդները շփվեն թե մեծանուն գիտնականների, թե իրար հետ: Նման շփումը կարող է նպաստել նոր գաղափարների և համագործակցության առաջացմանը:
Այս թեմայով նման խոշոր միջոցառում Հայաստանում երբեք տեղի չի ունեցել : Գիտաժողովը ֆինանսավորվում է FEBS (Federation of European Biochemical Societies) և EMBO (European Molecular Biology Organization) կողմից:
Մեզ աջակցում են նաև Երիտասարդ կենսաբանների ասոցիացիա ՀԿ (Young Biologists Association), Հայաստանի կենսաքիմիկոսների ասոցիացիան և Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտը: Առանց այս կազմակերպությունների աջակցության անհնար կլիներ նման մակարդակի գիտաժողով կազմակերպել: Շատ պարտավորեցնող աջակցություն է, և մենք հպարտ ենք, որ ունենք նման գործընկերներ:
Էլիզա Սարգսյանի լուսանկարը՝ նրա ֆեյսբուքյան էջից
Ինչպիսի՞ն է ներկայումս Հայաստանում կենսատեխնոլոգիաների ոլորտի վիճակը :
Եթե համեմատենք արևմուտքի, օրինակ` Ֆրանսիայի հետ, ապա մենք շատ հետ ենք: Դրա պատճառը ոչ թե մեր գիտնականների վատը լինելու մեջ է, այլ անհրաժեշտ ֆինանսական և ենթակառուցվածքային հնարավորությունների բացակայության: Խորհրդային Միության ժամանակ Հայաստանում զարգացած էին թե կենսատեխնոլոգիաները, թե քիմիան, թե ֆիզիկան:
Պատկերացրեք, որ Հայաստանի նման փոքրիկ երկիրն այն ժամանակ արտադրում էր ամինաթթուներ, սպիտակուցներ, տարբեր դեղամիջոցներ, որոնց մեծ մասն արտահանվում էր, այդ թվում Եվրոպա, քանի որ այդ ապրանքն ուներ բարձր որակ և պահանջարկ: ԽՍՀՄ փլուզումից հետո ամեն ինչ անկում ապրեց, այդ թվում գիտությունը, որի ֆինանսավորումը կրճատվեց գրեթե 20 անգամ: Սա ահռելի հետընթաց էր, որի հետևանքները մենք զգում ենք մինչ այսօր, քանի որ մեր գիտությունը շարունակում է մնալ թերֆինանսավորված վիճակում (Հայաստանում գիտության վրա ծախսվում է ՀՆԱ-ի շուրջ 0,26%, իսկ օրինակ` Ֆրանսիայում ՀՆԱ-ի 2,2%):
Որո՞նք են մեր երկրի ուժեղ և թույլ կողմերը
Ամենաուժեղ կողմը մարդկային ներուժն է: Սա դատարկ խոսք չէ: Իմ ոլորտում՝ մոլեկուլային կենսաբանության մեջ, կան բազմաթիվ փայլուն երիտասարդ գիտնականներ, ուսանողներ, որոնք ունեն լավ գիտելիքներ, նպատակասլաց են, ունեն ցանկություն լինելու մեծ գիտության մի մասնիկը : Անգամ ֆինանսական նման ծանր պայմանները չեն սպանում նրանց մեջ գիտությամբ զբաղվելու ցանկությունը : Սա մեծ ուժ է : Ամենաթույլ կողմը նույնպես կապված է մարդկային ներուժի հետ . անկախության 25 տարվա մեջ մենք այդպես էլ չսովորեցինք ճիշտ կերպով օգտագործել մարդկային ներուժը , չհասկացանք, որ պետք է անել ամեն բան, որ նման երիտասարդները մնան Հայաստանում, այստեղ զբաղվեն գիտությամբ: Հայաստանը փոքր երկիր է, և մենք իրավունք չունենք չզբաղվելու գիտությամբ :
Ինչպիսի՞ն է ՀՀ-ում ոլորտի զարգացման պատմությունը, և ի՞նչ հեռանկարներ կան:
Շուրջ մեկ դար առաջ Պաստյորի ինստիտուտում Իլյա Մեչնիկովն առաջարկեց կիրառել կաթնաթթվային բակտերիաները որպես աղեստամոքսային հիվանդությունների բուժման եղանակ: Եվ պատկերացրեք, որ այդ տեսությունն առաջին անգամ լուրջ կերպով սկսեցին իրագործել Հայաստանում:
Լևոն Երզնկյանը, փայլուն մանրէաբան և կենսատեխնոլոգ, 1930-1940-ական թվականներին առանձնացրեց կաթնաթթվային բակտերիաների տասնյակ շտամեր: Դրանց հիման վրա 1950-ական թվականներին հիմնադրվեց երեխաների սնունդի հատուկ արտադրություն, որի մեջ կային այդ բակտերիաները: Այդ սննդատեսակի շնորհիվ հնարավոր եղավ կտրուկ նվազեցնել աղեստամոքսային հիվանդությունների և դրանցով պայմանավորված՝ երեխաների մահացության թիվը: Այսօր այդ բակտերիայի շտամերը նույն նպատակով կիրառվում են բազմաթիվ երկրներում ԱՄՆ, Ճապոնիա, Չինաստան, Ռուսաստան և այլն: Իսկ ամեն ինչ սկսվեց Հայաստանից…
Սա մեր կենսատեխնոլոգիաների պատմության սկիզբն էր: Այսօր Հայաստանում գործում է երեք գիտահետազոտական ինստիտուտ, որտեղ իրականացվում են կենսատեխնոլոգիաների հետ կապ ունեցող հետազոտություններ : Նաև կան մի քանի գիտական խմբեր համալսարաններում: Սա շատ քիչ է, սակայն ֆինանսական նման պայմաններում ավելին չէր էլ կարող լինել: Կարծում եմ՝ մեզ համար շատ հեռանկարային են բոլոր այն ուղղությունները, որոնք քիչ ֆինանսական ներդրումներ են պահանջում:
Օրինակ, նոր դեղամիջոցների համակարգչային դիզայն կամ կենսաբանական ակտիվություն ունեցող նյութերի բացահայտում: Իմ խումբը զբաղվում է հակավիրուսային ակտիվություն ունեցող մոլեկուլների հետազոտմամբ:
Սրանք ժամանակակից կենսատեխնոլոգիաների, դեղագործության ամենակարևոր բաժիններից են և չեն պահանջում շատ մեծ ֆինանսական ծախսեր: Իհարկե, վերջնական նպատակը պետք է լինի մեր գիտնականների կողմից ստացվող արդյունքների կոմերցիալիզացիան: Այդ հարցում պետք է պետության, մասնավոր ընկերությունների, այդ թվում՝ արտասահմանյան, աջակցությունը:
Արդյոք պետությունը որևէ կերպ աջակցո՞ւմ է ոլորտի զարգացմանը
Ես արդեն նշեցի, որ պետությունը գիտությանը հատկացնում է ՀՆԱ-ի ընդամենը 0.26%: Գիտության, այդ թվում կենսատեխնոլոգիաների նորմալ զարգացման համար անհրաժեշտ է, որ ֆինանսավորումը հասնի ՀՆԱ-ի շուրջ 1%. սա ընդունված միջազգային չափանիշ է: Այժմ մենք հեռու ենք ֆինանսավորման նման մակարդակից: Բացի այդ, գրեթե չկան մասնավոր ընկերություններ, որոնք հետաքրքրված կլինեն կենսատեխնոլոգիաներով: Կան մի քանի դեղագործական ընկերություններ, որոնք արտադրում են ջեներիկ դեղամիջոցներ: Հետևաբար, ոլորտի զարգացման համար պետք է երկու բան.
1) էապես մեծացնել գիտության ֆինանսավորման մակարդակը ,
2) ստեղծել օրենսդրական այնպիսի դաշտ, որը կխթանի մասնավոր ընկերությունների և գիտության կապի ստեղծումը, օրինակ՝ հարկային արտոնությունների քաղաքականության միջոցով:
Էլիզա ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Ֆրանսիական Համալսարանի ուսանողի այս հոդվածը հրապարակվել է Լիոնի Biotech Finances թերթում : Ներկայացվում է հեղինակային թարգմանությամբ :
