Օրերս լույս է տեսել ՀՀ փաստաբանների պալատի անդամ, Գերագույն խորհրդի
պատգամավոր Սեյրան Գրիգորյանի «Հավերժ ստերի երկիր» էսսեների ժողովածուն:
Ս. Գրիգորյանը «Չավարտված դատ», «Ի՞նչու ես տխուր», «Ո՞վ է հանցագործը», «Հատուցում», «Հանցանք եւ խոստովանություն» գրքերի հեղինակն է:
-Պարոն Գրիգորյան, Ձեզ ճանաչողները Ձեր անցած ճանապարհը, եթե չիմանան, ապա վերնագրի հետ կապված ի սկզբանե կունենան խնդիր, մտածելով, թե երկիրը չսիրող, հիասթափված մեկն է: Ինչո՞ւ ընտրվեց հենց այդ վերնագիրը:
-Վերնագիրը պատահական չէր: Այն կողմնորոշիչ նշանակություն ունի, եւ՝ չունի: Ես որպես անձ մինչեւ վերջին կաթիլը նվիրված եմ իմ երկրին, իմ դարերի պատմությանը, իմ ժողովրդին:
Իմ ամեն մի կաթիլն այս երկրին է պատկանում: Ինչ վերաբերում է մոտեցմանը. նախ առաջինը պետք է նաեւ ընդհանրացվեր, որովհետեւ զուտ միայն կոնկրետ տարածքի, երկրի հետ կապված այդքան էլ ճիշտ չի: Գիրքը տարածական մտածողության, փիլիսոփայության հետ է կապված: Ցույց տվեք երկրագնդի վրա մի երկիր, որտեղ ստերով չեն ղեկավարվում: Ցույց տվեք այն ժամանակը, որտեղ ստերով չեն առաջնորդվել: Թե կա՝ ցույց տվեք, գնամ, տեսնեմ, ինչպիսին է այդ երկիրը: Մարդկությունն է հնարել հենց այդ պետության, իշխանությունների այդ տեսակը: Դրանից ելնելով է, որ գիրքը վերնագրվել է այդպես:
Գրքի ոչ միայն վերնագիրը, էսսեները, պատմվածքները, ամբողջ ստեղծագործությունները չեն կարող հասցեատեր չունենալ. այստեղ երկիրը լքող անձանց, դատարաննների, արդարադատությունն իրականացնող մարդկանց մասին է: Մնացած փիլիսոփայությունը այն է, որ առանց անկախության մասսան՝ ոչ ազգը դատապարտված է: Մենք ականատես եղանք մարդկանց, որոնք դհոլ-զուռնայով հավաքվել էին Անկախության հրապարակում, եւ ստրկություն էին ուզում:
-Ինչ ստրկություն:
-Ժողովրդի մեջ մտած, ապրող ստրկությունը: Մարդիկ հավաքվել եւ ասում էին՝ միանանք Ռուսաստանին:
-Պարոն Գրիգորյան, հավանաբար, Ղարաբաղի հետ կապված չէին կողմնորոշվում, եւ խնդիրը մեր երկրորդ հայրենիքը չկորցնելն էր:
-Ոչ, հիմա էլ կան ստրուկներ, որոնք հիմա էլ ծառայում են ստրկության գաղափարին: Ռուսաստանը այսօրվա թիվ մեկ ռազմավարական գործընկերն է: Դրանք տարբեր բաներ են, երբ ուզում ես քեզ ստրուկի տեղ դնեն եւ քեզ ստրուկի տեղ չդնեն: Դնելու են, եթե քեզ քո կեցվածքով ես դնում: Եթե դու ասում ես ձեր ստրուկ շունն եմ, ասում են՝ դու ստրուկ շուն ես:
-«Դատավորը նայեց դեպի դուռը: Փաստաբանն էր: Դատավորը գլխով արեց, որ ներս գա, ու նստի: Նրանք նայեցին միմյանց, ապա փաստաբանը աջ ձեռքի մատների վրա ցույց տվեց, թե ամբաստանյալի հարազատները ինչքան են պատրաստ վճարել: Հարցը շատ պարզ էր դրված. «շատ կտաս, քիչ կտամ, քիչ կտաս, շատ կտամ»: Դուք հիմա զբաղվում եք փաստաբանական գործունեությամբ: Գրքում կան կերպարներ՝ փաստաբաններ, որոնք փող են տալիս, կիսում, գործարքի մեջ մտնում դատավորների, դատախազների հետ: Մտավախություն չկա,՞ որ Ձեր գործընկերները կասեն՝ չափազանցված է, նման բան չկա:
-Գիրքն ուղղված է ցանկացած ոլորտի աշխատողներին, այդ թվում՝ փաստաբաններին: Չեմ խնայել: Խնայելու իմաստով չեմ սահմանափակվում, որովհետեւ, եթե ես չասեմ այն, ինչ պետք է ասեմ, ապա պետք չի գիրք գրել: Եթե կա այդպիսի խնդիր, ուրեմն կա: Ձեզ ասեմ, չկա մի երկիր, այդ թվում ԱՄՆ-ն, որտեղ չկա նման գործարք: Այնտեղ ավելի մեղմ տեսք ունի: Հայաստանում առեւտրի այդ ձեւն այլ տեսք ունի, չնայած որոշակի կանխարգելիչ միջոցառումների, կրճատվել է, բայց կա:
-«Լսել եմ, որ շուտով սկսելու են քաղբանտարկյալներին քիչ-քիչ ազատել: Ես քո անունը ներկայացրել եմ: Աշոտը մտքում, անգամ հայհոյեց սպային՝ չանցավ, այ ծախու շուն, ես քո թիքան չեմ»: Հանդիպեցի մարդկանց, որոնք իրապես դերակատարում են ունեցել ազատագրական, անկախության պայքարում. «Արաբո» ջոկատի հրամանատար Մանվել Եղիազարյան, Աշոտ Նավասարդյան, Պարույր Հայրիկյան: Գրքում մի պատում չէ, այլ նույն մարդու մասին մի քանի պատումներ կան: Բանտում, ազատության մեջ, դատարանում…
-Անհրաժեշտ էր, որ այդ պատկերները մարդիկ տեսնեին հենց նման վիճակում: Մարտադաշտում նրանց նկարագրելը նորություն չէր: Աշոտ Նավասարդյանի եւ Պարույր Հայրիկյանի գործունեությունը ես ներկայացրել եմ անկախությանս տարիներից: Նրանց կուսակցական պայքարի ընթացքն ինձ ընդհանրապես չի հետաքրքրել: Դա այլ պատմություն է, բոլորովին այլ դիմանկար: Նրանք իսկապես Անկախության լեգենդներ են, որպես առաջամարտիկ այդպիսին էին: Մարդուն պետք է ներկայացնել ոչ թե թվերի մեջ, այլ, այն կյանքի, որի մասին ոչ մի տեղ չի ասվում:
Այսօր, իհարկե, նրանք այլ կերպ են մատուցվում:
-Նույն Պարույր Հայրիկյանին, թե ԶԼՄ-ներով, թե հանրային քննարկումների ժամանակ այլ կերպ են վերաբերում, անցած ճանապարհը ցեխոտում…
-Անկախ ամեն ինչից ցանկացել եմ, որպեսզի հայ ժողովուրդն իմանա, թե ինչ ճանապարհ են անցել այն մարդիկ, որոնք կյանքի գնով պայքարել են մեր անկախության համար: Այդպիսին էին, այդպիսին թող մնան: Անկախության գաղափարախոսությունն այդ դեպքում կդառնա մեր մտածողության մի մասը: Շատ կուզեի լիներ անկախության պայքարի վերաբերյալ առանձին գիրք, չունենք մարդկանց մասին, թե ովքեր են պայքարել: Կան մարդիկ, որոնք համեստորեն ի հայտ չեն գալիս, չունենք նման գիրք: Բայց այդ մարդիկ եղել են, չէ՞:
-Թույլ տվեք առարկել: Պարոն Գրիգորյան, քաղբանտարկյալ Վարդան Հարությունյանի հանրագիտարանն այն մարդկանց մասին է, ովքեր Անկախության համար իրենց պատիժն են կրել նախկին խորհրդային կալանավայրերում:
-Ունեմ այդ գիրքը: Դա փաստագրություն է: Կերպարը չկա. մարդու կերպարը:
-Ինձ դուր եկավ, որ դուք Աշոտ Նավասարդյանի ձեռագրերը այս գրքում տպագրելով ցույց եք տվել նաեւ, թե քաղաքական գործիչն ինչ գրագետ է, գեղեցիկ գրելը մոտեցում է մեսրոպյան տառերին:
-Քաղբանտարկյալներն անգրագետ չէին: Թող Պարույրի բանաստեղծությունները կարդան, տեսնեն, ինչպիսին էին դրանք: Մարդիկ թող այդպես սիրեն: Շատ կուզեի ժողովուրդը սիրի այն մարդկանց, որոնք պայքարել են: Ինչպես Դանկոյի դեպքում էր, երբ իր սիրտը տվեց մարդկանց: Մարդիկ թող տեսնեն ու հիշեն:
Այսօր այլ է, այն ժամանակ՝ այլ:
-Կարծում էի, թե «կչարաշահեիք» Ձեր՝ Աշոտ Նավասարդյանի հետ Գերագույն խորհրդում գտնվելու հանգամանքը՝ ներկայացնելով նրա կայծակնային, ջղաձիգ, տղամարդու հատու ելույթներից էլ:
-Հանդիպել եմ մարդկանց հետ, ում հետ շփվել է Աշոտը, հարազատների: Բավարարվել եմ այդքանով:
-Գերագույն խորհրդում դուք անկախ պատգամավոր մնացիք մինչեւ վերջ: Այսօրվա հայացքով նայելով՝ հնարավո՞ր է հիմա նման բան: Որպես քաղաքական գործիչ, նախկին բառակապակցությունը չեմ ուզում օգտագործել, դժվա՞ր չէ մնալ քաղաքական տարուբերումներից զերծ:
-Ես երբեք ինձ քաղաքական գործիչ չեմ համարել, չեմ համարում, չեմ համարի:Մի գաղափար կա. անկախության գաղափարը: Իմ գերխնդիրը միշտ եղել է պայքարել իմ ազգի անկախության համար: Դրանից վեր ոչինչ չեմ տեսել: Բացառիկ դժվարություններ կան, ես այդ ճանապարհով անցել եմ. անկախ մնալ: Երբ մերժում ես, սկսվում է քեզ պատժելու փուլը: Գերադասել եմ մնալ այսպիսին, գաղափարների կրող, ոչ թե կաղապարների:
Այսօր էլ է դժվար պաշտպանել քո անկախությունը որպես անձի: Միջին անկախություն չի լինում: Կամ կա, կամ՝ չկա: Ես ընտրել եմ իմ անկախությունը:
-Երբ Գերագույն խորհրդում ձեր լիազորություններն ավարտվեցին, Ձեզ առաջարկ եղե՞լ է նորից վերադառնալ քաղաքական դաշտ, կիսո՞ւմ եք՝ վերջին սահմանադրական փոփոխություններով հայտնվել խորհրդարանում միայն համամասնական ցուցակներով:
-Ձեր ասածի մեջ լուրջ հարցադրում կա. եթե քաղաքական միավորներն են որոշելու ու դու որեւէ մեկին չես վստահելու, ապա դու ում ես վստահելու:Ինչ է այնտեղ բոլորը հանճարների, տաղանդների, անմեղների հավաքածու է՞: Ես չեմ ցանկանում որեւէ կուսակցության վստահել: Եթե չեմ վստահում, դո՞ւրս եմ մնում այդ գործընթացներից, այսինքն, այս պետությունը իմը չի՞, իշխանություն ձեւավորելու իրավունքն իմը չի՞, ես զրկվո՞ւմ եմ դրանից:
90-ականներին ձեւավորվեց մեծամասնականով, մարդիկ գիտեին ում էին ընտրում, դուռ էին ջարդում, այսօր ում դուռը կարող են ջարդել: Բացի այն, որ ակնկալիք ունենալ, թե մի բան կստանան: Ունենք դա: Ցանկալի չէր: Մեծամասնականի հարցը դաժանաբար մտավորական մասից կտրվեց: Որեւէ տեղից մտավորական անձ չէր ընտրվում: Իշխանաբաժանարարության հարցը գտան, որ այսպես հեշտ է: Այնտեղ, որտեղ ապրելու խնդիր կա, իրավունքը բարոյական չի կարող լինել: Քանի չկա հոգեպես, սոցիալական մակարդակի հասած հանրություն, մնացածը խոսք է:
-Պարոն Գրիգորյան, Դուք ունեիք հաղորդաշար, մինչ պատգամավոր դառնալը, այցելում էիք մեկուսարաններ, ինչպիսին էր այն ժամանակ եւ հիմա, ձեր իսկ բնորոշմամբ «ստի» երկրում, «ստի» մեկուսարաններում:
-Հանցագործ աշխարհի վերաբերմունքը հարաբերություններին կայուն է:Ըստ էության, հարաբերությունները, որոնք այն ժամանակ գոյություն ունեին, քիչ բանով են տարբերվում: Բայց սովետական կարգերի ժամանակ «Քո կարծիքը» հաղորդաշարը նախկին խորհրդային միության մեջ առաջինն էր, երբ մեկուսարաններից, գաղութներից մարդկանց էինք խոսեցնում, մեր մտավորականությանը, որը կապ չուներ, այցելում էին: Պետք է հաղորդակցվեն, որպեսզի մարդիկ չօտարվեն: Հիմա էլ կա այդ վիճակը:
-«Հիմնել էր մի շատ հզոր կուսակցություն, որն ուներ հազարավոր անդամներ: Ինքը որպես կուսակցության նախագահ, ինքը որպես ժողովրդի ներկայացուցիչ: Կուսակցությունն անվանել էր «Ազգի փրկիչ»: Երբ արթնացավ, վրայի փալաս-փուլուսը կողմ քաշեց, անմիջապես շնորհավորեց իրեն եւ ծննդյան օրվա կապակցությամբ հրավիրեց իր երեկոյին: Չգիտես ինչու իրեն փնտրեց ճաշասենյակում, սակայն այնտեղ չէր: Գնաց բաղնիք, կարծես քիչ առաջ էր այնտեղից դուրս եկել: Բա ուր է մտել». Վերադառնանք «Պայքար» անունով նովելին: Երբ հերոսը հայրենիք է համարել աղբամանը: Հերոսն էլ քաղաքական գործի՞չ է, փիլիսոփա:
-Հեգնանք կա, իսկ կերպարը հավաքական կերպար է: Մարդն այնքան է նեղանում, որ հայրենիքն իր համար դառնում է այն ամանը, որից նա օգտվում է, անգամ աղբամանը:
-Դուք համեստորեն լռում եք Ձեր անցած մարտական ուղու մասին: Ինչ ուղի եք անցել:
-1988-ից, երբ սկսվել է զինված խմբերի ձեւավորումը, ամենակտիվ մասնակցությունն եմ ունեցել, չեմ ուզում մանրամասնել:
«Մուշ» ջոկատում եմ եղել, եւ երբ Միշան ՝ «Վոժդը» զոհվեց, ջոկատը լուծարվեց, ընդգրկվեցի «Արաբո» ջոկատում: Շատ բան մոռացել եմ: Մանվելն է շատ բան ինձ հիշեցնում: Եթե գնում ես մատաղ լինելու, ինչ նկարագրես, ինչը գրես: Կարող եմ ափսոսանքով ասել, որ իմ մարտական ընկերները միայն զինված պայքարի մարտիկներ չէին, այլեւ գաղափարի, ամեն մեկը մի հրաշք: Ովքեր ճանաչում են Մանվել Եղիազարյանին, նրա դիմանկարը կտեսնեն գրքում: Որպես ազատամարտիկի, մարդու: Այստեղ կտեսնենք նրա ու «Արաբո» ջոկատի նվիրյալների նկատմամբ այդ ժամանակ իշխանությունների դրսեւորած առանձնակի դաժանության մասին:
Զրույցը՝
ՌՈՒԶԱՆ ՄԻՆԱՍՅԱՆԻ
Հ.Գ.- Գիրքը, որի շնորհանդեսը նախատեսված է փետրվարին, ավարտվում է «Մանկություն» ամենակարճ էսսեով: «Մայրն արթնացրեց, հագցրեց, հերոսը գնում է դուրս խաղալու: Երբ սոված տուն վերադարձավ, թոռները մոտ վազեցին, սկսեցին խաղալ ճերմակ մազերի հետ, ուզում էր քնել, հանգստանալ, իսկ մայրն արդեն տանը չէր»:
«Առավոտ» օրաթերթ
27.01.2016
