1997 թվականին ինձ թվում էր, որ Ադրբեջանի հետ հնարավոր է խաղաղության հասնել` երկուստեք փոխզիջումների միջոցով: Գուցե այն ժամանակ դա իսկապես չէր բացառվում: Բայց այս տարիների ընթացքում կարծիքս փոխվել է` որեւէ բանի շուրջ, համենայնդեպս՝ Ադրբեջանի այս ղեկավարության օրոք, հարեւան պետության հետ հնարավոր չէ պայմանավորվել: Չեմ պատկերացնում խաղաղության որեւէ ծրագիր` անկախ նրանից, թե որքանով է այն «հայանպաստ» կամ «պարտվողական», որն Ադրբեջանը համաձայնեցնելուց հինգ րոպե անց չի խախտի: Կարծում եմ՝ այդպես է մտածում Արցախի բնակիչների 100 տոկոսը եւ հայաստանցիների , երեւի, 97 տոկոսը: 20 տարի առաջ այդ հոռետեսների տոկոսը Հայաստանում ավելի ցածր էր:
Ոմանք ասում են, որ ընդհանրապես պետք չէ բանակցել ադրբեջանական կողմի հետ: Ես այդ կարծիքին չեմ՝ չբանակցելու այլընտրանքը տվյալ դեպքում լայնամասշտաբ պատերազմն է: Բայց բանակցել ինչի՞ մասին: Ինձ թվում է՝ միայն հրադադարի: Երբ չկա հրադադար, երբ գրեթե ամեն օր մարդիկ են զոհվում, ինչպե՞ս կարելի է բանավիճել խաղաղ գործընթացի այս կամ այն առաջարկի կամ ճանապարհային քարտեզի մասին: Երբ Ադրբեջանի ղեկավարներն ամեն օր ասում են, որ պատրաստվում են մեր երկիրը ոչնչացնել, երբ երկու հարեւան պետությունների այսօրվա ռազմավարական խնդիրը Հայաստանը (ներառյալ Արցախը) վերացնելն է, արդյոք երեսպաշտություն չե՞ն կարգավորման որեւէ փիլիսոփայության մասին խոսակցությունները: Եթե նույնիսկ ինչ-որ «սկզբունքներ» ընդունվեն, ապա ինչպե՞ս են դրանք իրականացնելու: Ադրբեջանում կարող են բացարձակապես բանի տեղ չդնել հասարակական կարծիքը, բայց Հայաստանում եւ Արցախում դա հնարավոր չէ: Այնպես որ՝ ոչ մի «սկզբունք» այսօր չի գործի:
Իսկ ամենակարեւորն այն է, որ բացարձակապես անիմաստ է որեւէ մեկից՝ Մինսկի խմբի համանախագահներից, ռուսներից, ամերիկացիներից «արդարություն խնդրել»: Բոլոր նրանք, ովքեր «կողմերին» կոչ են անում զուսպ լինել, հրաշալիորեն գիտեն, թե իրականում որ կողմն է սրում իրավիճակը եւ ինչու: Բայց քանի որ նրանց խաղաղությունը բացարձակապես չի հետաքրքրում, նրանք իրենց խաղերն են խաղում՝ սահմանափակվելով զոհերի ընտանիքներին հղված ձեւական ցավակցություններով:
Պետք չի ոչ միայն որեւէ մեկից «անվտանգություն ակնկալել», այլեւ որեւէ մեկին մեղադրել՝ մենք էլ նրանց տեղը լինեինք, նույնը կանեինք: Պարզապես անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ մենք ապրում ենք պատերազմի պայմաններում՝ դա ոչ լայնամասշտաբ, բայց իսկական պատերազմ է: Այդ պատերազմում ոչ ոք մեր փոխարեն չի կռվի` ո՛չ «ռուսը», ո՛չ Արեւմուտքը մեզ չեն պաշտպանի:
Բայց պատերազմական վիճակն ամենեւին չի ենթադրում ազատության սահմանափակումներ՝ հանուն սուտի «համախմբման»: Ճիշտ հակառակը` մեր քաղաքացիների կամքի որեւէ անօրինական սահմանափակում մեզ ավելի թույլ է դարձնում: Վերաձեւակերպելով մեծ բանաստեղծի խոսքերը՝ կարելի է ասել` մեր անվտանգությունը մեր ազատության մեջ է:
Կարդացեք նաև
ԱՐԱՄ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ
«1997 թվականին ինձ թվում էր, որ Ադրբեջանի հետ հնարավոր է խաղաղության հասնել` երկուստեք փոխզիջումների միջոցով:»
……………………………………………………….
«փոխզիջում», հա՞
հմմմմ….
այդ ել 1997-ին,
երբ որ հնարաւոր էր հասնիլ Պաքու, հանգստօրէն,
դէպի ետեւ քալելով…
ուրեմն ահա,
հենց այս պատճառով է որ Արցախի հայերը ստիպվեցան գալ Երեւան
եւ ղեկը սնատձնել նաեւ Հայաստանին
իսկ այսօր, թէ որ ամբողջ Արցախը ետ յանձնենք թուրքերին,
նորէն խաղաղութիւն չի լինելու,
չեն գոհանալու
ըստ այնմ խնայենք մենք զմեզ
ճանապարհը դեռ շատ երկար է
համբերանք, հաւատք եւ աշխատանք
https://www.shoushisummercamp.org/
Հարգելի Հայդուկ, եւս մեկ անգամ շնորհակալություն եմ հայտնում Ձեր մեկնաբանությունների համար: Թեեւ Դուք ինձ հետ հաճախ համաձայն չեք, բայց դա անում եք կոռեկտ, բավանդակային՝ չանդրադառնալով իմ համեստ անձին:
որեւէ պատճառ չեմ տեսնում մեր պատահական տարակարծութիւններից բխած արտայայտութիւններս անձնականացնելու, յարգելի Արամ
ասեմ նաեւ թէ, եթէ ես ալ ամէն մի օր մի պաշտօնական յօդուած (յաճախ, աւելի) գրէի, ինքս իսկ հաւանաբար, հետադարձ կարծիքով, գրածներուս մէջ երբեմն վիճելի կէտեր նկատէի.
պարզ է թէ մեր միջեւ ունենք գաղափարական կարգ մը տարբեր ըմբռնողութիւններ – եւ ցարդ՝ տարբեր «ճանապարհային գրառում» -, սակայն վստահաբար ոչ այն աստիճանի, որ տարրական երկխօսութիւնը անջատուի, կամ դառնայ անձնապէս վիրաւորական. վերջին հաշվով, մտաւորական փոխանակումների մասին է միայն խօսքը. (իսկ այլ մարզերում ել, արդէն երեւի շատ բաւարար են մեր Պատմութեան մէջ տեղի ունեցած եղբայրասպան ահաւոր բախումները.)
իսկ ամբողջացնելու համար – ի միջի այլոց – այս էական նիւթին մէջ առաջին վարչակարքի աղետալի հաշվեյարդարը
1994-ից 97-ին՝
. ոչ միայն Ադրբեջանը իր ներկայի զօրութիւնը եւ կարեւորութիւնը չունէր, որովհետեւ տակաւին չէր սկսած քարիւղի լայնածաւալ արտադրութիւնը, եւ տարբեր էին աշխարհա-քաղաքական տուեալները,
. այլ նաեւ Ռուսաստանը այսօրուայ ազդեցութիւնն ու հեղինակութիւնը չունէր. ինք ալ, ղեկավարուած խման խամաճիկի մը կողնէ, խիստ տկարացած վիճակում էր, եւ հետեւաբար չէր կրնար խոչընդոտ հանդիսանալ մեր յաղթական առաջխաղացքին, մինչեւ ուր որ ուզէինք – եւ ուր մինչեւ ծայր հասնելէ ետք կրնայինք լիքը սակարկելիք բան ունենալ – : Մինչ ներկայ կացութեամբ, նոյնիսկ առանց ոչ մէկ զիջումի, արդէն կորուստներ պիտի ունենանք:
այդ նախնական վարչակարգը ուղղակի կոտրեց մեզ, եւ ոչ միայն Արցախի նիւթով: Եւ դեռ հետագային անոր պարագլուխը երես ունեցաւ դարձեալ մէջտեղ ելլելու, եւ նոյնիսկ յաջողեցաւ խեղճ քաղաքացիներ մղելու դէպի մահ, Երեւանի փողոցներուն մէջ: Եւ դեռ այդ ամէնէն վերջ, իր մանկլավիկները տակաւին մէջտեղերն են (խօսքս քաղաքական պաշտօնի տէր մարդոց մասին է), եւ դեռ կը խայտան, կը խայտա՜ն…
Պաշտելի Հայդուկ, շնորհակալություն եմ հայտնում Ձեր մեկնաբանությունների համար: Թեեւ Դուք Ա.Աբրամյանի հետ հետ հաճախ համաձայն չեք, բայց դա անում եք կոռեկտ, բավանդակային՝ չանդրադառնալով նրա համեստ անձին:
Միևնույն ժամանակ, թույլ տվեք նկատել, որ հարգելով Ա. Աբրահամյան՝ համեստ անձին՝ ձեր գրելաոճը դժվարություններ է ստեղծում մեկնաբանությունները ընթերցողների համար, որոնց մեջ կան շատ ընթերցողներ, որոնք համեստությամբ՝ ոչնչով չեն զիջում Ա. Աբրահամյանին (և մասնավորապես՝ ինձ, ով 2,4622 անգամ ավելի համեստ է, քան Ա. Աբրահամյանը)։ Անընդհատ նոր տողից սկսվող, և առավել ևս իրարից դատարկ տողելով բաժանված գրառումներ՝ դժվարացնում են ընթերցանությունը և գրածի՝ բովանդակային կապակցվածության ընկալումը։ Այդ ձևով գրված տեքստերը՝ զբաղեցնելով մեծ ծավալ, թույլ չեն տալիս նաև՝ արագորեն ընթերցել բոլոր մեկնաբանությունները, այն դեպքում երբ մեկնաբանությունների քանակը մեծ է։
Որպեսղի ինքներդ համոզվեք՝ առաջարկում ձեզ ընթերցել հենց ձեր գրածը, առավել կոմպակտ տարբերակով՝
«1997 թվականին ինձ թվում էր, որ Ադրբեջանի հետ հնարավոր է խաղաղության հասնել` երկուստեք փոխզիջումների միջոցով:»
«փոխզիջում», հա՞. հմմմմ….այդ ել 1997-ին, երբ որ հնարաւոր էր հասնիլ Պաքու, հանգստօրէն, դէպի ետեւ քալելով…. ուրեմն ահա, հենց այս պատճառով է որ Արցախի հայերը ստիպվեցան գալ Երեւան եւ ղեկը սնատձնել նաեւ Հայաստանին իսկ այսօր, թէ որ ամբողջ Արցախը ետ յանձնենք թուրքերին, նորէն խաղաղութիւն չի լինելու, չեն գոհանալու ըստ այնմ խնայենք մենք զմեզ ճանապարհը դեռ շատ երկար է համբերանք, հաւատք եւ աշխատանք։
Համաձայն չեք, որ առավել հասկանալի է և ընթերցելը՝ ավելի հաճելի? (անկախ բովանդակությունից)։
Համեստորեն ձեր, «Հայաստանի համեստ մարդիկ» ասոցիացիայի համեստ նախագահ.
համեստ Արսեն։
հետաքրքրական դիտողութիւն է, Արսէն
երեւի ոճային տարբերութիւն մըն է, արեւմուտքի եւ արեւելքի հայերի միջեւ. (արեւելք ըսելով նկատի ունեմ նաեւ անշուշտ արաբական երկիրները եւ Իրանը. տարօրինակօրէն սակայն, Պոլիսը բացառութիւն է.)
այդ տարբերութիւնը կը գտնենք նաեւ բերանացի, ոչ գրաւոր խօսակցութեան մէջ
հաւանաբար, ուղեղի աշխատելակերպը, մտային գործընթացը կամ մեթոդն ալ, ի մասնաւորի՝ մտքի վրայ զգացումների ազդեցութեան գոյութեան կամ աստիճանի տարբերութիւններով, նոյն իւրայատկութիւնները կը ներկայացնեն, եւ անկէ է որ կը բխին վերոյիշեալ տարբերութիւնները.
եւ դեռ այս ամէնը ունի անշուշտ իր ենթաբաժանումները. օրինակի համար, Արեւմուտքի պարագային՝ Իդալացին, Սպանիացին կամ նոյնիսկ Ֆրանսացին(որ մինչդեռ esprit cartésien պէտք է ունենար), նոյն ձեւով եւ ոճով չեն մտածեր, խօսիր եւ գրեր, քան թէ Հիւսիսային Ամերիկա ապրողները. դեռ ա՛յլ ալ կախում ունի թէ այդ ամէն մէկ երկրի որ շրջանի մասին ենք խօսում.
սակայն ամենալայն եւ հիմնական երեւոյթը – որ յատկապէս մեզ կը հետաքրքրէ, Սփիւռք-Հայաստան յարաբերութիւնների տեսակէտից -, Արեւելք-Արեւմուտք զանազանութիւնն է, հաղորկացութեան մարզում
քանզի այդ պատճառով է որ, արդարեւ, յաճախ զիրար չեն հասկնար հայերի նշեալ երկու հիմնական հատուածները.
այդ անհասկացողութիւնը կապ չունի ուրեմն բառամթերքի հետ, քերականութեան կամ ուղղագրութեան հետ, ոչ ել առնչվում է առոգանութեան, հնչումային կամ արտասանական տարբերութիւններին, բառերի կամ խօսքերի կշռոյթին. աւելի խոր, հիմնանակ, ինչ-որ մտքի formatage-ի հարց է
լաւապէս կը հասկնամ այս նիւթը, քանի որ ես ալ ծնունդով արեւելքից եմ, եւ առաջ, երկար ատեն, ես ել կը խօսէի եւ կը գրէի այդ միւս կերպով ու ոճով, եւ կը մտածէի ալ այդ ձեւով. յետոյ, երեւի, երկար ժամանակի ընթացքին, հոլովոյթ մը տեղի ունեցաւ. որմէ դժգոհ չեմ.
իմ կարծիքով, գրութիւն մը պէտք որ «շնչէ». որպէսզի ընթերցողն ալ կարենայ շնչել, հանդարտօրէն կարդալ ու հասկնալ. նամանաւանդ, երբ որ միտքերը խտացած, մինիմալիստ կերպով են արտայայտվում
անկախաբար բովանդակութեան քանակից կամ որակից, ապահովաբար աւելի հանդարտ, աւելի ազդու եւ արտադրողական են հաղորկադցութեան այս կերպն ու մօտեցումը
կը ցաւիմ եթէ այդպէս չէ քո պարագային, որովհետեւ հակառակ մեր պարբերական վիճաբանութիւններին, պիտի փափաքէի որ քո նման հայրենակից մը հասկանայ թէ ինչ եմ ասում
գալով փոխանակումների մէջ տարրական քաղաքավարութեան, ան կրնայ միայն օգուտ բերել. ընկերային կեանքի, կամ նոյնիսկ մարդկային քաղաքակրթութեան նուազագոյն հրամայական մըն է.
անոր կը հակադրվի՝ գունաւոր բառերով, դիմացինը սիսթէմադիկ կերպով կամ անխելք, կամ տգէտ, կամ անպարկեշտ, կամ ել կարգին ծախված յորջորջելու անհասկնալի հակումը, Համացանցի փոխանակումների մէջ, որ բացառապէս հակա-արտադրողական վարքագիծ մըն է, բոլոր մակարդակների վրայ.
իսկ ամէնացաւալի սխալն է այդպիսի պոռթկումների դիմաց արձագանգող լռութիւնը մեկնաբանել որպէս որեւէ տեսակի «յաղթանակ».
(պատկերացնո՞ւմ ես, եթէ այս ամէնը գրուած ըլլար մէկ շունչով, որպէս մէկ պարբերութիւն, առանց օդասուն կայանների… ես ինքս լիովին չէի հասկանալու իմ գրածը)
Հոգնացրեցիր, Հայդուկ: Արսենը քեզ ճիշտ դիտողություն արեց, բայ դու ինչ արեցիր: Քեզ կարդալու ու հասկանալու համար հատուկ ունակություներ են պետք:
մինչդեռ ամէն ջանք թափում եմ որ հակառակը լինի !
կը շարունակեմ այդ ուղղութեանբ ջանքերս, յուսալով որ կը ստացվի
Հարգելի Հայեր,
Իմ կարծիքով պատերազմի դեպքում այս անգամ ոչ միայն Արցախը նաև ամբողջ Հայաստանը կորցնենք, որովհետև այս անգամ 88 ի խանդավառությամբ ամբողջ հայությունը չի ոտքի կանգնի , տեսնելով հաղթանակից հետո ինչպես յուրայիններ ամբողջ ազգին ինչպես “գցեցին/քաշեսին/ստրկացրին”: Իմ հաշվարկներով ներկայումս Հայաստանի բնակչությունը 1,8 միլիոն կամ մաքսիմում 2 միլիոն է ու այդ թիվը հաջորդ տարիներին ավելի կնվազի մինչև կրիտիկական կետի հասնելը : Եթե այսպես շարունակվի կգա մի պահ, ինչպես սիրացիներ ոտքով , ձիով ու էշով Եվրոպա են փախչում , մեր հայերեն էլ նույն ձևով Ռուսաստան ,իսկ փոքր մասն էլ Եվրոպա:
Ինչ է կարելի անել: Իմ կարծիկով կարելի է Ռուսաստանին առաջարկել, որ Արծախը Ռուսաստանի ֆեդերացիայի մեջ մտնի(քանի որ Հայաստանի իշխանություններ մինչև օրս վսխենում են դա անելուց ու դատարկվող հայաստանի պայմաներում իվիճակի չեն կարող լինել Արցախի անվտանգության միշտ պաշտպանել) պայմանով որ հայկական տեղական իշխանություները միշտ պաշտպանվեն ու նաև ռուսական ռազմական բազաները տեղադրվեն ինչպես Չեչնիան է ու մյուսները : Այդ դեպքում Ռուսաստան տեղափոխվող հայերի մի մասը Արցախ կտեղափոխվի ու նաև Հայաստանը կպաշպանի:
Ինչ որ ել լինի, այն պահին որ դանակը հասնի ոսկորին, 88ի համահայկական խանդն ու զօրաշարժն ալ կը գոյանայ, դեռ աւելի՛ն ալ:
Անոնք որոնք այսօր զիրար ուղղակի ատում են, զիրար անիծում են, իրարու մահն են ըղձում եւ տենչում, այդ պահին՝ ուս-ուսի կը կանգնին, եւ այլազան ձեւերով կը կռվին, նոյն ուղղութեամբ, միացեալ ուժերով եւ միահամուռ համոզումով:
Ափսոս որ ամէն մարդ չի ըմբռնում թէ, ներկայ պահին իսկ, հեռու չենք այդ ճգնաժամային ծայրագոյն կացութիւնից: Սկսեալ առաջին հերթին անոնցմէ որոնք անվերջ ճգնաժամի մասին են խօսում, տեւական ահազանգներ են հնչեցնում:
ակո՜ւնք իմաստության
Արմենին էր ուղղված իմաստության ակունքը…
Հարգելի Հ.Շ.,
Դժվար թէ, Ձեր ասածը ուտոպիաի պես մի բան է, Հայաստանում պետական մտածելակերպ ունեցող մարդ համարիա թե չի մնացել , մի քանիսն են մնացել, ովքերը հույսերը նորից հրաշքի հետ են կապել, ցավոք սրտին:
հասկանում եմ որ բազմաթիւ պատճառներ կան յուսահատելու, յարգելի Արմէն
հետեւաբար, հենց այդ պատճառով,
պէտք է ջանալ այդ յուսահատութիւնը դարմանել,
եւ ոչ թէ զայն ալ աւելի խորացնել, սաստկացնել
պետական մտածելակերպ ունեցող, լուրջ մարդիկ կան Հայաստանի մէջ,
ներառեալ – բայց ոչ միայն – Պետութեան մէջ, պաշտօնի վրայ,
սակայն շատեր չեն ուզում անոնց լսել, կամ հաւատալ, վստահիլ
միակ անդադար աղմուկը որ լսում ենք, փողոցային երեխաների զիլ պոռչտուքն է
Այդ «պետական մտածելակերպ ունեցող, լուրջ մարդկանցից» ներկայացրու՝ այն մարդկանց, որոնք ըստ քեզ՝ առավել արժանի են հավատի և վստահության։
Չեմ ուզում անուններ նշել, Արսէն: Որովհետեւ, խօսակցութիւնը պիտի շեղի: Սակայն Պետութիւնը կայ, տակաւին թերաճ, տակաւին անշուշտ թերի, նոյնիսկ՝ դիւրաբեկ – ժողովրդավարական չափանիշներով -, սակայն կայ, գոյութիւն ունի, մէջտեղ եկաւ հարկադրաբար շատ յանկարծակի արագութեամբ, եւ ահաւոր պայմանների մէջ, բայց եկաւ, գոյացաւ, եւ շարունակում է իր կերտումը: Հետեւաբար, տրամաբանականօրէն՝ անոր մէջ եւ շուրջը կան նաեւ կարող ու ատակ անձիք: Պետութեան ամբողջական-քանդումի-եւ-զեռօյից-նոր-կերտման գաղափարը ոչ իրականալի է, ոչ ել բաղձալի: Եղածը պիտի սրբագրենք, բարելաւենք: Այս է իսկական, դժուար մարտահրաւէրը:
Չպատասխանեցիր։ Նախորդ մեկնաբանության մեջ գրել ես …..«պետական մտածելակերպ ունեցող, լուրջ մարդիկ կան Հայաստանի մէջ»….։ «Լուրջ մարդիկ»-ը դրանք՝ որոշակի անուն-ազգանուն ունեցող մարդիկ են։
Այս մեկնաբանությունը՝ լղոզում է։
Եթե քեզ հատյնի է, որ կան «լուրջ» մարդիկ՝ ինչու անուններ չես ասում? Ես ուզում եմ իմանալ, ովքեր են լուրջ մարդիկ՝ ըստ քեզ։ Գիտես՝ ասա… Էդ «լուրջ» մարդկանց անունները գաղտնիք է? ..)))…
Օրինակ, Փաշինյանը:
Պատկերացնենք մի պահ, թե խոսքից անցնում ենք գործի, հետաքրքիր է, ի՞նչ գործ կարելի է պատկերացնել։ Ասենք, միացյալ ուժերով մենք մեր պատգամավորին ենք առաջարկում ժողովրդին եւ ապահովում նրա կազմակերպչական ու դրամական ծախսերը։ Փորձենք գոնե տեսականորեն պատկերացնենք ամեն մեկս ինքն իր համար՝ ի՞նչ տվայտանքների 😉 մեջ կընկնի միացյալ այդ գործին աջակցելու համար։
Լավատես շարունակեմ միտք, մեր պատգամավորը կմտածի: ” ինչքան էլ փող հավաքեն, մեկ ա զոռբաներն են անցնելու ու փողերեն էլ անիմաստ ծախսվելու ա, ավելի լավ ա հավքեմ ու թռնեմ կամ էլ ձայները ծախեմ 😉 : Ու մենք էլ լավատեսորեն սպասելու ենք, որ մեր “ընտրիալը” հաղթելու է:)
Մարդ կա ասում ա՝ մը պրինիմայեմ բոյ, մարդ էլ կա ասում ա՝ ա մը պայդյոմ նա սեվեռ 😉 :
Քանի դեռ հայերը տարանջատում են Հայաստան ու Արցախ հասկացությունները, կկորցնեն ամեն ինչ: Այ քեզ համառություն: Ոնց չեք հոգնում: Ու այս ամենի մեղավորները լրագրողներն են, որ վախ ու սխալ մտածելակերպ են սերմանում: