Կայանալու արվեստը. Ո՞րն է ամենաճիշտ «ուսմունքը»

Ինչպես կարելի է ամեն ինչի մեջ տեսնել կատարելության դրսեւորում

Գերմանացի գրող Հերման Հեսսեի «Սիդհարթհա» վիպակում (1921) գլխավոր հերոսը սկզբում վարում է բրահմանի որդուն հատուկ բարեպաշտ եւ ապահով կյանք, հետո գնում է անտառ, սամանների (ճգնավորների) մոտ եւ դառնում է նրանցից մեկը: Այդ «կարգավիճակում» Սիդհարթհան հանդիպում է Բուդհային, բայց, ի վերջո, չի ցանկանում միանալ նրան, փորձում է գտնել իր՝ ուրույն ճանապարհը, գնում է քաղաք, ապրում է աշխարհիկ կյանքով, դառնում է մեծահարուստ, այնտեղից էլ է փախչում: Ի վերջո, վիպակի (առակի) հերոսը հայտնվում է մի գետի մոտ եւ որոշում է, որ իր հոգեւոր եւ նյութական հավակնությունները պետք է սահմանափակվեն գետի մի ափից մյուս ափը մարդկանց տեղափոխելով:

Ստեղծագործության վերջում Սիդհարթհան տեսնում է իր ընկերոջը, որը բուդհայական վանական էր դարձել, ու ասում է նրան. «Ահա եւ ուսմունքը, որի վրա դու ծիծաղելու ես՝ ՍԵՐԸ: Սերը, Գովինդա (դա ընկերոջ անունն է-Ա. Ա.), ինձ համար աշխարհում ամենակարեւորն է թվում: Տեսնել այդ աշխարհն ամենայն մանրամասնությամբ, բացատրել այն, արհամարհել այն՝ գուցե դա մեծ մտածողի գործն է: Իսկ ինձ համար միակ իմաստն այն է, որ կարողանամ սիրել այդ աշխարհը, չարհամարհել այն, չատել աշխարհն ու ինքս ինձ, այլ նայել աշխարհին եւ ինձ սիրով, հրճվանքով ու ակնածանքով»:

Ինձ թվում է՝ կյանքին նման ձեւով մոտենալու համար անհրաժեշտ է վերանալ սեփական «ես»-ի պայմանականություններից: Դա նշանակում է, որ մարդը դադարում է լինել իր մասին պատկերացումների գերին: «Ես բրահմանի որդի եմ», «ես ճգնավոր եմ», «ես բուդհայական եմ», «ես առեւտրական եմ», նույնիսկ «ես նավակ քշող եմ»: Մարդը կտրվում է իր ամենից, հասկանալով՝ ինչ անուն էլ նա ինքն իրեն տա, ինքը դրանից ավելին է: Ինչպիսի բավարարված կամ չբավարարված ցանկություններ, մեղքեր, ցասում, խանդ, կրքեր նա ունենա անցյալում, ինչպիսի ծրագրեր էլ նա ունենա ապագայի համար, միեւնույն է՝ դա դարձյալ «հավասար չէ» տվյալ մարդու էությանը: Իսկ այդ էությունն աստվածային է:
Ահա թե ինչն է առաջարկում սիրել Սիդհարթհան իր մեջ եւ ուրիշների, բոլորի մեջ: Բայց խոսքը ոչ միայն մարդկանց, այլեւ ցանկացած շնչավոր եւ անշունչ առարկայի եւ ցանկացած իրավիճակի մասին է: Ինչպես ֆիզիկապես եւ հոգեւոր առումով ամենատգեղ մարդու մեջ կարելի է տիեզերական կատարելություն տեսնել, այդպես էլ նույնը կարելի է տեսնել ցանկացած կենդանի արարածի, ցանկացած անշունչ առարկայի, ինչպես նաեւ ցանկացած իրավիճակի մեջ: Ամեն ինչ կախված է ոչ թե նրանից՝ դրանք լավն են, թե վատը, այլ նրանից, թե ինչպես ենք մենք դրանց նայում՝ սիրո՞վ, թե՞ դատելով, նախանձով, ատելությամբ:

Ընթերցողներից ոմանք, կարդալով «Կայանալու արվեստը» իմ այս շարքը, փորձում են այստեղ տեսնել ակնարկներ ներկայիս «քաղաքական իրավիճակի» վերաբերյալ եւ մեկնաբանություններ են անում այդ իրավիճակի իրենց ընկալումներից ելնելով: Այս շարքը «քաղաքական իրավիճակի» մասին չէ. այդ «իրավիճակն» ամեն օր փոխվում է՝ այսօր մարդիկ իրար հայհոյում են, վաղը մտերմանալու են, սակայն այդ ամենի մեջ դարձյալ կարելի է տեսնել բարձրագույն կատարելության դրսեւորում: Եթե կուզեք՝ դաս, որպեսզի այդ հայհոյելն ու հաշտվելը կողմնորոշվելու չափանիշներ չդառնան: Ոչ էլ մեր ամենօրյա վազվզոցը: Ոչ էլ մեր դատողությունները, գնահատականները, կրքերը, որոնք մենք հաճախ ինքներս մեզ չենք կարողանում խոստովանել: Դրանք բոլորը մանր թեմաներ են, որոնց մասին մենք չենք կարող չմտածել: Բայց դրանց պետք է մոտենալ, մեղմ ասած, խիստ վերապահումներով:

Վերջում եւս մի մեջբերում՝ մեկ այլ եվրոպացու գրքից հնդկական թեմաներով: Բայց այդ գիրքը բոլորն են կարդացել, առավել եւս՝ խորհրդային շրջանի հրաշալի մուլտֆիլմն են տեսել: Մաուգլին ընկնում է հին՝ մարդկանց կողմից լքված մի տաճար, որտեղ հավաքված են թագեր, ապարանջաններ, ոսկիներ, ադամանդներ եւ այլն: «Ինչի՞ համար է այդ ամենը պետք,- հարցնում է Մաուգլին,- մի՞թե այդ ամենը հնարավոր է ուտել»: Եվ հեռանում է դեպքի վայրից՝ վերցնելով միայն «երկաթե ատամը» (դաշույնը):

ԱՐԱՄ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ

«Առավոտ» օրաթերթ
12.12..2015