«Դեղերի մասին» օրենքի նոր նախագծի շուրջ
Կառավարության կողմից հավանության արժանացած «Դեղերի մասին» նոր օրենքի եւ հարակից այլ օրենքներում փոփոխություններ կատարելու մասին օրենքների նախագծերը ԱԺ մեծ օրակարգում են: Ըստ օրենքի նախագծի հեղինակների՝ նոր օրենքի հիմքում դեղերի «ֆիզիկական եւ ֆինանսական մատչելիության» եւ սոցիալական արդարության ապահովումն է: Նախ՝ ներկայացնենք դեղերի շուկան: Հայաստանում շրջանառվող դեղերի ավելի քան 95 տոկոսը ներկրվում է, միայն 5 տոկոսն է արտադրվում տեղում: Ներկրվող դեղերի ավելի քան 90 տոկոսը ձեռք է բերվում դեղերի գրանցման իրավատերերից, որոնք, շատ դեպքերում, հենց արտադրողներն են: Որոշ դեպքերում՝ իրավատերը արտադրության հետ կապ չունեցող, միայն դեղերի արտադրության պատվիրատու հանդիսացող եւ այն տարբեր շուկաներում վաճառող ձեռնարկատերն է: Հայաստանի հետ հարաբերվող 2 մեծ շուկաներում (Եվրոպա եւ Ռուսաստան) շրջանառվում են կենսական շատ դեղեր, որոնց գները էականորեն, ընդհուպ՝ 3-4 անգամ, ցածր են արտադրողների կողմից Հայաստանի ներկրողներին առաջարկվող գներից: Դա պայմանավորված է նշված շուկաների մեծությամբ, Եվրոպայի դեպքում՝ արտադրողների միջեւ գերհագեցած մրցակցությամբ, իր անդամ մի շարք երկրներին ԵՄ կողմից զգալի սուբսիդիաներ տրամադրելու հանգամանքով, Ռուսաստանում՝ պետության կողմից ֆիքսված գներից բացի՝ նաեւ ռուբլու կրկնակի արժեզրկմամբ: Օրենսդրությունը («Դեղերի մասին» գործող օրենքը եւ կառավարության Դեղերի շրջանառությունը կանոնակարգող 581 որոշումը) հնարավորություն է ստեղծում գրանցված, մատչելի, որակի մանրակրկիտ ստուգում անցած դեղերի ներմուծումը ո՛չ անմիջական դեղերի իրավատերերից, ինչը շահեկանորեն կազդեր դեղերի մատչելիության վրա, սակայն առողջապահության նախարարությունը (ԱՆ), նպատակաուղղված խախտելով օրենքը, արգելում է դրանց ներմուծումը:
Պետությունը փակում է բոլոր չափորոշիչներով նույնական դեղերի այլընտրանքային մուտքը հանրապետություն: Սպառողները զրկվում են մատչելի եւ որակով դեղերից այն դեպքում, երբ, ըստ պաշտոնական վիճակագրության, աղքատության շեմից ցածր բնակչությունը 35 տոկոս է, այսինքն՝ 1 միլիոն մարդուց ավելի:
Օրենքի նախագծի հիմնական դրույթներից է՝ տրամադրել անսահման իրավասություններ դեղերի գրանցման իրավատերերին, թույլատրել ներկրել միայն նրանց կողմից ներկայացված դեղերը եւ միմիայն իրենցից: Նախագծում ներկայացված զուգահեռ ներմուծման մասին հնարավորությունը (որը, կրկնենք, նույն դեղերն անհամեմատ մատչելի գնով ներմուծելու միակ տարբերակն է) դեկլարատիվ է. նախագծի սահմանափակումները դրան ոչ մի հնարավորություն չեն թողնում:
Կարդացեք նաև
Օրենքի նախագծում ամրագրված է «Դեղերի գների պետական կարգավորումը»՝ իրացման բոլոր փուլերում: Կարդում ես նախագիծը եւ լցվում երախտագիտությամբ. պետությունը հոգ է տանում քաղաքացու մասին: Դեղերի տարեկան շրջանառությունը կազմում է ՀՆԱ-ի ընդամենը 0,08 տոկոսը, եւ դեղերի՝ որպես սոցիալական զգայուն ապրանքի մատչելիության վերաբերյալ ցուցադրական մտահոգությունը պոպուլիստական հնարք է, եւ ոչ միայն Հայաստանում:
Պետության մասնակցությունը՝ ապահովելու բնակչությանը կենսական դեղերով, պետք է իրականանա պետական գնումներով, որի հիմքում, պարտավոր է դնել ամենաօպտիմալ (էժան) գնի գաղափարը: Բացի այդ, ելնելով իր ֆինանսական հնարավորություններից, շուկայի ուսումնասիրությունից, պետք է սահմանի հիվանդի՝ դեղերի ձեռքբերման փոխհատուցելի չափը: Որպես սխեմա՝ կարող ենք առաջարկել, դիցուք, այս օրինակը: Սրտի իշեմիկ հիվանդության դեպքում նշանակել են «Կլոպիդոգրել» ազդող նյութով դեղ, որի ամենաէժան գինը շուկայում (մրցույթներում առաջարկվող գինը) 3000 դրամ է: Պետությունը, բացի դեղը գնելուց եւ հիվանդին տրամադրելուց, կարող է տրամադրել 3000 դրամին համարժեք սերտիֆիկատ: Քաղաքացին, ունենալով պետության «3000 դրամանոց» մասնակցությունը, կարող է ինքն ընտրել նույն ազդող նյութով ավելի թանկ դեղ, օրինակ, «Պլավիքս»՝ մյուս մասն ավելացնելով սեփական գրպանից:
Հայաստանի շատ փոքր շուկայի հնարավորությունները չեն կարող թույլ տալ կիրառել վարչական լծակներ՝ գնային պարտավորություններ թելադրել, դրսի որեւէ հզոր արտադրողի հանդեպ, որի շրջանառությունը, շատ դեպքերում, ավելի մեծ է, քան Ռուսաստանի ՀՆԱ-ն: Նման երկրներում, նմանատիպ դեպքերում զգալով պետության անհարկի միջամտությունը, նրանք ուղղակի հեռանում են շուկայից:
Եվ այդ դեպքում, դեղերի գների՝ իբրեւ թե կարգավորման նպատակը դեղերի իրացմամբ զբաղվողներին՝ թե՛ մեծածախ, թե՛ մանրածախ, արհեստականորեն օրենքից դուրս հանելով՝ խոցելի դարձնելն է, նրանց կախվածության մեջ պահելը. օրենքով աշխատող ընկերությունները չեն կարողանալու անգամ հենց արտադրողից ներկրել եւ միմյանց հետ մրցակցելով՝ ապահովել բնակչության պահանջարկը: Իսկ ովքեր պետք է կա՛մ նախապես ինչ-ինչ համաձայնությունների գալով պետական մարմինների հետ, կա՛մ ռիսկի դիմելով՝ ապահովեն դեղերի մուտքը հանրապետություն, դրանք վաճառելու են եղածից անհամեմատ բարձր գներով: Եվ այս դեպքում գործ ենք ունենալու արդեն սպեկուլյացիայի եւ ստվերային շրջանառության հետ:
Գրանցման գործընթացը, ներկայումս լինելով անմարդկային քաշքշուկներով լի մի գործընթաց, որի նպատակը իրականում եռուն գործունեություն ծավալելու պատրանքն է՝ հիմնավորելու գրանցման ծայրահեղ բարձր գները, նոր օրենքից հետո դիմողների համար վերածվելու է իսկական դժոխքի:
Կասկածի տակ առնելով աշխարհի հզորագույն դեղ արտադրողների արտադրական գործընթացի համապատասխանությունը արտադրող երկրի կողմից տրամադրած որակավորման չափանիշներին՝ նախագիծը հնարավորություն է տալիս պատկան չինովնիկին օրինական ցանկություն հայտնել եւ այցելել, օրինակ, Փարիզ, Ցյուրիխ կամ աշխարհի այլ գեղատեսիլ վայրեր՝ «գնահատելու արտադրանքի որակը՝ տեղում»: «Մասնագիտական դիտարկումների» ծախսերը, բնականաբար, ըստ նախագծի՝ պետք է փոխհատուցի հայտատուն: Դեղի գրանցման ծախսը մոտ 2000 դոլար է, «պատվիրակությանը» աշխարհով պտտեցնելը՝ առնվազն 10 000 դոլար: Դեղ գրանցելը, ավտոմատ, դառնում է անմիտ ու անհեռանկար քայլ: Շահում են նախագծի հեղինակներն ու սպեկուլյանտները, կորցնում են օրինական դաշտում աշխատող գործարարներն ու սպառողները:
Գրանցման ենթակա դեղերի գրեթե 90-95 տոկոսը Հայաստանում արդեն գրանցված է եւ վերագրանցվում է արդեն 3-4-րդ անգամ: Այսինքն՝ հիմնական դեղերն արդեն գրանցման 20-ամյա ավանդույթ ունեն: Առաջին հայացքից դեղերի՝ 5 տարին մեկ վերագրանցման կարգը հեշտացվում է: Իրականում՝ նույն ձգձգվող գործընթացն է, երբ կարելի էր դեղը գրանցել անժամկետ՝ հաշվի առնելով, որ պետական լիազոր մարմինը ցանկացած պահի, տեղեկանալով դեղի բացասական ազդեցության մասին, կարող է դեղի գրանցումը ճանաչել ուժը կորցրած:
Լիազոր մարմինն, ըստ օրենքի, ցանկացած պատրվակով հնարավորություն է ստանում կասեցնել դեղի գրանցումը՝ արգելելով դրա ներմուծումը, իրացումը եւ կիրառումը: Օրինակ՝ եթե դեղի փաթեթի դիզայնում կատարվել է դեղի որակի հետ կապ չունեցող փոփոխություն, որը չի համաձայնեցվել լիազոր մարմնի հետ, մարմինն իմպերատիվ կասեցնում է դեղի գրանցումը, արգելվում է դեղի արտադրությունը, ներմուծումը, իրացումը եւ կիրառումը:
Ըստ նախագծի՝ դեղերի փաթեթավորմանը ներկայացվում է պահանջ՝ իրացվող դեղերն այսուհետ ապահովել հայերեն ներդիր-թերթիկով: Սա պետական լեզվի հանդեպ հարգանքի արժանի մոտեցում է: Սակայն հաշվի առնելով, որ խոշոր դեղ արտադրողները Հայաստանի համար նախատեսված խմբաքանակները ներառում են անհամեմատ մեծ շուկաների համար նախատեսված խմբաքանակների մեջ, Հայաստանի փոքր արտադրական քանակների համար արտադրական նոր գործընթաց չեն իրականացնելու՝ ապահովելու դեղի տուփի մեջ հայերեն ներդիր-թերթիկ: Ստացվում է, որ դա պետք է ապահովեն ներմուծող ընկերությունները՝ կազմակերպելով նոր, այս անգամ՝ տպագրական լուրջ գործընթաց: Ներդիր-թերթիկները տուփերի մեջ դնել՝ առանց տուփի ամբողջականությունը խաթարելու, անհնար է: Ռետինե կապիչներով տուփին ամրացնելու պրոցեսն ավտոմատացնել եւս անհնար է. պահանջելու է ձեռքի մանրակրկիտ աշխատանք՝ տարեկան առնվազն 120 միլիոն ներդիր-թերթիկով ապահովելու վաճառքի ենթակա դեղերը:
Այս ամբողջ գործընթացը ֆիզիկական անասելի ծանրաբեռնվածություն է առաջացնում, որը աշխատող մարդկանց համար կարող է ստեղծել միայն սադիստական հակումներ ունեցողը: Սակայն սադիզմը, պարզվում է, ունի շատ կոնկրետ նյութական ակնկալիք: Դրան կանդրադառնանք Վարչական իրավախախտումների չափերը դիտարկելիս:
Դեղերի՝ իրացման բոլոր փուլերում ներկայացվող որակավորման պահանջները որեւէ առնչություն չունեն դեղերի անվտանգության ապահովման հետ: Դրանք հղացվել են, որպեսզի կամայական պահի կարողանան դադարեցնել, կասեցնել աշխատող կազմակերպության գործունեությունը: Ծայրահեղ, չհիմնավորված խիստ պահանջներով՝ փոքր ծավալով ներմուծողներին, դեղատնային փոքր ցանց ունեցող ձեռնարկություններին արգելվելու է անգամ իրենց սեփական իրացման համար նախատեսված խմբաքանակներով, դիցուք, Ռուսաստանից, որի հետ միասնական տնտեսական տարածքում ենք, դեղեր ներմուծել:
Անհասկանալի այս պահանջների մոտիվը բացահայտվում է «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագծում: Առանց հայերեն ներդիր-թերթիկի դեղի իրացումը առաջացնում է տուգանքի նշանակում՝ յուրաքանչյուր անվանման համար սահմանված նվազագույն աշխատավարձի 400-500-ապատիկի չափով: Այսինքն՝ 400-500 000 դրամ: Անգամ իդեալական աշխատանքի դեպքում էլ, անհնար է առանց խախտումի կատարել այս պահանջը, քանի որ կան չափերով, ձեւով այնպիսի տուփեր, փաթեթներ, որոնց ներդիր-թերթիկը կցել այնպես, որ տեղափոխման կամ պահպանման ժամանակ մնա տուփին ամրացված, անհնար է: Իսկ եթե դեղը թանկ է, եւ գնորդը ստիպված է գնել ոչ ամբողջական տուփը, նրան ներդիր-թերթիկը տրամադրելուց հետո մնացած տուփը մնում է «մերկ»: Պարզ է, որ ցանկացած դեղատուն տուգանելուց հետո, հաշվի առնելով փոքր շահույթները, պարզապես կփակվի, ու մարդիկ կբռնեն Կրասնոդարի տրորված ճանապարհը: Հայերենով ներդիրներ են պարտադրում այն դեպքում, երբ նույն առողջապահության նախարարը, դեղգործակալության տնօրենը ստորագրում են ռուսերեն, ԱՆ դրոշմակնիքը ռուսերեն է, նրանց խոսակցական լեզուն ռուսերենն է, բժիշկների գրագրությունը ռուսերեն է: Կարճ ասած՝ ոլորտի առանցքային լեզուն ռուսերենն է՝ խախտելով Լեզվի մասին օրենքը ու տարրական էթիկան:
Այլ դրույթ. դեղերի գները կարգավորող հանձնաժողովի որոշումները չկատարելը առաջացնում է տուգանքի նշանակում՝ նվազագույն աշխատավարձի 900-1000-ապատիկի չափով: Այսինքն՝ մեկ միլիոն դրամի չափով: Անգամ այն դեպքում, երբ որեւէ դեղատուն՝ մարդկային գործոնը հաշվի առնելով, կարող է դեղի գնի շեղում տալ, դիցուք, 50 դրամի չափով:
Դեղատոմսերով դուրսգրումն ու իրացումը օրենսդրորեն չնախատեսված թերթիկով նախատեսում է 70-100-ապատիկի չափով տուգանք եւ՛ գրող բժշկի, եւ՛ իրացնողի համար: Դեղատոմսով բաց թողնվող դեղերի՝ առանց դեղատոմսի իրացումն առաջացնում է տուգանքի նշանակում՝ յուրաքանչյուր անվանման դեղի համար նվազագույն աշխատավարձի 50-70-ապատիկի չափով: Քրոնիկ հիվանդությունների դեպքում, երբ նույն դեղն ընդունվում է ցմահ, հաշվի առնելով պոլիկլինիկաների աշխատանքը, երբ մարդկանց սպասարկելու տարրական հնարավորությունները սահմանափակ են, հեռավոր գյուղերում հիվանդների եւ բժիշկների միջեւ կապի խնդիրը, ոչ աշխատանքային, տոն օրերին շտապ դեղի անհրաժեշտությունը, բնակչությանն ու դեղատներին թողնում է երկու ճանապարհ՝ կա՛մ օրենքը խախտել, կա՛մ մնալ առանց առաջին օգնության:
Եթե անգամ գործող օրենսդրությունն է շատերի համար անհնար դարձնում օրինական դաշտում նորմալ աշխատելը, այս նոր նախագիծը միջին եւ փոքր շատ գործարարների, անգամ՝ խոշոր ներմուծողների համար, մահախոսական է: Արհեստական սահմանափակումներն ու կոռուպցիայի բազում հնարավորություններն այս նոր նախագծի կարեւոր առանձնահատկությունն են:
Դեղերի շրջանառությունը, նախորդ տարվա համեմատ, կրճատվել է 25-30 տոկոսով, այսինքն՝ ոլորտում արդեն իսկ անկում է արձանագրվում, բայց ոչ բնակչության առողջ լինելու հաշվին: Նման սադիստական վարչարարությամբ, երբ մարդկանց ուղղակի հասկացնում են, որ չպետք է աշխատեն, շրջանառությունն ակնհայտորեն կկրճատվի ոլորտի մասնագետների արտագաղթի նոր ալիքի պատճառով: Նախագծի հեղինակները, գործ ունենալով ներմուծողների փաստաթղթերում, հաշիվ-ապրանքագրերում նշված գումարների հետ, ամենայն հավանականությամբ, տառապում են «մսագործի սինդրոմով»՝ կատաղում են՝ այս ծավալներում տեսնելով ու ակնկալելով նաեւ իրենց հասանելիքը:
Ոլորտը հանրապետության թերեւս ամենաինքնականոնակարգված եւ ինքնահսկվողներից է: «Դեղերի մասին» գործող օրենքը 17 տարի է՝ ուժի մեջ է: Պետք է օրե՛նքը կիրառել, ոչ թե այն խախտելով՝ պատճառաբանել, թե այն թերի է եւ անհրաժեշտություն կա նոր օրենքի: Եթե ընդունվի այս օրենքը, հերթական «բարեփոխումների» քողի տակ՝ կավերեն արդեն կայացած մի ոլորտ:
ՎԱՀԵ ՎԱՐՍԱՆՅԱՆ
«Վագա-ֆարմ» ընկերության հիմնադիր
«Առավոտ» օրաթերթ
22.10..2015
