Կայանալու արվեստը. Այստեղ եւ հիմա

Սա է հոգեբանական շատ խնդիրների լուծման բանալին

Աշխատանքիս բերումով ես ավելի շատ շփվում եմ այն մարդկանց հետ, որոնք ինչ-որ բանից դժգոհ են, բողոքներ ունեն։ «Ինչո՞ւ եմ ես հայտնվել այս վիճակում, մի՞թե ես սրան էի արժանի»,- այդպիսին է սովորաբար լինում բողոքների իմաստը։ Ինչպե՞ս ես կարող եմ օգնել այդ մարդկանց՝ բացի իրենց բողոքը վերաշարադրելուց։ Այդ հարցին պատասխանելու համար սկզբում վերցնենք ծայրահեղ դեպքերը, որոնք նեղ «սոցիալական» նշանակություն չունեն։

Ենթադրենք (հեռու տնից-տեղից) դուք կորցրել եք մոտիկ մարդու եւ տալիս եք այդ հարցերը։ Բայց դրանից ձեր մտերիմը չի վերադառնա։ Իսկ դուք, հավանաբար, պետք է պատասխանեք բոլորովին այլ երկու հարցերի. 1/ դուք պատրաստվո՞ւմ եք այդ հարվածից հետո ապրել, 2/ կա՞ն ողջ մարդիկ, որոնց դուք բան ունեք տալու։ Ըստ ամենայնի, առողջ մարդկանց մեծամասնությունն այդ հարցին դրական պատասխան կտա։ Դե, ուրեմն, պետք է կենտրոնանալ ոչ թե տխուր անցյալի կամ մշուշոտ ապագայի, այլ ներկայի վրա եւ ինչ-որ բան անել այստեղ եւ հիմա։

Նույնը՝ եթե դուք (դարձյալ՝ Աստված բոլորին առողջություն տա) մահացու հիվանդ եք։ Ես բազմաթիվ ոգեւորիչ պատմություններ եմ կարդացել այն մասին, երբ մարդիկ այդ ծայրահեղ վիճակում «ինչու այդպես եղավ» անիմաստ հարցը տալու փոխարեն օգնել են իրենց վիճակում գտնվող մարդկանց՝ հաղթահարելու հոգեկան եւ ֆիզիկական ցավը։ Ոմանք ուրիշներին օգնելով՝ ապրել են երկար տարիներ։ Բայց եթե նույնիսկ դա տեղի չի ունեցել, միեւնույն է, նրանք անիմաստ չեն անցկացրել Աստծո կողմից իրենց տրված ժամանակը։ Որովհետեւ նրանք կենտրոնացել են ներկա պահի վրա եւ արել են այն, ինչ իրենց վիճակված էր անել։

Բայց այդ երկու դեպքերը՝ խորը վիշտը եւ ֆիզիկական խնդիրները, պետք է դառնան հոգեբանների քննարկման եւ մտահոգության առարկան։ Ցավոք, Հայաստանում նման հոգեբանական խորհրդատվության պահանջարկը մեծ չէ, ուստիեւ մասնագետներն էլ շատ չեն։

Ինձ դիմում են, բնականաբար, «սոցիալական» հարցերով (այս բառը չակերտների մեջ եմ դնում, որովհետեւ նշածս նախորդ խնդիրները, ինչպես եւ ընդհանրապես այն ամենը, ինչը կապված է մարդու հետ, իրականում սոցիալական բնույթ է կրում)։ Եթե հակիրճ ձեւակերպենք բողոքների այս «ենթաբաժինը», ապա դրա իմաստը կարելի է ձեւակերպել այսպես՝ «իմ ակնկալիքներն այս կյանքից չեն իրականացել»։ Մարդը, օրինակ, նախատեսում էր դառնալ բիզնեսմեն, ունենալ վիլլաներ եւ թանկարժեք մեքենաներ կամ այդ ամենն ունեցել է «ռուսաստաններում» կամ կոմունիստների օրոք, բայց հիմա գործազուրկ է կամ աշխատում է սպասարկման ոլորտում, կամ վարորդ է։ Դրա համար, իհարկե, մեղավոր են նրանք, ովքեր այդ վիլլաներն ու մեքենաներն ունեն, որովհետեւ նրանք արժանի չեն դրանց, իսկ ես արժանի եմ։ Հետեւաբար, նրանք այդ ամենն ինձնից խլել են։ «Ոնց որ ինձ ինադու ապրեն». հաճախ եք, չէ՞, լսել այս արտահայտությունը։
Նախ՝ եթե մեծ ցանկություն կա խորանալու այն հարցի մեջ, թե «ինչու եմ ես այս վիճակում», ապա իմաստ կա նաեւ հարցնելու՝ «ես իսկապե՞ս այն հանճարն եմ ու սուրբը, որ պարտադիր պետք է ունենա այդ ամենը»։ Ինչպես գրում էր ավստրիացի հոգեբան Վիկտոր Ֆրանկլը՝ «մարդիկ փորձում են արդարացնել սեփական բնավորության թուլությունը կենսագրության թերություններով»։ Ֆրանկլը, հիշեցնեմ, հոգեբանական օգնություն էր տրամադրում ֆաշիստական համակենտրոնացման ճամբարի կալանավորներին՝ ինքը ճիշտ նույնպիսի կալանավոր լինելով։ Նա ժամանակ չէր ծախսում այն հարցի վրա, թե «ինչու է դա իր հետ պատահել»։

Ես էլ կառաջարկեի անցյալի եւ սեփական չիրականացված երազանքների մեջ չխորանալ եւ դարձյալ՝ անել այն, ինչ մեզ այստեղ եւ հիմա է վիճակված, անել դա հնարավորինս լավ, ժպտալով, երգելով։ Եվ այդ դեպքում չակերտավոր «արհավիրքները», որոնք թափվել են մեր գլխին, կդառնան ընդամենը «ուղեղային մորմոք»։

Այդ «մորմոքի» հիմքում հետեւյալ հոգեբանական, կասեի անգամ՝ փիլիսոփայական սխալն է դրված։ Մենք մեր «ես»-ը նույնականացնում ենք «գործարարի», «լրագրողի», «վարորդի», «զուգարան մաքրողի» հետ։ Մինչդեռ մեր «ես»-ը շատ ավելի մեծ է ու հզոր եւ այն ոչ մի վիլլայով կամ մեքենայով ո՛չ կավելանա, ո՛չ կպակասի։

Մի խոսքով՝ առաջարկում եմ սիրել այն, ինչ մենք անում ենք, իսկ ազատ ժամանակը նվիրել նրան, ինչը մենք շատ ենք սիրում։ Ինձ համար դա երաժշտությունն է։ Բա գիտեք, ես սաղ կյա՞նքս եմ լրագրող աշխըտել։

ԱՐԱՄ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ

«Առավոտ» օրաթերթ
26.09..2015