Պատմական և բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Արծրունի Սահակյանը հայ ընթերցողի գրադարանը համալրեց ևս երեք գրքով: Նա այսօր «Առնո Բաբաջանյան» համերգասրահում հանրությանը ներկայացրեց իր երեք նոր գրքերը՝ «Ժողովրդական քրիստոնեությունը միջնադարյան Հայաստանում», «Հայ հին վիպական ավանդույթը և երկրորդ դարի պատմագրությունը» և «Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» բնագրի պատմություն»:
Հեղինակի խոսքով՝ այս գրքերից յուրաքանչյուրն իր հետ ինչ-որ նորություն է բերում. «Մեկում ժողովրդական քրիստոնեությունն իբրև առանձին ոլորտ է դիտարկվում միջնադարում, մյուսում՝ 2-րդ դարի պատմագրության գաղափարն է հաստատվում, երրորդում՝ Խորենացու երկի բնագրի պատմության բացահայտումն է, որը մեզ օգնում է հասկանալու խորենացիագիտական շատ ու շատ խնդիրներ»,- ասաց Արծրունի Սահակյանը:
Մանրամասնելով՝ նոր լույս տեսած գրքերի հեղինակն ասաց, որ «Ժողովրդական քրիստոնեությունը միջնադարյան Հայաստանում» գրքում մասնավորապես երևում է, թե հասարակ հայ մարդն իր առօրյայում ինչպես էր դրսևորվում իբրև քրիստոնյա:
«Հայ հին վիպական ավանդույթը և երկրորդ դարի պատմագրությունը» գրքում Սահակյանն ապացուցում է, որ հայերը պատմագրություն ունեցել են դեռևս 2-րդ դարից. «Մովսես Խորենացու և Սեբեոսի պատմությունների էջերում պահպանվել են տեղեկություններ այն մասին, որ իրենցից առաջ, այսինքն՝ 5-րդ դարից առաջ, եղել են գրավոր աղբյուրներ, և որ իրենք դրանցից օգտվել են իրենց պատմությունները շարադրելիս: Ահա այս գրավոր աղբյուրներից մեկը Խորենացու մոտ կոչվում է Օղյումպ Քուրմ (Անեցի), մյուսը՝ Մար Աբաս Կատինա, իսկ Սեբեոսի մոտ Օղյումպ Քուրմը չկա, բայց Մար Աբաս Կատինայի փոխարեն կա Մարաբ փիլիսոփա Մծուրնացի: Համադրելով այս ամենը՝ մի շարք վարկածներ են առաջ եկել, թե ով է Մար Աբաս Կատինան, երբ է ապրել, արդյոք իրական է թե ոչ… Ահա ինձ հաջողվեց եղած բոլոր փշրանքները հավաքել, համադրել և եզրակացնել, որ 2-րդ դարում ապրել է հայ պատմիչ, որը գրել է հունարեն»,- ասաց Սահակյանը՝ ընդգծելով, որ պատմագրությունն իր բնորոշումն ստանում է ոչ թե գրքի լեզվով, այլ նրանով, թե ով է հեղինակը, ինչ աղբյուրներ է օգտագործել, ինչ լսարանի համար է գրում և ով է պատվիրատուն: «Որևէ հույնի համար բոլորովին հետաքրքիր չի լինի կարդալ այդ գիրքը, որովհետև այնտեղ հունական ոչինչ չկա. այնտեղ Հայաստանի պատմությունն է»,- հավելեց նա:
Կարդացեք նաև
Այսպիսով, ըստ Արծրուն Սահակյանի, մենք 2-րդ դարում ունենք լուրջ հայկական պատմագրություն՝ ի դեմս Օղյումպ Քրմի (Անեցի) և Մար Աբաս Կատինայի (Մարաբ փիլիսոփա Մծուրնացի):
Դառնալով երրորդ՝ «Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» բնագրի պատմություն» գրքին՝ հեղինակն ասաց, որ Խորենացու երկը, մինչև մեզ հասնելը, մի շարք փոփոխություններ է կրել: «Ինչպե՞ս կարող էր անաղարտ հասնել 5-րդ դարում գրված այդ ծավալուն աշխատանքը, եթե այն գնալով դառնում էր բացարձակ հեղինակավոր գիրք, բոլորի համար ընդօրինակման աղբյուր,- ասաց Ա. Սահակյանը,- և բնական է, որ պիտի առաջ գային այնպիսի մղումներ, ցանկություններ, որ Խորենացու մոտ կարդան այն, ինչ իրենց է պետք, ինչ իրենք կուզենային ունենալ:
Այսպես, օրինակ, Կամսարականները հանկարծ տեսնում են, որ իրենց մասին Խորենացու «Հայոց պատմության» մեջ տեղեկությունները կցկտուր են: Եվ ահա գալիս է պահը, երբ Հայաստանում դրության տերը նրանք են դառնում: Անմիջապես սկսում են զբաղվել այն հարցով, թե արդյոք թերություն չէ՞, որ Խորենացու Պատմության մեջ իրենց մասին այդքան քիչ է գրված: Եվ, խնդրեմ, իրենց քաղաքական ծրագրերին համապատասխան՝ կատարում են խմբագրական հավելումներ: Ստացվում է, որ այսօր այդ գիրքը մեզ է հասնում նման խմբագրական շերտերի հետ միասին, բայց մենք այն կարդում ենք իբրև Խորենացու գրած բնագիրը»,- ասաց Ա. Սահակյանը՝ նկատելով, որ, բարեբախտաբար, ոչ մի խմբագիր հետագայում Խորենացու Պատմության որևէ տող չի ջնջել և չի փոփոխել, այլ միայն ավելացրել է:
Սիրանուշ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ
