Հարցազրույց գրող Հովհաննես Երանյանի հետ
– Ձեր անունը մասնագետների կողմից հաճախ զուգահեռվում է «մեր ժամանակների պատմիչը» արտահայտության հետ…
– Գրականագետ Արքմենիկ Նիկողոսյանի բնորոշումն է: Հավանաբար նկատի է ունեցել կենսափորձի ու վավերագրության այն շերտը, որ կա իմ արձակում: 1992-ն էր կամ 93-ը, Հրանտ Մաթեւոսյանից հարցազրույց էի վերցնում: Ոչ որպես հարցիս պատասխան, այլ սերունդ կողմնորոշող փորձ, ասաց՝ դու պիտի քաջություն ունենաս ուղիղ նայելու իրականության աչքերին ու ասելու՝ ես քեզ ճանաչում եմ: Սա հատկապես ինձ չէր ուղղված, բայց այդպես ընկալեցի: Մի ուրիշ առիթով էլ ասել էր, թե գրողն այսօր պիտի ավելի շատ տեսախցիկով աշխատի, վերցնի կամերան ու վավերագրի իր շուրջը կատարվողը: Սա նույնպես փոխաբերական իմաստով էր ասում: Այսինքն՝ կյանքն այնքան բուռն էր, պատմության ընթացքն այնքան կտրուկ էր փոփոխվում, նշանակալի դեպքերը, իրադարձությունները՝ երբեմն ողբերգական ու կործանող, երբեմն էլ հաղթական ու շռնդալից, այնքան արագ էին հաջորդում միմյանց, որ գրողը պիտի հասցներ իմաստավորեր այն: Մեկ- երկու տարի առաջ ինձ բռնացրի այն մտքի վրա, որ ենթագիտակցաբար արել եմ այն, ինչ ակամա կամ գուցե նպատակադրված պատվիրել էր մեծ արձակագիրը:
– Ասում են, թե շատ բծախնդիր եք, եթե այդպես է, ինչպես բացատրել, որ 2014թ. տպագրել եք միանգամից երկու հաստափոր գիրք:
– Այդ կարծիքն իմ մասին չափազանցված է: Մեղք է քո մասին բծախնդիր բառի օգտագործումը, երբ տեսել ես, թե ոնց է աշխատում, օրինակ, Լեւոն Խեչոյանը: Նույնիսկ ժամացույցն էր կանգնացնում, որ տկտկոցը չխանգարի, օրերով կարող էր մեկ նախադասության վրա աշխատել, ժամերով հարմար բառը փնտրել: Դրա համար էլ լեզուն շատ հղկված է, միեւնույն ժամանակ՝ կենդանի: Իմ առավելությունը լեզուն չէ, այլ պատումը եւ էլի ուրիշ բաներ: Ինչ վերաբերում է նույն տարում երկու գիրք հրատարակելուն, դե, էդպես ստացվեց: «Ողորմություն Ֆրոսյային» պատմվածքների ժողովածուն հրատարակեց «Անտարեսը», որից հետո միասին միտք հղացանք նախորդ «Միակ ոտնահետք», «Զինադադար» եւ «Մարդահամար» գրքերիցս մի ընտրանի ժողովածու կազմել: Այն էլ կոչվեց «Այլ ոտնահետքեր»: Ես ինձ շատ գրող կամ բեղուն գրիչ ունեցող հեղինակ չեմ համարում:
– Ձեր երկերում վեր եք հանում մեզ՝ հայերիս հուզող շատ-շատ հարցեր: Կարծում եք՝ մտավորականի աշխատանքը խթանո՞ւմ է դրանց գոնե մասամբ լուծմանը:
– Մեծ հարց է՝ գրականությունը կամ մշակույթը որքան են փոխում մարդուն կամ մարդկանց, հասարակությունը կամ պետությունը: Ես նման դեպքերում ասում եմ՝ այ, դրանց չլինելը կարող էր արդեն կործանած լիներ մոլորակը: Ու առհասարակ փոխելու մտադրություն էլ չունեմ… Ինչպես ցանկացած այլ արվեստ, գրականությունն էլ վայելելու համար է: Այո, կարող է գրականությունը մթնոլորտ փոխել, բայց դա ոչ գրականության, ոչ էլ գրողի խնդիրը չէ: Հենց նման բան հետամտեցիր՝ հոդվածագիր ես դառնում եւ կորսվում է գեղարվեստը:
– Թարգմանվել եք տարբեր լեզուներով, կարծում եք՝ «մեր մասինը» հետաքրքի՞ր է «դրսի» ընթերցողին:
– Միշտ խուսափել եմ ենթադրյալ ընթերցողի ճաշակին, հետաքրքրություններին կամ չափանիշներին տուրք տալու մղումից՝ լինեն երկրի ներսում, թե դրսում: Քիչ չեն դրսեցիների համար գրողները, ես այն կոչում եմ հյուրախաղային գրականություն: Պիտի լինել նոր ու տարբեր…Պատմվածքներ ունեմ, որոնք շուրջ 20 լեզվով թարգմանվել են: Որպես կանոն, դրանք նման չեն թարգմանված այդ լեզուների ստեղծված գրականությանը:
– Ինչպե՞ս պատահեց, որ Լեւոն Խեչոյանի հետ համատեղ ժողովածուն հրատարակեցիք արտասահմանում:
– Արդեն տարիուկես է, որ Լեւոնը չկա, ու ես դեռեւս չեմ կարողանում թոթափել միայնության զգացումը: Ինձ համար նա երկու-երեք մարդկանցից մեկն էր, ումից ամաչում ես: Ամաչում ես, որ գրում ես, որ տողդ կատարյալ չէ, որ պակաս խիզախ քաղաքացիական կեցվածք ունես, որ… Այսինքն՝ մարդ, որ թեեւ ընկերություն ես անում հետը, բայց մտքումդ իրեն չափանիշ ես ընկալում: Նրա հեռանալուց հետո երեւի մի փոքրիկ մխիթարություն էր, որ համատեղ ժողովածու ունեցա: Արգենտինյան Heco Atomiko հրատարակչությունը Ալիս Տեր-Ղեւոնդյանի թարգմանությամբ եւ Աննա Արզումանյանի խմբագրումով լույս ընծայեց «Լարն աննկատ էր խոտերի մեջ» ժողովածուն, որում ընդգրկված են Լեւոնի ու իմ պատմվածքները եւ որոնք գեղարվեստական անդրադարձներ են ղարաբաղյան պատերազմին: Փոքրիկ սփոփանք էր նաեւ այն, որ այն ահագին լավ ընդունելություն գտավ իսպանալեզու ընթերցողների շրջանում:
Զրուցեց
ՍԱՄՎԵԼ ԴԱՆԻԵԼՅԱՆԸ
«Առավոտ» օրաթերթ
19.06.2015
