ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում ամերիկացի նախկին համանախագահ Ջոզեֆ Փրեսելը հպարտ է, որ անհատական շփումներ է ունեցել Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի հետ
– Պարոն Փրեսել, Դուք գրեթե 20 տարի առաջ եք զբաղվել Ղարաբաղյան կարգավորմամբ, չե՞ք կարծում, որ այսօր կողմերն ավելի են հեռացել համաձայնության հասնելու հնարավորությունից:
– 1998-ից հետո առաջին անգամ եմ Հայաստան եկել: Իմ կարծիքով՝ իրավիճակը զգալիորեն վատացել է: Նախ` այն մարդիկ, ովքեր զբաղվում էին Ղարաբաղյան կարգավորմամբ եւ Հայաստանում, եւ Ադրբեջանում, ունեին անձնական հարաբերություններ: Նրանք խոսում էին ռուսերեն, նրանք կրթվել էին համանման դպրոցներում, ինստիտուտներում` Մոսկվայում, նրանք անհատական շփումների մեջ էին միմյանց հետ, նրանք հանգիստ հաղորդակցվում էին` առանց որեւէ խնդրի: Ավարտվեց այդ շրջանը, երիտասարդ ադրբեջանցիները չգիտեն Հայաստանը, եւ հակառակը, իսկ դա չի կարող օգնել: Հաջորդ հանգամանքը` եւ դուք, եւ ադրբեջանցիները համակերպվել եք իրավիճակին, որ չկա հակամարտության կարգավորում: Օրինակ բերեմ 50 տարուց ավելի ձգվող Կիպրոսի հիմնախնդիրը, նրանք էլ են ընտելացել այդ իրավիճակին:
– Այսինքն՝ ստատուս քվոն պահպանվո՞ւմ է:
Կարդացեք նաև
– Ինչու ոչ:
– Կարծում եք՝ այն կարո՞ղ է երկար պահպանվել մեր տարածաշրջանում՝ հաշվի առնելով ռուսական գործոնը, այն չի՞ կարող խոչընդոտել ստատուս քվոյի պահպանմանը:
– Ռուսաստանը տարածաշրջանին մոտ է գտնվում, ոչինչ չես կարող անել: Եթե Ռուսաստանը ցանկանում է իրավիճակը բարդացնել, ունի այդ հնարավորությունները, եթե ցանկանա ձգտել հակամարտությունների կարգավորմանը` նույնպես ունի դրա հնարավորությունը: Բայց իմ կարծիքով՝ Ռուսաստանի նպատակը հակամարտությունները չկարգավորելն է, որի դեպքում Ռուսաստանը կունենա լծակներ ճնշելու ե՛ւ ձեզ, ե՛ւ Ադրբեջանին:
– Իսկ ինչո՞ւ կողմերին չհաջողվեց համաձայնության հասնել, համաձայնագիր ստորագրել ավելի վաղ շրջանում՝ հրադադարի հաստատումից անմիջապես հետո կամ մի քանի տարի անց:
– Բարդ հարց է: Կարծում եմ, որ ե՛ւ դուք, ե՛ւ ադրբեջանցիները ցանկանում էիք գտնել մի լուծում, որով երկու կողմն էլ իր ցանկությունների 100 տոկոսը կստանար, փոխզիջումների գնալու մտադրություն չկար: Դա էլ էր ժամանակի հարց. այն ժամանակ, այն ինչ որ ձեռնտու էր Տեր-Պետրոսյանին, ձեռնտու չէր Հեյդար Ալիեւին, եւ հակառակը: Բացի այդ, իմ կարծիքով, Ռուսաստանը չէր ցանկանում լուծման հասնել, իսկ մենք միայնակ չէինք կարող:
– Բայց պատերազմից հետո՝ զինադադարի կնքման շրջանում, հենց Ռուսաստանն էր, կարծես, ավելի ակտիվ կարգավորման գործընթացում: Օրինակ՝ բոլորն են հիշում Վլադիմիր Կազիմիրովի ակտիվ գործունեությունը ու խաղաղության հասնելու նրա ջանքերը:
– Ներողություն, բայց նախեւառաջ դա ռուսական կայսրության, ապա Խորհրդային Միության մաս էր, Ռուսաստանից ոչ հեռու գտնվող տարածաշրջան էր, որն ավելի մեծ դեր էր խաղում Մոսկվայի, քան Վաշինգտոնի համար:
– Որպես Հեյդար Ալիեւի հետ բանակցած դիվանագետ, ի՞նչ եք կարծում՝ Հեյդար Ալիեւի եւ Իլհամ Ալիեւի միջեւ տարբերություններ կա՞ն: Եթե համեմատեք Ադրբեջանի ներկայիս նախագահի հռետորաբանությունը իր հոր քաղաքականության հետ, որեւէ տարբերություն տեսնո՞ւմ եք: Մասնավորապես, համոզմունք կա, որ բանակցությունների սեղանի շուրջ կրտսեր Ալիեւը այլ է, իսկ վերադառնալով իր երկիր` դա ուրիշ Ալիեւ է, ավելի ռազմատենչ ու անզիջում:
– Ես անձնական շփումներ ունեի Հեյդար Ալիեւի հետ, ես հարգում էի նրան որպես քաղաքական գործիչ: Ես ծանոթացել եմ նրա որդու հետ, տեսել եմ նրան երկու-երեք անգամ իմ առաքելության ընթացքում: Երիտասարդ Ալիեւի մասին ոչինչ չեմ կարող ասել, չգիտեմ:
– Իսկ ի՞նչ հարաբերություններ ունեիք Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի հետ, ի՞նչ կարծիքի եք նրա մասին:
– Ես շատ եմ հարգում Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին նախ՝ որպես գիտնականի, նա լուրջ ակադեմիկոս է: Իմ կարծիքով՝ նա շատ հումանիստ է: Ես նրա հետ բազմաթիվ երեկոներ եմ անցկացրել, ես չափազանց հպարտ եմ, որ մենք անհատական շփումներ ունեինք, որոնք հուսով եմ, որ մինչ այսօր էլ պահպանվում են, եւ ես նրան կհանդիպեմ:
– Վերջին շրջանում Արեւմուտք-Ռուսաստան լարվածությունը, Ձեր կարծիքով, ի՞նչ ազդեցություն ունեցավ նախկին Խորհրդային Միության երկրներում, Ռուսաստանն ամրապնդո՞ւմ է իր դիրքերը, թե՞ դա թվացյալ է, եւ ապագայում կարող ենք ականատես լինել ՌԴ-ի ձգտումների հակառակ արդյունքին: Պուտինյան Ռուսաստանն ապագա ունի՞:
– Եթե կարողանայի այդ հարցին մանրամասնորեն պատասխանել, ապա ես, հավանաբար, կաշխատեի Ուոլ Սթրիթում եւ հարուստ մարդ կլինեի… (ծիծաղում է): Պուտինը բոլորի կյանքն է բարդացնում: Այո՛, նա ունի Ղրիմը, խնդրեմ, նա նույնիսկ կարող է ունենալ Դոնբասը, խնդրեմ: Բայց ակնհայտ է, որ Ռուսաստանի տնտեսական վիճակը վատթարանում է: Այն ազատությունները, որոնք ունեին ռուսաստանցիները` կորցնում են:
Հիմա չկա փող, ես չգիտեմ, թե երբ կդադարեցվեն պատժամիջոցները Ռուսաստանի Դաշնության սահմաններում: Ռուսաստանը աշխարհի միակ երկիրն է, որտեղ մահացության տարիքը փոքրանում է, դա ահավոր է: Այդ երկիրը հսկայական խնդիրներ ունի, եւ եթե նույնիսկ նրանք չեն խոստովանում դրանք, այդ խնդիրները միեւնույն է, ցավոք, չեն լուծվում:
– Գանք մեր տարածաշրջանում Միացյալ Նահանգների քաղաքականությանը: Տպավորություն կա, որ Արեւմուտքը Ռուսաստանի հետ կոշտ պայքարի մեջ չի ցանկանում մտնել, մեր տարածաշրջանը, կարծես, առաջնահերթություն չէ Վաշինգտոնի համար: ԱՄՆ-ի ընկալմամբ՝ Ռուսաստանի ազդեցության տարածաշրջա՞ն է սա:
– Մեզ համար, ամերիկացիների համար, նման բան գոյություն չունի: Այո, կա նավթ ու գազ, այո՛, կա Իրանը, կա ահաբեկչության խնդիր, բայց օրինակ` Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը` ոչ, ոչինչ չգիտեն դրա մասին: Ամերիկացիների համար Հայաստանը Ցեղասպանությունն է, Վիլյամ Սարոյանը եւ վերջ:
– Կամ` Քիմ Քարդաշյանը… Նա ձեր երկրում բավական հանրահայտ է, այնպես չէ՞:
– Ես լսել եմ նրա մասին… Ի դեպ, ուզում եմ ավելացնել, որ հայկական սփյուռքի ազդեցությունն ԱՄՆ-ում ավելի ու ավելի նվազում է:
– Ի՞նչն է պատճառը:
– Գուցե սխալվում եմ, բայց իմ կարծիքով՝ դրա պատճառն այն է, որ գոյություն ունի անկախ Հայաստանը, երկրորդը` 100 տարի է Ցեղասպանությունից անցել, ամերիկյան սփյուռքը կորցնում է Հայրենիք վերադառնալու գաղափարը, եւ նրանք դառնում են հայ ամերիկացիներ, ինչպես իռլանդացի ամերիկացիներն ու իտալացի ամերիկացները:
ԷՄՄԱ ԳԱԲՐԻԵԼՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
16.06.2015
Ահա այս մարդու նման խելացի ու ճշտախոս քաղաքական գործիչ մենք չունենք մեր կառավարության մեջ։