Ռուսաստանն արդյոք ճանաչե՞լ է Հայոց ցեղասպանությունը: Բարոյա-էթիկական տեսանկյուն

(«Մեր միջավայրը» պորտալի խմբագիր Վիկտոր Կոնոպլյովի ելույթը «հարյուրմեկերրորդ գարունը» միջազգային գիտաժողովում, որը նվիրված է Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակին, Նիժնի Նովգորոդ, 2015 թ., ապրիլի 18):

Գիտաժողովի հարգելի մասնակիցներ,

2015 թվականը լցված է անմեղ սպանվածների, իրենց հարազատ տներից արտաքսվածների, պղծված սրբությունների, միլիոնավոր հայերի կորուսյալ հայրենիքի վշտով ու ցավով:

Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը պարզապես ոչ միայն կլոր տարեթիվ է, այլ անպատկառության, ամբարտավանության, ատելության սահմանագիծն է մարդասպանների ժառանգների, բռնավորների ու դիակապուտների, ինչպես նաև այն պետությունների և մարդկանց, որոնք աշխատում են անտեսել այդ սոսկալի ողբերգությունը, կամ, ինչն ավելի վատ է, դիմակայել և ժխտել այն փաստերը, որոնք արյամբ են գրանցված պատմության հուշատախտակների վրա:

Միևնույն ժամանակ, միլիոնավոր մարդիկ ամբողջ աշխարհում գլուխ են խոնարհում և սրտերում հիշողությամբ աջակցում են հայերին` «Հայոց վիշտը անհուն մի ծով, խավար մի ծով ահագին, էն սև ծովում տառապելով, լող է տալիս իմ հոգին»` Հովհաննես Թումանյանի հետքով կրկնում է նրանցից յուրաքանչյուրը, ով ոչ միայն ճանաչեց ցեղասպանությունը, բայց և ամբողջ հոգով արդարություն է պահանջում մեծ ժողովրդի համար:

Այս օրերին ամբողջ աշխարհով մեկ բազմաթիվ միջոցառումներ են տեղի ունենում, որոնք նպատակ ունեն մարդկանց գիտակցության մեջ ամրապնդելու Հայոց ցեղասպանության հասկացությունն ու ընկալումը, որպես 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանություն, դրա զոհերի հիշատակի հավերժացումը, «հայկական հարցի» արդարացի լուծումը: «Հիշում եմ և պահանջում»` Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի այդ կարգախոսը կարճ է դառնում, բայց բոլոր միջոցառումների տարողունակ արտահայտումն է ոչ միայն հարյուրամյակի տարելիցին, այլ և հետևյալ օրերին:

Հինգ տարի առաջ, «Ռուսաստանն արդյոք ճանաչե՞լ է Հայոց ցեղասպանությունը» հոդվածում և երկու տարի առաջ «Ռուսաստանը ճանաչե՞լ է Հայոց ցեղասպանությունը: Դեժավյու` արդեն տեսածի երևույթ կամ (ֆր.՝ Déjà-vu)» հոդվածում, ես հավաստել էի այն փաստը, որ վերջին տարիներին ռուս քաղաքական գործիչների և հասարակության հայացքները էապես չեն փոփոխվել` թողնելով ցեղասպանության թեման հենց հայերին: Իսկ թուրքամետ ուժերի ջանքերը` Հայոց ցեղասպանության ժխտման առումով, ընդհակառակը, ուժեղացել էն, ինչի վրա իշխանությունները և հանրությանը նախընտրում են փակել աչքերը: Հիմնական ուղերձը. «Մենք ցեղասպանության խնդրի միջոցով չենք ցանկանում բարդացնել միջազգային հարաբերությունները, քանզի բարձրացնելով այն, մենք կվիրավորենք Ռուսաստանի տարածքում բնակվող ադրբեջանցիների և թուրքերի զգացմունքները»:

Այսօր կարող ենք փաստել, որ մոտենալով ողբագին 100-ամյակի տարելիցին, ավելի ուժեղ էր դառնում թուրքամետ լոբբիի ճնշումը ռուս պաշտոնյաների և հանրության վրա: Սա ակնհայտ է ոչ միայն դաշնային մակարդակի վրա, այլ նաև մեր Նիժնի Նովգորոդի մարզի մակարդակով, որտեղ վերջին տարիներին ամրապնդել է իր դիրքերը «Նիժնի Նովգորոդ քաղաքի ադրբեջանցիների մշակութային ինքնավարությունը» (ղեկավար` Վ. Աբասով), որոնք ունեն լոբբիստներ ոչ միայն կառավարության մարմիններում, այլ և Նիժնի Նովգորոդի ԶԼՄ-ներում: Արդյունքներն ակնհայտ են. ոչ մի տարածաշրջանային և համաքաղաքային բնույթ ունեցող հայամետ միջոցառում, ոչ մի հրապարակում Հայոց ցեղասպանության մասին տեղական ԶԼՄ-ներում, նույնիսկ այնտեղ, որտեղ աշխատում են հայերը: «Հանդուրժողականություն» բառի կամայական մեկնաբանությամբ արգելափակվում են բոլոր արդար հղումներն ու ձեռնարկումները:

Նման հանդուրժողականության ջատագովներին արժե հաճախ հիշեցնել, որ մենք ապրում ենք իրավական միջավայրում, որտեղ գոյություն ունեն Ռուսաստանի Դաշնության Ժողովի Պետդումայի Դաշնության Դիմումի Հայտարարությունների ստույգ ձևակերպումները 1995թ. ապրիլի 14, որոնք 1915-1922 տարիների իրադարձությունները որակավորում են որպես Հայոց ցեղասպանության: Դե բարեհաճեցեք, ժխտող պարոնայք, իրենց սեփական երկրում ապրող մեկ և կես միլիոն բնակչության մարդասպանների երկրպագուներ, հնազանդվելու այն երկրի իրավական դաշտին, որտեղ դուք բնակվում եք:

Հարկ է հիշել, որ տխրահռչակ քաղաքական նպատակահարմարությունը հաճախ թունավոր օձի կերպարանքով սողոսկում էր ռուս-հայկական փոխհարաբերությունների մեջ:

Այսպես էր 1917 թվականի հեղափոխությունից հետո, երբ պայքարն Անտանտի դեմ, ինչպես նաև Կովկասի խորհրդայնացման գաղափարը հանգեցրեց Խորհրդային Ռուսաստանի և քեմալական Թուրքիայի միությանը: Այս միության արդյունքները խաթարեց Սևրի հաշտության պայմանագրի ճանաչումը (1920 թ., օգոստոսի 10), արդյունքն եղավ գիշատիչ Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը (1920 թ., դեկտեմբերի 2-3) և Հայաստանի հետագա արագ խորհրդայնացումը: Չնայած նրան, որ Խորհրդային Ռուսաստանի կառավարությունը չճանաչեց Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, սակայն, Մոսկվայի (1921 թ., մարտի 16), և ապա Կարսի պայմանագրով (1921 թ., 13 հոկտեմբերի) Խորհրդային Ռուսաստանի այն ժամանակվա կառավարությունը և դրանց դրածոները Խորհրդային Հայաստանից, ըստ էության, ավարտեցին Հայաստանի բաժանումը, նվիրելով Թուրքիային 20 հազար քառակուսի կիլոմետրից ավել տարածք և տալով հայաբնակ Նախիջևանը Ադրբեջանի իրավասության ներքո:

Այսպես էր, երբ խորհրդային իշխանությունը նոր արհեստական կազմավորմանը ​​ նվիրեց պետականություն, տալով դրան օտար անուն` Ադրբեջան և որպես նվեր տալով հայաբնակ Լեռնային Ղարաբաղը: Ինչի հետևանքով 90-ականների սկզբին սկսվեց Արցախյան պատերազմը` անկախության համար:

Այսպես էր 1988 թվականին Սումգայիթում և 1990 թվականին Բաքվում, երբ գորբաչովյան իշխանությունը թույլ տվեց հայերի էթնիկ զտումներ կատարել Ադրբեջանում: Եվ 1991թ., երբ Լեռնային Ղարաբաղում «Օղակ» ռազմական գործողության ժամանակ, երբ խորհրդային բանակը բացահայտորեն աջակցեց կատարել Ադրբեջանի էթնիկ զտումները հայկական գյուղերում:

Եվ ժամանակակից Ռուսաստանը միշտ չէ, որ իրեն ճիշտ է պահում իրենց դարավոր ընկերոջ հանդեպ, իրենց ներկայացուցիչների միջոցով անելով հայտարարություններ, կամ էլ հայերի հակառակորդներին զենք վաճառելով:

Հայտարարելով, որ Պետդուման «դիտարկում է ապրիլի 24-ը որպես Ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օր», օրենսդիրներն այդպես էլ չեն մտցրել այն հիշատակային տարեդարձերի ցուցակի մեջ: Բացառություն է կազմում վերջերս կատարված Սանկտ-Պետերբուրգի Օրենսդիր ժողովի պատգամավորի օրենսդրական նախաձեռնությունը, որը առաջարկում է ներառել Հայոց Ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օրը (ապրիլի 24) միջազգային, համընդհանուր ճանաչված (ավանդական) և համառուսաստանյան տոների և տարեդարձերի ցանկում, իրադարձությունների կատարում, որոնց հետ կապված տարեկան ֆինանսավորվում է Սանկտ-Պետերբուրգի բյուջեի հաշվին: Սակայն և այս նախաձեռնությունը տորպեդահարվում է թուրքամետ լոբբիստների կողմից:

«Ելնելով այն անհերքելի պատմական փաստերից, – մեջբերում եմ Պետական Դումայի 1995 թ. հայտարարությունը, – որոնք վկայում են 1915-1922 թթ. Արևմտյան Հայաստանի տարածքում հայերի ոչնչացման մասին», մեր իշխանությունները հնարավորություն չգտան ներկայացնելու այն համաշխարհային հասարակությանը և խթանել Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը, թեև հենց «Ռուսաստանի նախաձեռնությամբ, եվրոպական գերտերությունները դեռ 1915թ. բնութագրել են Օսմանյան կայսրության գործողությունները հայ ժողովրդի նկատմամբ որպես «հանցագործություն մարդկության դեմ»: Սակայն ոչ կենտրոնական հեռուստաալիքները (միայն ապրիլի քսանական օրերին), ոչ ԶԼՄ-ներում, ոչ պատմության դասագրքերում այդ թեման չգտավ իր զարգացումը:

Հարց տալով, թե արդյոք Ռուսաստանը ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը, ես նկատի ունեմ ոչ միայն իշխանության մարմինները, այլև Ռուսաստանի Դաշնության բազմազգ ժողովրդին: Ռուսաստանում բնակվող հայկական խոշոր համայնքը նույնպես Ռուսաստանի մասն է: Եվ հենց իր ներկայացմամբ պետք է լուծվեն այն խնդիրները, որոնք կապված են նշված իրադարձությունների հանդեպ հիշողության պահպանման և արդարության պահանջի հետ:

Միջոցառումների այն ընդարձակ ծրագիրը, նվիրված հայ ժողովրդի ողբերգության 100-ամյակին, չի հասնի ցանկալի արդյունքի, եթե այդ միջոցառումները չեն վերաբերի Ռուսաստանի բոլոր քաղաքացիներին, անկախ նրանից, թե ինչ ազգության են նրանք պատկանում:

Մեր ընդհանուր նպատակն է ամեն օր կրթել հասարակությանը մեր ժողովուրդների մեծ պատմության և մշակույթի, մեր դարավոր հարաբերությունների մասին, պետք է բացատրել ազգային մտածելակերպի, առանձնահատկությունները: Ռուսները պետք է իմանան, որ ռուսական ազգանուններ ունեցող մեծ դեմքերից շատերը, ովքեր անգնահատելի ներդրում ունեն Ռուսաստանի բարգավաճման մեջ, կան մարդիկ, որոնց երակներում հայի արյուն է հոսում: Մեր քաղաքացիները պետք է իմանան, որ 106 էթնիկ հայեր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ իրենց սխրանքների համար դարձան Խորհրդային Միության Հերոսներ: Մենք չպետք է մոռանանք, որ «Մեր եկեղեցիները` Ռուս Ուղղափառ եկեղեցին և Հայկական Առաքելական եկեղեցին դարեր շարունակ գտնվում են բարյացակամ, եղբայրական համագործակցության մեջ: – մեջբերում եմ Սրբազան Պատրիարք Կիրիլի խոսքերը: – Այս քրիստոնեական հիմքը այն միասնական հարթակն է, որի վրա աճում է հայերի և ռուսների հոգևոր կյանքը, և չկա ավելի հզոր միավորիչ հիմք, քան ընդհանուր արժեքները»: Առժե պատասխանել, որ Սրբազան Պատրիարք Կիրիլը 2010 թ.-ին Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրում հարգանքի տուրք մատուցեց Ցեղասպանության անմեղ զոհերի հիշատակին` օրինակ ծառայելով բազմամիլիոն հոտի համար:

Պետք է ասել, որ «Մեր միջավայր» պորտալը, որը ես այստեղ ներկայացնում եմ, ամեն օր հրապարակում է նյութեր, որոնք նպատակաուղղված են ցույց տալ մեր ժողովուրդների լավագույնը, որը նպաստում է թե մեր հարաբերությունների, թե ազգային առանձնահատկությունների և նույնականության զարգացմանը: վերջին երկու տարիների ընթացքում կայքում ավելի քան 1000 նյութ է զետեղվել:

«Մեր միջավայրը» ակտիվորեն հրատարակում է Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակին վերաբերող նյութերը: «Վեգա Մեդիա Պռեսս» իսպանական տեղեկատվական գործակալության «Արմենիա Պռեսս» բաժանմունքի մամուլի գլխավոր խմբագիր Արթուր Ղուկասյանի հետ միասին մենք իրականացրեցինք նախագիծ` «իսպանախոս երկրների մտավորականությունը Հայոց ցեղասպանության մասին», որի շրջանակներում իսպաներեն լեզվով և ռուսական մեկնաբանություններով հրապարակված է 40 հոդված, նվիրված Ցեղասպանությանը:

Գրող Լիդիա Գրիգորյանը տրամադրել է մեզ էքսկլյուզիվ իրավունք` Նիժնի Նովգորոդի բնակիչների` հայ ժողովրդի և Նիժնի Նովգորոդում բնակվող հայերի բարեկամների ակնարկների «հարյուրմեկերրորդ գարունը» հավաքածուի հրատարակման իրավունք: 80 ակնարկ արդեն հրապարակված են կայքում կամ սպասում են լույս տեսնելուն:

Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը պետք է լինի ոչ միայն իրավական ակտ, բայց, առաջին հերթին, մարդկային ողբերգության և քրիստոնեական սուգի գիտակցում անմեղ զոհերի նկատմամբ: Եթե ​​մենք անցկացնենք այս ցավը մեր սեփական հոգիներով, ապա մենք կկարողանաք միասին գնալ ընթացիկ պահի «Հիշում եմ և պահանջում» կարգախոսի երկրորդ մասի իրականացմանը:

Շնորհակալությո՜ւն ուշադրության համար