Ես՝ Անդրեյ Պոտապիչ Բարկովն եմ, ազգությամբ ռուս: 1985թ.-ին ավարտելով Կալուգայի զինվորական ուսումնարանը, ստանալով կրտսեր լեյտենանտի կոչում, գործուղվել էի Աֆղանստան՝ ծառայությունս այնտեղ շարունակելու նպատակով:
Աֆղանստանը զգալիորեն զիջում է Ռուսաստանին իր բնապատկերների գեղեցկությամբ ու մեծ բազմազանությամբ: Աֆղանստանում չկան հորդառատ գետեր ու գետակներ, ընդարձակ և կանաչապատ հարթավայրեր, խիտ ու փարթամ ընդարձակ անտառներ, զմայլելի ու ձկնառատ լճեր, անծայրածիր ծովեր… Այստեղ գերիշխում են լեռներն ու անապատային սարահարթերը: Աֆղանստանում է գտնվում հրաշագեղ Հինդուկուշ լեռնային համակարգն՝ իր հավերժ սառցալանջերով՝ հովհարաձև ձգվելով դեպի Պակիստան ու Հնդկաստան:
Մեր վաշտը գտնվում էր Աֆղանստանի, ավելի քան երեք միլիոն բնակչություն ունեցող, մայրաքաղաքում՝ Քաբուլում, որը գտնվում է Քաբուլ գետի հովտում: Վաշտի համար ստեղծված էին բոլոր անհրաժեշտ բանակային պայմանները: Ինձ՝ իմ դասակի հետ միասին հրամայված էր պաշտպանել մայրաքաղաքից մի փոքր հեռավորության վրա գտնվող, Ասմաի կոչվող բարձունքներում, մարտավարական մեծ նշանակություն ունեցող հինավուրց բերդը: Այստեղից մեր թշնամիները՝ «դուշմանները», ինչպես մենք էին անվանում նրանց, կարող էին թափանցել քաղաք և նվաճել այն: Մեզ հրամայված էր նաև նրանց նկատելուն պես, անմիջապես ռադիոկապով տեղեկացնել մեր վաշտի հրամանատարությանը: Մեր դասակի գաղտնանունը՝ «Կալուգա» էր, քանի որ ես Կալուգայից էի, իսկ վաշտինը՝ «Բայկալ»: «Կալուգան» պարտավոր էր, գիշեր-ցերեկ, երկու ժամը մեկը, զեկուցել «Բայկալին» մարտական իրադրության մասին:
1978թ. Ապրիլյան հեղափոխությունից հետո կառավարության ղեկավարն էր դարձել համայնավար գրող՝ Նուր Մուհամեդ Թարաքին: Սակայն, շուտով, համայնավար մյուս առաջնորդի՝ Ամինի և Թարաքիի միջև սուր պայքար սկսվեց: Արդյունքում Թարաքին հեռացվեց պաշտոնից և գնդակահարվեց: Խորհրդային Միությունը ցանկանալով ամրապնդել համայնավարական ռեժիմը Աֆղանստանում 1979թ. վերջին զորք մտցրեց այնտեղ: Պատերազմ սկսվեց համայնավարների և նրանց հակառակվող ապստամբների միջև: Ապստամբների մեծ մասը կռվում էր հանուն մահմեդականներին միավորող սրբազան պատերազմի՝ «ջիհադի»: Ապստամբներին կոչում էին «մոջահեդներ», այսինքն՝ հավատի մարտիկներ: Աֆղանստանի տարածքների մեծ մասը վերահսկվում էր հենց «մոջահեդների» կողմից:
Կարդացեք նաև
Փաստորեն մեր թշնամիները մոլեռանդներ էին և շատ վտանգավոր: Նրանց դաժանության մասին փաստող պատմություններ շատ կային: Մեր վաշտի քաղղեկ՝ Բահրամ Ջահանդարիչը, որն ազգությամբ տաջիկ է, մեզ անընդհատ տեղյակ էր պահում «մոջահեդների» նորանոր հնարքների և որոգայթների մասին, որպեսզի մենք զգոն լինեինք և անտեղի չզոհվեինք:
Աֆղանստանում շատ կան նաև թունավոր օձեր՝ կոբրաներ, գյուրզաներ, էֆաներ, ինչպես նաև կարիճներ և մորմեր, որոնց խայթոցները պակաս վտանգավոր չեն մարդկանց համար: Մեր քաղղեկը սովորեցնում էր զգուշանալ նաև այս ոչ պակաս վտանգավոր սողուններից ու միջատներից:
Իմ ծառայությունը սպասվածից ավելի հեշտ էր անցնում: Ավելի քան երեք ամիսների ընթացքում, որ ես այստեղ էի, ոչ մի արտառոց դեպք տեղի չէր ունեցել: Ուտելիքն առատ էր՝ մեզ լավ էին կերակրում: Միակ դժվարությունը կարոտն էր. ես կարոտում իմ սիրած աղջկան՝ Լիդային, ով խոստացել էր սպասել ինձ մինչև իմ վերադարձը Կալուգա… Շատ էի կարոտում նաև եղբորս, և իհարկե, ծնողներիս… Օրերը միապաղաղ էին անցնում և ձանձրալի: Մենք բոլորս անհամբեր սպասում էինք հինգշաբթիներին, որովհետև այդ օրերին ժամանում էր վաշտի կինոմեխանիկը և մեզ համար խորհրդային արտադրության, գեղարվեստական կինոնկարներ էր ցուցադրում՝ հիմնականում կինոկոմեդիաներ: Մնացած օրերին, ազատ ժամանակ կամ գիրք էինք կարդում, կամ էլ ռադիո լսում: Բարեբախտաբար երեկոյան ժամերին, միջին ալիքով, բավական հստակ հնարավոր էր որսալ «Մայակ», ռուսական ռադիոկայանի հաղորդումները, որտեղից էլ իմանում էինք նորությունները և երաժշտություն ունկնդրում: Չնայած այս բոլորին, միևնույն է ձանձրալի էր, սոսկալի ձանձրալի…
Ես սկսեցի խմել… Գրեթե ամեն երեկո մեր դասակի բուժակի հետ ջրախառն բժշկական սպիրտ էինք խմում, երբեմն էլ հարբում…Մի օր, ըստ երևույթին, սովորականից շատ էի խմել և գիտակցությունս գրեթե անջատված, գլուխս դրած բուժկետի սպիտակ սեղանին, քնել էի: Բավական երկար քնելուց հետո արթնացա: Կոկորդումս խիստ չորություն զգալով, թերմոսից մի մեծ բաժակ ջուր լցրեցի ու անհագորեն սկսեցի խմել: Պետք է ասեմ, որ այստեղի խմելու ջուրը բավականին համեղ է ու սառը, չէ որ ակունքները լեռներում են: Այդպիսի որակյալ ջուր ես երբեք չէի խմել իմ հայրենիքում: Միաժամանակ զգացի, որ մրսում եմ: Քանի որ այստեղի հողն անապատային ու քարքարոտ՝ չի կարողանում ջերմություն կուտակել իր մեջ օրվա ընթացքում, երբ արևն անխնա այրում է երկնակամարից: Այդ պատճառով էլ երեկոները և հատկապես գիշերները բավականին ցուրտ են, նույնիսկ ամառվա ամիսներին: Ես առանց լույսը վառելու, որպեսզի չարթնացնեմ բուժակին, վերցրեցի իմ զինվորական բաճկոնը և դուրս եկա բուժկետից: Դրսում ցուրտ էր և մութ, քանի որ երկինքն ամպամած էր և գիշերվա գլխավոր լուսատուն՝ լուսինը չէր երևում: Միզափամփուշտս ուղակի տրաքում էր… Ես ակամա հիշեցի մի հին անեկդոտ: Ուրեմն, հային, վրացուն և ռուսին տալիս են նույն հարցը, թե ո՞րն է ամենամեծ հաճույքը: Հայն ասում է.
– Ամենամեծ հաճույքն ամբողջ գիշերը մի հմայիչ ու կրքոտ աղջկա հետ անցկացնելն է:
Վրացին ասում է.
– Ամենամեծ հաճույքն ամբողջ գիշեր ընկերներով գինի խմելն ու վրացական երկար ու ձիգ երգեր երգելն է:
Ռուսն ասում է.
– Դուք չգիտեք, թե ո՞րն է ամենամեծ հաճույքը: Ամենամեծ հաճույքն այն է, երբ ամբողջ գիշեր քարշ ես գալիս մի գարեջրատնից մյուսը և միայն առավոտյան դատարկում ես միզափամփուշտդ…
Ես՝ «ամենամեծ հաճույքը» վայելելիս, հանկարծ գլխիս մի ուժգին հարված ստացա և կորցրեցի գիտակցությունս:
Երբ աչքերս բացեցի, արդեն լույսը բացվել էր: Ձեռքերս ու ոտքերս կապկպված էին: Գլուխս անտանելի ցավում էր: Տեսնելով, որ ուշքի եկա, մի քանի հոգի անմիջապես մոտեցան ինձ: Նրանք բոլորը կրում էին ամերիկյան արտադրության կարճակոթ հրացաններ, բայց համազգեստներով չէին: Ըստ երևույթին՝ Միացյալ Նահանգները նրանց օգնում էին միայն զինամթերքով, բայց ոչ հանդերձանքով: Նրանք ինձ ուշադիր զննելուց հետո սկսեցին խոսել միմյանց հետ, ամենայն հավանականությամբ փուշտու լեզվով: Ընդհանրապես աղվաններն իրենց անվանում են փուշտուներ, այլ ոչ թե աղվաններ, ինչպես մենք ենք նրանց անվանում: Նրանք բռնություն չկիրառեցին իմ նկատմամբ: Դեռ ավելին, նրանք ինձ նայում էին մի տեսակ զարմանքով և նույնիսկ կարեկցանքով: Որոշ ժամանակ անց մեզ մոտեցավ մի ուրիշ «մոջահեդ», որն ըստ երևույթին նրանց հրամանատարն էր: Նա հիասթափված նայեց ինձ ու զայրացած ինչ-որ բան ասաց նրանց: Քիչ անց ես հասկացա նրա զայրույթի պատճառը, չնայած ոչ մի բառ չէի հասկանում նրանց լեզվով. գիշերը ես սխալմամբ, մթան պատճառով, հագել էի բուժակի բաճկոնն իմ սպայականի փոխարեն: Նրանց սպա էր պետք, որպեսզի տեղեկություններ կորզեին վաշտի մասին…
Հրամանատարի կարգադրությամբ իմ կապանքները քանդեցին և ինձ զգուշությամբ իջեցրին փոսը, որը մոտավորապես վեց մետր բարձրությամբ և չորս քառակուսի մետր մակերեսով զնդան էր, որտեղ նրանք պահում էին իրենց գերիներին: Ես մնալով միայնակ սկսեցի վերլուծել իրադրությունը.
– Առաջին հանդիպումն անցավ բռնությամբ, քանի որ գլխիս ուժգին հարված ստանալով, ես բավականին երկար ժամանակով կորցրել էի գիտակցությունս: Երկրորդ հանդիպումն անցավ առանց բռնության: Տեսնենք, ի՞նչ է ինձ սպասվում երրորդ հանդիպման ժամանակ:
Անցավ մի քանի ժամ: Ես սաստիկ ծարավ էի և քաղցած, բայց ծարավն ինձ ավելի էր տանջում: Անցավ ևս մի ժամ. ինձ կարծես մոռացել էին: Վերջապես փոսի եզրին երևաց նրանցից մեկը և պարանով մի շիշ ջուր իջեցրեց ինձ համար, բայց ոչ ուտելիք և լռելյայն հեռացավ: Ես խմելով գրեթե շշի կեսը հագեցրի ծարավս և կարծես գլխացավս էլ մի փոքր մեղմացավ: Զարմանալի էր, նրանք լավ էին վարվում ինձ հետ, բայց այդ դեպքում ինչու՞ ուտելիք չէին բերում: Ինչևիցե, երրորդ հանդիպումն էլ առանց բռնության անցավ:
Երեկոյան, երբ արևը նոր էր սկսել մայր մտնել, երևացին երկու հոգի: Նրանք չափազանց մեծ զգուշությամբ պարանով, գրեթե դատարկ մի պարկ իջեցրին փոսի մեջ, իրենց լեզվով խոսեցին ինձ հետ և գնացին: Նրանց ասածներից ես, իհարկե, ոչինչ չհասկացա, բացառությամբ «Ալլահ» բառի, որը խոսակցության մեջ կրկնվեց երեք անգամ: Թե ի՞նչ էին ուզում նրանք ասել, ես հասկացա մի փոքր անց, քանի որ պարկի միջից դանդաղ սողալով մի մեծ օձ դուրս եկավ…Դա ակնոցավոր (կամ հնդկական) կոբրա էր, որին ես անմիջապես ճանաչեցի Բահրամ Ջահանդարիչի կողմից տրված մանրամասն նկարագրություններից: Փաստորեն «մոջահեդներն» ինձ դատապարտել էին մահվան, իսկ մահապատիժը պետք է ի կատար ածվեր չափազանց թունավոր հնդկական կոբրայի միջոցով: Այսպիսով, չորրորդ հանդիպման ժամանակ ես դատապարտվեցի մահվան:
Հասկանալով, որ մահն անխուսափելի է, ես ակամա սկսեցի հիշել իմ կյանքի անցած տարիները, որոնք այնքան էլ շատ չէին՝ ընդամենը քսաներկու… Հիշեցի իմ բարի ծնողներին, որոնք ջանք ու եռանդ չէին խնայել ինձ ու եղբորս մեծացնելու ու դաստիարակելու համար, հիշեցի եղբորս, որին ես միշտ աշխատում էին նմանվել և, իհարկե, իմ սիրունիկ Լիդային, որին ես անչափ սիրում էի…
Ես վերհիշեցի օձի խայթոցի հետևանքով առաջացած ախտանիշներն, ինչպես մեզ սովորեցրել էր մեր քաղղեկը՝ Բահրամ Ջահանդարիչը՝ ցավ խայթոցի տեղում, այտուցվածություն և կարմրություն խայթոցի շուրջը, դժվար շնչառություն, սրտխառնոց և փսխում, մշուշված տեսողություն, առատ քրտնարտադրություն և թքարտադրություն, ինչպես նաև թմրություն դեմքի և վերջույթների վրա: Մի խոսքով՝ դժվար և տանջալի մահ…
Ես նստել էի ծալապատիկ, արևելյան ձևով, որպեսզի ոտքերս հնարավորին չափով հեռու գտնվեին օձից: Արդեն մթնում էր, սակայն օձն ինձ վրա ուշադրություն չէր դարձնում: Քունս տանում էր, բայց ես չէի քնում, քանի որ ամեն վայրկյան օձը կարող էր հարձակվել վրաս:
Հանկարծ օձը դանդաղ սողալով սկսեց մոտենալ ինձ, սակայն ակնհայտ էր, որ թշնամաբար չէր տրամադրված իմ նկատմամբ, հակառակ դեպքում կբարձրանար ամբողջ իրանով մեկ՝ ցույց տալով «տափակած պարանոցի» վրա գտնվող ակնոցանման մուգ բծերը և կֆշշացներ ինձ վրա հարձակումից առաջ: Օձը կամացուկ եկավ և ոլորվելով հարմարավետ տեղավորվեց իմ ծնկներին… Խեղճ կենդանին մրսում էր և տաքուկ տեղ էր փնտրում գիշերելու համար…
Ես ահավոր վախեցած էի, բայց միևնույն ժամանակ արդեն համակերպվել էի իմ դժբախտ ճակատագրի հետ: Ես չէի քնում, չնայած քունս ահավոր տանում էր, քանի որ մտավախություն ունեի, որ քնած ժամանակ մի անզգույշ շարժում կանեի և դրանով կդրթեի կենդանուն ինձ վնաս տալու: Ես՝ քիչ, բայց հույս էի տածում, որ կենդանին լույսը բացվելուց հետո նույն կերպ, այսինքն` դանդաղ սողալով կհեռանա ինձնից: Բարեբախտաբար, այդպես էլ եղավ, և ես ահավոր լարված և անքուն լինելով, խորը քուն մտա:
Երբ զարթնեցի, արևն արդեն երկնակամարում էր, իսկ իմ գլխավերևում մարդիկ էին կանգնած, որոնք բարձր-բարձր խոսելով ոգևորված խոսում էին: Նրանց խոսակցության մեջ հաճախակի կրկնվում էր «Ալլահ» բառը: Նրանք զարմացած էին, որ օձն ինձ չէր խայթել և ես դեռ կենդանի էի: Նրանք ինձ դուրս քաշեցին փոսից և շարժումներով հասկացրեցին, որ ազատ եմ և ցույց տվեցին, թե որ ուղղությամբ գնամ: Ըստ երևույթին, նրանք, տարակուսելով, եկել էին այն եզրակացության, որ եթե օձն ինձ չէր խայթել, ուրեմն աստվածահաճո մարդ եմ: Միայն հեռանալիս, մուջահեդներից մեկը ցույց տալով ինձ դատարկ պարկը հասկացրեց, որ սոված են և ուտելիք չունեն: Ես նոր հասկացա, թե ինչու՞ ինձ չէին կերակրել նախորդ օրը: «Մոջահեդները» հինգերորդ հանդիպման ժամանակ ինձ ազատություն շնորհեցին:
Հասնելով մեր դիրքերին, իմ զինվորները, տեսնելով ինձ, շատ ուրախացան, որ ողջ և առողջ եմ: Վաշտի հրամանատարն անձամբ եկավ ինձ տեսնելու: Ես նրան պատմեցի, թե ինչպես են ինձ հետ վարվել, և թե ինչպես է եղել, որ ինձ ազատություն են շնորհել: Վերջում խնդրեցի սնունդով օգնել նրանց: Նա մի պահ մտածեց և գլխով անելով, համաձայնվեց:
Հաջորդ օրը, ես մեր վաշտի բեռնատար ավտոմեքենայով նրանց ուտելիք հասցրեցի: Մոջահեդների զարմանքն ու հիացմունքն անսահման էր: Մոջահեդների հրամանատարը մոտեցավ, ուրախ-ուրախ ինչ որ բան ասաց ինձ և ամուր սեղմեց ձեռքս: Վեցերորդ հանդիպումը «մոջահեդների» հետ բարեկամական էր:
Այս բոլոր փորձությունների միջով անցնելով, ես մի շատ կարևոր բան հասկացա՝ փուշտուները վատ մարդիկ չեն, նրանք ունեն իրենց կրոնն ու սովորությունները, որոնք բոլորովին համատեղելի չեն մեր սոցիալիստական գաղափարների հետ: Չնայած մենք ուզում ենք նրանց օգնել, որ ավելի լավ կյանքով ապրեն՝ ապահով զգան իրենց ներկայի և ապագայի համար, բայց չպետք է պարտադրելով անել այդ բոլորը, և վաղ, թե ուշ կհասկանա դա նաև Խորհրդային Կառավարությունը: Այդպես էլ եղավ:
Մենք՝ ի տարբերություն բրիտանացիների, նվաճողներ չենք, որոնք նախկինում երկու անգամ փորձել են գաղութացնել փուշտուներին:
Աֆղանստանը հարուստ է նավթի, գազի, քարածխի, կապարի, ցինկի, ոսկու, երկաթի պաշարներով, բայց ամենամեծ հարստությունը նրա ազատատենչ ժողովուրդն է: Այդպիսի ժողովուրդն իրավունք ունի ապրելու ու կերտելու իր ապագան:
Մարտին ՇԻՐԻՆՅԱՆ
Գլենդել, Կալիֆորնիա
Նոյեմբերի 16, 2014թ.
