Պարոն Աբրահամյանի «Կարծրատիպերը կոտրելու ճանապարհին» խորագրով խմբագրականի յաջորդող մեկնաբանութիւնների մէջ, Վահան Իշխանյան, ի միջի այլ հետաքրքրական ակնարկութիւնների, յիշատակած է 1995-ին ողբացեալ Հրայր Մարուխեանի արտաքսումը Հայաստանից, եւ անոր յաջորդող՝ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան վիճակուած պետական բռնութիւնն ու հալածանքները:
Սոյն խմբագրականի նիւթի ծիրին մէջ, նախ նշենք թէ այդ տիպի կամ այդ աստիճանի պետական վարքագիծ, ցարդ, մէյ մըն ալ չկրկնուեցաւ ոեւէ ուրիշ քաղաքական անձնաւորութեան ոչ ել որեւէ այլ կազմակերպութեան նկատմամբ, այժմու Հայաստանում: (Այստեղ բացառում ենք Հոկտեմբեր 27-ի կոտորածը, որ ուրիշ բնոյթի եւ մակարդակի նիւթ է, եւ նոյնիսկ իրաւասու ենք յուսալու որ ամբողջովին դուրս լինի իսկ այս նիւթից…)
Ուրեմն, Հ.Յ.Դ.-ի վերաբերեալ յիշեալ նախադէպը, փառք Աստուծոյ, «կարծրատիպ» չհանդիսացաւ հայոց Մայր Հայրենիքում:
Սակայն այդ դէպքերի ուղղակի հետեւանքն է Հ.Յ.Դ.-ի այսօրուայ աղետալի վիճակը, Հայաստանից ներս թէ դուրս (արդէն անգոյ զանազանութիւն՝ գաղափարական/մտաւորական տեսակէտից): Եւ այդ էր արդէն միտումը, յետին նպատակը…
Կարելի չէ հաւատալ թէ ոեւէ զարգացած, բանիմաց եւ ուղղամիտ հայորդի, նոյնիսկ եթէ, այլազան – եւ հաւանաբար՝ արդարացի – պատճառներով, լիովին, խստօրէն եւ վերջնականօրէն դէմ է այդ Կուսակցութեան, կարող է իսկապէս մտածել թէ անոր խորտակումը լաւ բան եղաւ, նպաստաւոր ու շահեկան եղաւ՝ Հայաստանի եւ Արցախի համար, հայրենաբնակ եւ Սփիւռքի հայ ժողովուրդի վիճակին ու ճակատագրին համար, մեր ազգային հաւաքական եւ միացեալ ապագային համար…
Հարկաւոր է աւելցնել թէ միայն Հ.Յ.Դ.-ն չէ, որ այդ ձեւով փաստորէն անհետացաւ՝ որպէս Հայրենիքի կերտման էական մասնակից, դարձաւ անզօր ու աննշան դերակատար՝ Հայաստանի կազմաւորման եւ վերականգնումի գործընթացին մէջ: Այն ինչ որ կատարուեցաւ անոր դէմ, նաեւ ազդու դաս էր, յաջող սպառնալիք եւ արդիւնաբեր ազդարարութիւն՝ միւս երկու «աւանդական» կուսակցութիւնների նկատմամբ եւս: Այսպէսով, անոնք ալ վերջնականապէս հեռացուեցան, դուրս շպրտուեցան այժմու Հայաստանի քաղաքական դաշտից: Հետեւաբար, անոնց հայրենասէր եւ նուիրեալ ծառայութիւնից եւս զրկուեցաւ Մայր Հայրենիքը, եւ անոնք ալ չկարողացան իրենց ազգային առաքելութիւնը լիովին գործադրել հայրենի Հողի վրայ, անոնք ալ տկարացան, իրենց ստուերներին վերածուեցան…
Խոսում ենք կուսակցութիւնների մասին որոնք ներկայ Հայաստանի որեւէ նշանակալից կուսակցութեան գոյութեան ամենաերկար ժամանակամիջոցին համեմատ՝ երեքից չորս անգամ աւելի երկար տեւողութեամբ ղեկավարած էին հայ ժողովուրդի հատուած մը, որի թիւը Հայաստանի բնակչութեան երկուքից երեք անգամ աւելի շատ էր… Կուսակցութիւններ, որոնք երկարատեւ ժամանակներ, օտար հողի վրայ, Հայոց ինքնիշխան Պետութեան բացակայութեան, յաջողած էին հայը պահել հայ, հոգալ ու ծառայել աքսորեալ Հայութեան, միաժամանակ (իւրաքանչիւրը՝ իր ըմբռնողութեամբ ու ձեւով) վառ ու կենդանի պահելով Հայաստանի գաղափարն ու հեռանկարը:
Բացայայտ է թէ այժմու Հայաստանի Հանրապետութեան առաջին նախագահի վերոյիշեալ գործողութեան արտադրած խոր ու հիմնական վնասները՝ մինչեւ այսօր կը կրեն եւ մշտապէս կրելու են Մայր Հայրենիքն ու համայն Հայութիւնը: Անյեղաշրջելի, անբուժելի վնասների մասին է խօսքը: Ամէն բան կարող էր խորապէս տարբեր լինել, բազմաթիւ էական մակարդակների վրայ, եթէ չկատարուէր այդ նախնական քանդումը, չգործադրուէր այդ սկզբնական անասելի աւերը…
Իսկ այդ վնասների հեղինակը, որ անոնցմէ զատ՝ էական ու բազմաթիւ այլ վնասներ եւս բերաւ անշուշտ Հայաստանին, տարիներ յետոյ, ժողովուրդի մի հատուածին կողմէ դիմաւորուեցաւ յանկարծ որպէս գերագոյն Փրկիչ… Ան այդ ամբոխը գիտակցաբար առաջնորդեց դէպի կրակ, դէպի դժոխք – վերջին պահին, ինք ապահով մնալով իր տունը, անշուշտ -: Եւ դեռ անկից ետք եւս, ան դարձեալ մարդիկ հաւաքեց հրապարակներում, բարձրացաւ հարթակ, ճոխ ճառեր արտասանեց, ծափահարուեցաւ որպէս բացառիկ առաջնորդ, որպէս վեհ տեսլականի տէր, պաշտամունքի արժանի անձնաւորութիւն…
Յամենայն դէպս… Դառնութեամբ, ափսոսանքով կամ ոխերով՝ տեղ չենք հասնելու… Կեանքը շարունակւում է: Ինչպէս նաեւ Հայոց Պատմութիւնը…
Դէպի Լաւն ու Բարին, ապահովաբար:
Մ. Հայդուկ Շամլեան, Գանատա
