ԱԳ նախարարի տեղակալ Շավարշ Քոչարյանի հարցազրույցը Կենտրոն հեռուստաընկերության «Ուրվագիծ» հաղորդաշարին
Պետրոս Ղազարյան. Բարի երեկո: Եթերում «Ուրվագիծն» է, և ես Պետրոս Ղազարյանն եմ:
Սիրելի հեռուստադիտողներ, երեկ տեղեկություններ տարածվեցին մամուլում, որ Թուրքիան չեղյալ է հայտարարել Գալիպոլիի ճակատամարտի 100-ամյակի միջոցառումները: Դուք գիտեք, որ Թուրքիան դա արել է, կարծես թե, ընդդեմ Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակին, ինչը հենց ապրիլի 24-ին էր նշանակել, հրավիրել էր 100-ից ավելի պատվիրակներ: Եվ, մի տեսակ, Հայաստան-Թուրքիա մրցակցություն է գնում, և աշխարհը, կարծես, կանգնած է ընտրության առաջ. եթե գնում ես Թուրքիա, ապա Ցեղասպանության հանդեպ մի վերաբերմունք ունես, եթե գալիս ես Հայաստան` բոլորովին այլ: Այս լուրերը չհերքվեցին, չհաստատվեցին, այնուհետև նաև ոչ պաշտոնապես հերքվեցին, որ Թուրքիան չեղյալ է հայտարարել այս միջոցառումները: Այսօր գովազդային կարճ և թանկ վայրկյաններից հետո, ապրիլի 24-ին ընդառաջ՝ մենք կզրուցենք արտաքին գործերի նախարարի տեղակալ Շավարշ Քոչարյանի հետ:
Այսպես, սիրելի հեռուստադիտողներ, այսօր մեր հյուրը արտաքին գործերի նախարարի տեղակալ Շավարշ Քոչարյանն է: Բարի երեկո, պարոն Քոչարյան: Շնորհակալություն՝ հրավերն ընդունելու համար:
Կարդացեք նաև
Շավարշ Քոչարյան. Բարի երեկո:
Պետրոս Ղազարյան. Պարոն Քոչարյան, լուրեր տարածվեցին, որ Թուրքիան չեղյալ է հայտարարել ապրիլի 24-ի իր հայտնի միջոցառումը, հետո հերքվեցին, բայց նորից՝ ոչ պաշտոնական: Դուք սրա մեջ ինչ-որ տրամաբանություն տեսնու՞մ եք, թե՞ սա լրատվամիջոցների ոչ պրոֆեսիոնալ աշխատանքի հետևանք է:
Շավարշ Քոչարյան. Իրականում, իհարկե, հերքողը եղավ Թուրքիայի արտգործնախարարությունը: Այսինքն` դա արդեն պաշտոնական էր: Մյուս կողմից այդ հրապարակումը և հերքումը ցույց են տալիս, որ ի տարբերություն այն մոտեցման, որն ունի հայությունը՝ Ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օրվա նկատմամբ, Թուրքիայում Գոլիպոլիի օրը ոչ թե ներքին էություն է, ոչ թե պահանջ է, այլ ավելի շատ քաղաքական, քարոզչական մի մեկնարկ է: Այսինքն՝ իրենց համար կարևոր է ոչ թե այդ օրը նշելը, այլ կարևոր է, թե քանի երկրի ղեկավար կլինի այդ միջոցառումներին: Ի տարբերություն դրան՝ ցանկացած հայ՝ անկախ նրանից, թե որտեղ է նա այդ պահին գտնվում, կա որևէ մեկը իր կողքին, ով կարող է կիսել իր ցավը, այդ օրը նշում է, առավել ևս՝ հայկական պետությունը:
Պետրոս Ղազարյան. Պարոն Քոչարյան, կարելի՞ է ասել, որ մենք մի տեսակ մրցակցության մեջ ենք մտել: Այդ ապրիլի 24-ի օրը, Հայաստա՞ն, թե՞ Թուրքիա՝ ով ուր կգնա, որտեղ ավելի շատ պատվիրակություն կլինի, կնշանակի՝ այդ երկրի ճշմարտությունն աշխարհն ավելի շատ է ընդունում:
Շավարշ Քոչարյան. Հայաստանը մրցակցության մեջ չի մտել:
Պետրոս Ղազարյան. Բայց այդպես է դառնում ակամայից:
Շավարշ Քոչարյան. Մրցակցության մեջ մտել է Թուրքիան: Անկախ նրանից, թե ինչպիսին կլինեին Թուրքիայի քայլերը, կտեղափոխեր նա Գալիպոլի օրը անպարկեշտ ձևով հենց ամսի 24-ին, թե ոչ, միևնույն է, մենք նշելու էինք զոհերի հիշատակի օրը, միևնույն է, մենք հրավիրելու էինք արտասահմանյան պատվիրակություններ: Դա բնական է: Ինչ վերաբերում է Թուրքիային, նա փորձեց առաջացնել մրցակցություն այդ երկու իրադարձությունների միջև: Եվ իր համար դա շատ անհաջող քայլ էր: Անհաջող էր մի շարք պատճառներով:
Պետրոս Ղազարյան. Ինչու՞:
Շավարշ Քոչարյան. Տեսեք, Գալիպոլիի ճակատամարտի պարագայում մարդիկ զենքը ձեռքներին կռվում էին: Կարևոր չէ՝ ով էր այստեղ ճիշտ, ով էր սխալ, բայց դա պատերազմ էր, տեղի էր ունենում ռազմական գործողությունների համար խաղի կանոնների համաձայն:
Պետրոս Ղազարյան. Զորքը՝ զորքի դեմ:
Շավարշ Քոչարյան. Այո՛: Օրինակ, բազմաթիվ հայեր զոհվել են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ՝ թե՛ խորհրդային բանակում, թե՛ տարբեր պետություններում՝ պայքարելով ֆաշիստական զորքերի դեմ: Եվ մենք, մի կողմից, ցավ ենք ապրում այդ նահատակների համար, մյուս կողմից, դա մեր հպարտությունն է, որովհետև, զենքը ձեռքին, մարդիկ պայքարել են՝ հանուն համամարդկային արժեքների: Իսկ այստեղ լրիվ այլ իրավիճակ է. Անզեն մարդիկ, որոնք պետական քաղաքականությամբ կոտորվում են: Սա լրիվ այլ իրավիճակ է: Այստեղ և՛ ցավ է, այստեղ և՛ արդարացի ցասում է: Միանգամայն տարբեր իրադարձություններ, որոնք Թուրքիան փորձում էր նույնականացնել:
Այ սա է իրենց անպարկեշտ քայլը, որին իրենք դիմեցին: Եվ ես պատահական չէ, որ ասում եմ՝ դա իրենց համար շատ անհաջող քայլ էր: Դրանով նրանք է՛լ ավելի սրեցին ուշադրությունը ապրիլի 24-ի՝ հարյուրամյա տարելիցի հիշատակի օրվա նկատմամբ՝ անկախ նրանից՝ այս կամ այն պետությունը կուղարկի պատվիրակություն Գալիպոլիի միջոցառմանը, թե չի ուղարկի: Դա էլ ավելի ընդգծեց այն պատասխանատվությունը, որն ունեն ներկայիս Թուրքիայի իշխանությունները՝ առերեսվելու սեփական պատմության հետ:
Պետրոս Ղազարյան. Պարոն Քոչարյան, մենք հետ կանչեցինք արձանագրությունները Ազգային ժողովից, բայց ստորագրությունը փաստաթղթի տակից չենք հանել: Սա հոգեբանակա՞ն քայլ է զուտ, թե՞ նաև իրավական:
Շավարշ Քոչարյան. Սա իրավական քայլ է: Իրականում, ոչ թե ստորագրությունը կարելի է հետ կանչել, մեր օրենքը դա չի ասում, այլ ասում է՝ կարելի է կնքման գործընթացը չեղյալ հայտարարել: Ժամանակին, ի պատասխան Թուրքիայի կողմից վավերացման գործընթացը կասեցնելուն՝ ՀՀ նախագահը սառեցրեց վավերացման գործընթացը: Մեզ համար անտրամաբանական է պահելը այդ արձանագրությունները Ազգային ժողովում, երբ որևէ գործողություն չի կատարվում…
Պետրոս Ղազարյան. Ինչու՞ էինք այսքան ժամանակ պահում:
Շավարշ Քոչարյան. Հիմա կպատասխանեմ: Մյուս կողմից, ի տարբերություն Թուրքիայի, որի համար դա սովորական է, ես դա ցիտել եմ, նորից կցիտեմ՝ իրենց Արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նախագահ Մերջանը բացեիբաց հայտարարեց, թե՝ ինչ տարբերություն՝ ում դարակում են գտնվում այդ արձանագրությունները՝ ի՞մ, թե՞ կառավարության. միևնույն է, որևէ քայլ չի արվում: Իրենց համար դա սովորական է, մեզ համար՝ ոչ:
Հաջորդ հարցը՝ ինչու դա հիմա արվեց: Որովհետև հասունացել էր պահը` ազդանշան ուղարկելու թե՛ Թուրքիայի իշխանություններին, թե՛ միջազգային հանրությանը, թե՛ բոլոր այն պետություններին, միջազգային կազմակերպություններին, որոնք շահագրգիռ են, որպեսզի հայ-թուրքական հարաբերությունները կարգավորվեն: Դա ազդանշան էր, որ այլևս Հայաստանի Հանրապետությունը չի կարող հանդուրժել այն աղավաղումները, այն ժխտողականությունը, որը, իհարկե, նոր կերպարանքով, նոր փաթեթավորմամբ, փորձում են առաջ մղել Թուրքիայի իշխանությունները: Եվ դրա վերջին արտահայտությունը հենց Գալիպոլիի ճակատամարտի նշելու օրն ապրիլի 24 տեղափոխելն էր:
Մյուս կողմից, այն հանգամանքը, որ արձանագրությունները միայն հետ են կանչվում Ազգային ժողովից, խոսում է այն մասին, որ Հայաստանի իշխանությունները, ինչպես ի սկզբանե, այնպես էլ այժմ անկեղծորեն տրամադրված են, որ այդ հարաբերությունները կարգավորվեն առանց նախապայմանների:
Պետրոս Ղազարյան. Պարո՛ն Քոչարյան, ընդունվեց Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի համահայկական հռչակագիրը, և այն շատ լուրջ բանավեճի առիթ հանդիսացավ: Մենք վաղուց չէինք տեսել, որ ամենաբարձր մակարդակով նախագահները բանավիճեն, երկխոսեն: Տեր-Պետրոսյանը սկզբունքային հոդվածով հանդես եկավ և այնտեղ մի քանի հետաքրքիր հարցադրումներ է անում: Տեսեք: Առաջինը. այդ փաստաթուղթը ներկայացված է համայն հայությունը ներկայացնող ինչ-որ մի կառույցի կողմից, որը Տեր-Պետրոսյանը տրամաբանորեն նշում է՝ չունի իրավական ուժ: Հիմա, դա բարոյահոգեբանակա՞ն փաստաթուղթ է, պարո՛ն Քոչարյան, թե՞ դա պետաիրավական փաստաթուղթ է: Որովհետև սրանք լրիվ այլ պատասխանատվություն և պարտավորություններ են ենթադրում պետական կառույցների, ինստիտուտների համար: Այսպես, սա իրավական ուժ ունեցո՞ղ փաստաթուղթ է, թե՞ սա բարոյահոգեբանական փաստաթուղթ է:
Շավարշ Քոչարյան. Նախ, արձանագրեմ, որ դա ասում է «Հայոց համազգային շարժում» կազմակերպության ժամանակին ղեկավարը: Հանրաքվե չէր եղել, որպեսզի կոչվեր «Հայոց համազգային շարժում»: Բայց դա մի կողմ թողնենք: Ինքնին այդ հռչակագրի ընդունումն իրոք բացառիկ է: Այդ հռչակագրի տեքստի վրա աշխատել են պետական մարմինների` լինի դա Հայաստանի Հանրապետության, լինի դա Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության, բոլոր կուսակցությունների, կրոնական կազմակերպությունների, տարբեր հասարակական կազմակերպությունների, ներառյալ` Սփյուռքի ներկայացուցիչներ: Այսինքն՝ այդպիսի ներկայացուցչական մարմին դժվար էր պատկերացնել: Հռչակագիրը կոչվում է «Համահայկական հռչակագիր»՝ ելնելով հենց այդ հանգամանքից: Դա սոսկ իրավական փաստաթուղթ չէ, որը պահանջում է, որպեսզի լինի որոշակի կանոնակարգված ընթացակարգերով ընդունում…
Պետրոս Ղազարյան. Իրավական փաստաթուղթ չէ:
Շավարշ Քոչարյան. Դա, իհարկե, սոսկ իրավական փաստաթուղթ չէ, որը պարտադիր իրավական ուժ ունի, քայլեր է ենթադրում, ավելին՝ եթե դու դրան չես ենթարկվում, ապա դրան ինչ է հետևում…
Պետրոս Ղազարյան. Այսինքն՝ դա բարոյական փաստաթուղթ է, պարոն Քոչարյան:
Շավարշ Քոչարյան. Նախ դա ավելի շուտ քաղաքական փաստաթուղթ է: Կարող եք ասել նաև բարոյական փաստաթուղթ, և ոչ մաքուր իրավական, բայց իր նշանակությամբ չափազանց կարևոր փաստաթուղթ է:
Երկրորդ. երբ մենք խոսում ենք, որ այդպիսի լայն ընդգրկում կար՝ տարբեր քաղաքական ուժերի, հասարակական ուժերի, հայության տարբեր շերտերի ներկայացուցիչների, ապա բնական է, որ այն իր մեջ պետք է պարունակի որոշակի սինթեզ՝ տարբեր մոտեցումների: Եվ, բնական է, այդ մոտեցումներում կարող են լինել նաև իրարամերժ մոտեցումներ, բայց իրականում դա որոշակի կոնսենսուսային փաստաթուղթ է, որն ինքնին բացառիկ է: Այդպիսի փաստաթղթի ձևավորումը աննախադեպ է և չափազանց կարևոր: Իհարկե…
Պետրոս Ղազարյան. Տեր-Պետրոսյանն ասում էր, որ հայության անունից որևէ մարմին մանդատ չունի՝ խոսելու, համայն հայության, և ճիշտ կլիներ, որ սա լիներ պետական փաստաթուղթ, խոսեին Նախագահի ինստիտուտը, Արցախի նախագահի ինստիտուտը…
Շավարշ Քոչարյան. Պետական փաստաթղթեր կան, դա և՛ Հայաստանի Հանրապետության անկախության հռչակագիրն է, և՛ Սահմանադրությունն է: Հիմա խոսքը գնում է այլ փաստաթղթի մասին, այն փաստաթղթի, որի մշակմանը մասնակցել են բոլոր՝ և՛ Սփյուռքի կառույցների ներկայացուցիչները, և՛ երկու հայկական պետությունների: Դա չէր կարող լինել մեկ պետության փաստաթուղթ: Լրիվ տարբեր են նպատակները: Այլ մոտեցում կլիներ, եթե նպատակ դրվեր անտեսել Հայաստանի Հանրապետությունից դուրս բնակվող հայությանը և ձևավորել սոսկ Հայաստանի Հանրապետությունում տեսակետ: Այդ դեպքում դա կլիներ պետական փաստաթուղթ և պետք է անցներ պետական ընթացակարգերը: Տվյալ պարագայում որակապես այլ փաստաթղթի մասին է խոսքը:
Պետրոս Ղազարյան. Ճիշտ է, բայց համաձա՞յն եք, պարոն Քոչարյան, որ մյուս կողմից ստացվում է, որ սա հասարակական կազմակերպության պես մի բան է:
Շավարշ Քոչարյան. Ներողություն, դա շատ ավելի բարձր է…
Պետրոս Ղազարյան. Ինչո՞վ է բարձր, իրավական ստատուս չունի:
Շավարշ Քոչարյան. Գիտե՞ք, բազմաթիվ փաստաթղթեր կան, որ մի կողմից իրավական կարգավիճակ չունեն, բայց մյուս կողմից իրենց ազդեցությամբ շատ ավելի լուրջ նշանակություն են ունենում՝ պետության ապագայի համար, միջազգային հարաբերությունների ապագայի համար, քան որևէ սոսկ իրավական փաստաթուղթ:
Պետրոս Ղազարյան. Դե տեսեք՝ էստեղից ինչ խնդիր է ծագում. արտգործնախարարությունը մշակում է քաղաքականություն: Հիմա, այս հռչակագիրը պե՞տք է դրվի արտաքին գործերի նախարարության քաղաքականության հիմքում, թե ոչ:
Շավարշ Քոչարյան. Չի կարող հաշվի չառնվել…
Պետրոս Ղազարյան. ի՞նչ է նշանակում՝ չի կարող հաշվի չառնվել, եթե իրավական չէ, սուբյեկտիվ մեկնաբանության տեղ է տալիս:
Շավարշ Քոչարյան. Պետրոս ջան, եկեք արձանագրենք. առաջին՝ չի կարող հաշվի չառնվել, երկրորդ՝ ուղղակի կապ դնել կրկին սխալ է:
Պետրոս Ղազարյան. Այդ դեպքում ես չհասկացա՝ դրվելու է, թե չի դրվելու:
Շավարշ Քոչարյան. Ի՞նչ:
Պետրոս Ղազարյան. Դուք գիտեք դրույթները…
Շավարշ Քոչարյան. Այո:
Պետրոս Ղազարյան. Վուդրո Վիլսոն, Սևրի պայմանագիր և այլն:
Շավարշ Քոչարյան. Փաստաթուղթը արձանագրել է այն իրողությունները, որոնք առկա են եղել: Իսկ ի՞նչ է, Վուդրո Վիլսոնը չի՞ եղել, Սևրի…
Պետրոս Ղազարյան. Ես ոչինչ չասացի…
Շավարշ Քոչարյան. Ընդամենը արձանագրվել է այդ ամենը:
Պետրոս Ղազարյան. Ես ուզում եմ հասկանալ: Դուք ասում եք՝ սա համայն հայության իղձն է ձևավորված…
Շավարշ Քոչարյան. Ես չեմ ասել իղձը, նորից կրկնեմ՝ ասել եմ, որ դա կոնսենսուսային մոտեցում է՝ ազգային այս կարևորագույն խնդրի շուրջ, որի հիմնական գաղափարը հետևյալն է՝ Ցեղասպանության հարցում ցանկացած հայ՝ անկախ այս կամ այն մոտեցումներից, պատրաստ է և պայքարելու է հանուն արդարության, հանուն ճանաչման…
Պետրոս Ղազարյան. Բայց բացի արտգործնախարարության, ես ճի՞շտ հասկացա:
Շավարշ Քոչարյան. Ինչու՞:
Պետրոս Ղազարյան. Որովհետև Դուք ասում եք, որ սա հաշվի կառնեք…
Շավարշ Քոչարյան. Ներողություն…
Պետրոս Ղազարյան. Բայց լիարժեք չի դրվելու մեր հիմքում:
Շավարշ Քոչարյան. Կներեք, արտգործնախարարության և, ընդհանուր առմամբ, Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականության հիմնասյուներից մեկը բոլոր ջանքերի ներդրումն է` Ցեղասպանության ճանաչման հարցում:
Պետրոս Ղազարյան. Ես հիմա խոսում եմ կոնկրետ հռչակագրի մասին, պարոն Քոչարյան:
Շավարշ Քոչարյան. Իսկ ես խոսում եմ նրա մասին…
Պետրոս Ղազարյան. Դրվելու՞ է քաղաքականության հիմքում, թե՞…
Շավարշ Քոչարյան. Նորից, Պետրոս ջան ես խոսում եմ նրա մասին, որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը և դատապարտումը և, ավելին, պայքարը, որպեսզի կանխարգելվեն ապագայում հնարավոր ցեղասպանություններ, Հայաստանի Հանրապետության արտգործնախարարության հիմնական ուղղություններից մեկն է: Այդ տեսակետից, եթե նույնիսկ այդ հռչակագիրը չլիներ, միևնույն է, այդ ուղղությունը շարունակվելու է:
Պետրոս Ղազարյան. Բարի, ես Համահայկական հռչակագրի մասին եմ ասում, պարոն Քոչարյան: Դա դրվու՞մ է մեր արտաքին քաղաքականության հիմքում՝ որպես դոկտրին, որպես ուղեցույց, որպես քաղաքական ծրագիր, որ պետք է անի արտգործնախարարությունը, թե՞ ոչ:
Շավարշ Քոչարյան. Այն հիմնական ուղղվածությունը, որ ունի այդ հռչակագիրը, առանց այդ էլ դրված է մեր արտաքին քաղաքականության հիմքում, և այնտեղ չկան դրույթներ, որոնք հակասում են այսօր վարվող Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականությանը, և մեր արտաքին քաղաքականությունը Հռչակագրի ընդունումից հետո է՛լ ավելի եռանդով է իրականացնելու այդ ուղղությունը:
Պետրոս Ղազարյան. Կներեք, հակասող բաներ ակնհայտ կան, պարոն Քոչարյան:
Շավարշ Քոչարյան. Օրինա՞կ:
Պետրոս Ղազարյան. Երբ մենք ստորագրում ենք արձանագրություններ, որտեղ գրված է, որ մենք ճանաչում ենք ժամանակակից Թուրքիայի սահմանները…
Շավարշ Քոչարյան. Այդպիսի բան չկա գրված:
Պետրոս Ղազարյան. Եվ ընդունում ենք հռչակագիր… մենք ճանաչում ենք Թուրքիան…
Շավարշ Քոչարյան. Այնտեղ գրված է՝ միջազգային իրավունքի փաստաթղթերի համաձայն:
Պետրոս Ղազարյան. Այո: Ժամանակակից Թուրքիայի սահմաններն են:
Շավարշ Քոչարյան. Միջազգային իրավունքի փաստաթղթերի համաձայն. այդ ո՞ր պայմանագրի համաձայն:
Պետրոս Ղազարյան. Իսկ այստեղ մենք գրում ենք՝ և՛ Սևր, և՛ պահանջատիրություն, և՛ Վուդրո Վիլսոն: Համաձայնեք, որ դրանք ակնհայտ իրար հակասում են:
Շավարշ Քոչարյան. Պետրոս ջան, արի լինենք հետևողական և իրար լսենք: Եթե արձանագրությունը ֆիքսում է՝ միջազգային իրավունքի փաստաթղթերի համաձայն, այդ ո՞ր միջազգային իրավունքի փաստաթուղթն է, որը ֆիքսում է դա:
Պետրոս Ղազարյան. ՄԱԿ-ի կանոնակարգով ընդունված սահմանները:
Շավարշ Քոչարյան. ՄԱԿ-ի կանոնակարգը երբևէ չի անդրադարձել որևէ կոնկրետ սահմանի, այն էլ՝ մեր տարածաշրջանի, կամ Հայաստան – Թուրքիա, կամ Հայաստան – Ադրբեջան, և այլն: Դուք կարող էիք հիշատակել Կարսի պայմանագիրը: Բայց Կարսի պայմանագրի մասին հիշատակում արձանագրություններում չկա: Եվ դա պատահական չէ: Դա իրոք Թուրքիայի երազանքն էր բանակցությունների ժամանակ…
Պետրոս Ղազարյան. Պարոն Քոչարյան, այսինքն՝ Հայաստանը հիմա չի՞ ճանաչում Թուրքիայի սահմանները:
Շավարշ Քոչարյան. Իրենց երազանքն էր, որպեսզի արձանագրություններում ֆիքսվի Կարսի պայմանագիրը, որը չի ֆիքսվել, և դա էական է: Գոյություն ունի երկու տարբեր մոտեցում` այն պատկերացումը, որն ունի հայությունը, և այն պատկերացումը, որ ունեն Թուրքիայում շատ ուժեր: Եվ այդ նույն հարցում, տեսեք, մեզանում ասում են` դուք այս արձանագրություններով, ըստ էության, ճանաչում եք ներկա սահմանը: Հիմա ես Ձեզ բերեմ ճիշտ հակադիր մոտեցում, որը հնչել է Թուրքիայի Ազգային ժողովում, երբ ներկայիս վարչապետ, այն ժամանակվա արտգործնախարար Դավութօղլուն ներկայացնում էր այդ արձանագրությունները: Իրենց կուսակցություններից մեկի ղեկավար Դենիզ Բայքալը ուղղակի հայտարարեց, թե` այս ի՞նչ եք անում, դուք չեք արձանագրել ներկա սահմանը, ակնհայտորեն արձանագրությունները հղում չեն կատարում Կարսի պայմանագրի վրա, այսինքն՝ սահմանի լինելիությունը՝ որտեղ է, բաց է մնացել: Սա էլ նրանց քննադատությունը:
Այդ պատճառով, Պետրոս ջան, երբ դու փորձում ես ինչ-որ բաներ հստակեցնել, սա այն դեպքն է, որ առաջ շարժվելու համար պետք չէ հստակեցում. մենք ունենք մեր մոտեցումը, իրենք՝ իրենց:
Խնդիրը կայանում է հետևյալում` ո՞րն էր գործընթացի նպատակը: Եթե նպատակը կայանում էր նրանում, որ որևէ հարց բերել այնպիսի հստակեցման, որից հետո անհնարին է խոսել կարգավորման մասին, ապա կարելի էր այդ ճանապարհով գնալ, բայց ի սկզբանե մեր՝ հայկական կողմի մոտեցումը, Հայաստանի Նախագահի մոտեցումը լրիվ այլ է եղել. դա անկեղծորեն փորձել չնայած բոլոր տարբեր մոտեցումների, հակասությունների, այդպիսի դաժան անցյալի, այնուամենայնիվ, քանի որ աշխարհագրորեն մենք դատապարտված ենք՝ իրար կողք ապրելու, փորձել քայլ առ քայլ կարգավորել հարաբերությունները…
Պետրոս Ղազարյան. Այնուամենայնիվ, Դուք իմ հարցին չպատասխանեցիք, պարոն Քոչարյան:
Շավարշ Քոչարյան. Ես պատասխանում եմ:
Պետրոս Ղազարյան. Հայաստանը ճանաչու՞մ է Թուրքիայի սահմանները, թե՞ ոչ:
Շավարշ Քոչարյան. Ես շատ պարզ և հստակ պատասխանեցի: Եթե ցանկություն կա, որպեսզի կարգավորում չլինի, կարելի է ցանկացած հարց տանել դեպի փակուղի, ու այդ դեպքում առաջընթաց չի լինի: Հիմա ես նորից եմ ասում, նորից եմ ֆիքսում, որ մեր նպատակը, հանրապետության Նախագահի նպատակը եղել է նրանում, որ չնայած տարբեր մեկնաբանություններին, տարաձայնություններին, ծանր այդ դժվարին անցյալին՝ փորձել շարժվել առաջ կարգավորման հարցում՝ առանց նախապայմանների:
Պետրոս Ղազարյան. Հիմա իմ հարցին, պարոն Քոչարյան. Հայաստանը Թուրքիայի սահմանները ճանաչու՞մ է, թե՞ ոչ:
Շավարշ Քոչարյան. Դուք ինչպե՞ս եք պատկերացնում:
Պետրոս Ղազարյան. Ես չգիտեմ, Դուք պաշտոնյա եք, ես լրագրող եմ: Իմ պատկերացումները էական չեն:
Շավարշ Քոչարյան. Ճանաչելու համար պետք են դիվանագիտական հարաբերություններ: Դիվանագիտական հարաբերություններ քանի որ չկան, խոսել սահմանի մասին, անիմաստ է:
Պետրոս Ղազարյան. Այսինքն՝ չե՞նք ճանաչում սահմանները:
Շավարշ Քոչարյան. Եթե չկան դիվանագիտական հարաբերություններ, ինչի՞ մասին է խոսքը:
Պետրոս Ղազարյան. Շատ երկրների միջև չկան, բայց մենք ճանաչում ենք, կամ չենք ճանաչում: Դա պարտադիր պայման չէ:
Շավարշ Քոչարյան. Դրա համար նորից. արձանագրությունները երկուսն էին՝ մեկը դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին, մյուսը՝ հարաբերությունները կարգավորելու մասին: «Դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին» արձանագրությունը արդեն պիտի անդրադառնար սահմաններին, և այնտեղ ֆիքսված է՝ ճանաչում է սահմանը՝ համաձայն միջազգային իրավունքի փաստաթղթերի:
Պետրոս Ղազարյան. Մենք սկսեցինք հռչակագրից: Ես կարդում եմ Ցեղասպանության հռչակագիրը, այստեղ խոսվում է Սևրի և Վուդրո Վիլսոնի, պահանջատիրության մասին: Ես ուզում եմ հասկանալ. այսինքն՝ մեր պետությունը չի ճանաչում Թուրքիայի տարածքային ամբողջականությունը և դնում է Սևրով, Վիլսոնի իրավարար ակտով նախանշված այդ խնդիրները, թե՞, այնուամենայնիվ, սա բարոյահոգեբանական է, մենք ճանաչում ենք, սա սկզբունքային հարց է:
Շավարշ Քոչարյան. Մեր պետության մոտեցումը հստակ արտահայտված է ներկա փուլում, արձանագրություններում, որոնք ստորագրված են: Ոչ ավել, ոչ պակաս: Որպեսզի մենք կարողանանք առաջ շարժվել, դա արձանագրություններն են: Վերջ:
Պետրոս Ղազարյան. Ես առաջ շարժվելու մասին չեմ խոսում: Այսինքն՝ չունե՞նք տեսակետ այդ մասին:
Շավարշ Քոչարյան. Մենք շատ հստակ ունենք:
Պետրոս Ղազարյան. Ճանաչու՞մ ենք, թե՞ ոչ Թուրքիայի տարածքային ամբողջականությունը:
Շավարշ Քոչարյան. Չի կարելի խոսել ճանաչելու մասին, քանի դեռ չկան դիվանագիտական հարաբերություններ: Կլինի դիվանագիտական հարաբերություն՝ համաձայն արձանագրությունների, կունենանք այն, ինչ որ…
Պետրոս Ղազարյան. Այսինքն՝ դիրքորոշում չունենք:
Շավարշ Քոչարյան. Ունենք, և դա արձանագրություններում է:
Պետրոս Ղազարյան. Եթե ունենք, ապա ճանաչու՞մ ենք, թե՞ ոչ:
Շավարշ Քոչարյան. Նորից եմ կրկնում. Ճիշտ այնպես, ինչպես գրված է արձանագրություններում՝ ճանաչում ենք՝ համաձայն այն միջազգային իրավունքի փաստաթղթերի, որոնք առկա են: Այդքան բան: Ոչ ավելին: Իսկ դրա մեկնաբանությունը, նույն կերպ Դենիզ Բայքալն է փորձում մեկից հասկանալ: Դե թող փորձի հասկանալ: Ես չեմ շեղվի այն նպատակից, որը մենք դրել ենք և որին անկեղծորեն շարունակում ենք ձգտել:
Պետրոս Ղազարյան. Պարո՛ն Քոչարյան, ինձ թվում է՝ ես շատ պարզ բան եմ ուզում հասկանալ:
Շավարշ Քոչարյան. Ես հասկանում եմ: Ցանկացած հարց կարելի է շատ պարզ դնել և բերել նրան, որ Թուրքիայի հետ հարաբերությունների համար ինքներս սկսենք նախապայմաններ առաջ քաշել: Մենք դրա կողմնակիցը չենք: Դրա համար ես ինձ թույլ չեմ տա խոսել այսօր նախապայմանների լեզվով: Մենք երբևէ դա չենք արել: Այս ամբողջ գործընթացի ընթացքում Թուրքիան անընդհատ խոսել է նախապայմաններով, և մենք միշտ եղել ենք անկեղծ, որովհետև կար համաձայնություն՝ առաջ շարժվելու համար գործել առանց նախապայմանների: Մենք ազնվորեն դա պահպանել ենք: Եվ այնքան ժամանակ կպահպանենք, քանի այդ հեռանկարը վերջնականապես չի փակվել: Փակվելուց հետո մենք այնքան նախապայմաններ ունենք: Դրանք արդեն նախապայման չեն լինի, դրանք կլինեն արդարացի պահանջներ: Հենց այդ արդարացի պահանջները մենք չենք հնչեցրել և չենք հնչեցնի, քանի դեռ չի բացառվում կարգավորման հեռանկարը:
Պետրոս Ղազարյան. Պարո՛ն Քոչարյան, Ղարաբաղի մասին: Շատերը ֆիքսում են, որ ղարաբաղյան բանակցային գործընթացն ուղղակի փակուղում է գտնվում: Իշխանություններին քննադատողներն ասում են՝ «Կա վստահության զրո մակարդակ», եթե ոչ ավել:
Շավարշ Քոչարյան. Ո՞ր իշխանություններին:
Պետրոս Ղազարյան. Հայաստանի և Ադրբեջանի իշխանությունների միջև, որոնք բանակցում են, կա վստահության զրո մակարդակ: Նման պարագայում բանակցային գործընթացը շարունակելը ուղղակի անհնար է ինչ-որ հայտարարի գալը: Համաձա՞յն եք, որ փակուղում է գտնվում բանակցային գործընթացը:
Շավարշ Քոչարյան. Գիտե՞ք ինչ, նույնիսկ անզեն աչքով կարելի է տեսնել, որ եթե երեք կողմերից մեկը, տվյալ պարագայում՝ Ադրբեջանը, հայտարարում է հայերին իրենց «համար մեկ թշնամի», եթե օր չկա, որ չսպառնա՝ գնալու ռազմական լուծման, չսերմանի ատելություն հայերի նկատմամբ՝ Սաֆարովի դեպք, և այլն, ապա ակնհայտ է, որ այդ պայմաններում չի կարող լինել առաջընթաց բանակցային գործընթացում: Դա այնքան հասկանալի է, որ այս պարագայում չհասցեագրված խոսել իշխանությունների քննադատությունների մասին, ուղղակի տարօրինակ է: Չէ՞ որ խնդիրը հենց Բաքվում է: Եվ պատահական չէ, որ նույնիսկ միջնորդները, որոնք միշտ փորձել են խոսել ոչ հասցեագրված, ընդհանուր, արդեն Կրակովում՝ Մամեդյարովի հետ հանդիպումից հետո, ստիպված ուղղակի մատնանշել են հասցեատերին, ասել են՝ «Ադրբեջան»: Այսինքն՝ ինչի՞ մասին է խոսքը: Նույնիսկ այն մարդու համար, ով չի խորացել, ակնհայտ է՝ ով է հանդիսանում խոչընդոտը բանակցային առաջընթացի համար: Սա Ձեր հարցի մի մասին պատասխանը:
Երկրորդ մասը, եթե այդպես է, ապա ի՞նչ իմաստ ունեն բանակցությունները. Մոտավորապես դա էր Ձեր ասածը: Այլընտրանքը ցանկացած բանակցություններին պատերազմն է: Հասկանալի է, խնդիրը նա չէ, որ հայկական կողմերը վախեցած են: Ոչ, ամենևին դա չէ: Մյուս կողմից, կա միջնորդների խումբ, ընդ որում, այդպիսի հեղինակավոր միջնորդներ որևէ հակամարտություն չի ունեցել. հինգ ՄԱԿ ԱԽ մշտական անդամներից երեքը հանդիսանում են միջնորդ: Դրանից ավելի հեղինակավո՞ր միջնորդական խումբ: Եվ այդ միջնորդներն ունեն երկու առաքելություն՝ մեկը՝ նպաստեն, որ կողմերը գան համաձայնության…
Պետրոս Ղազարյան. Մյուսը՝ պահպանեն խաղաղություն:
Շավարշ Քոչարյան. Այո, այդ երկու առաքելությունն է: Եթե առաջինը չի իրականանում Ադրբեջանի պատճառով, ապա երկրորդը՝ խաղաղության պահպանումը, մնում է որպես իրենց առաքելություն, և ավելին՝ զինադադարի ռեժիմի ամրապնդումը և վստահության մթնոլորտի ձևավորումը կնպաստեն նաև առաջին խնդրի լուծմանը:
Եվ ուշադրություն դարձրեք համանախագահների վերջին այցից հետո իրենց հայտարարությանը: Նրանք ֆիքսում են, որ իրենց առաջարկությունները վերաբերում են հենց զինադադարի ռեժիմի ամրապնդմանը, և դա շատ տրամաբանական է. եթե հրադադարի ռեժիմը ամրապնդված չէ, ապա ի՞նչ վստահության մասին է խոսքը: Այնպես որ բանակցային գործընթացի համար միակ խոչընդոտը Ադրբեջանն է` իր՝ «ամեն ինչ կամ ոչինչ» մոտեցմամբ: Այդպիսի վարքագծով գնալով Ադրբեջանը հայտնվում է ինքնամեկուսացման պայմաններում: Եթե դա համառորեն շարունակի, ապա կարծում եմ, որ անխուսափելի կդառնա Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության միջազգային ճանաչման գործընթացը:
Սա է իրականությունը: Ու մենք չէ, որ պետք է հարց բարձրացնենք, թե Մինսկի խմբի համանախագահությունը իրեն իբր սպառել է, ինչպես ասում են ադրբեջանցիները, կամ որ պետք է համանախագահության կազմում ներգրավել Թուրքիային: Այսպիսի հայտարարությունները ընդամենը փորձեր են Ադրբեջանի կողմից՝ վարկաբեկելու այդ ձևաչափը, լղոզելու նրանց մանդատը, որն իր համար հանդիսանում է զսպաշապիկ:
Պետրոս Ղազարյան. Շնորհակալություն, պարոն Քոչարյան:
Շավարշ Քոչարյան. Խնդրեմ:
Պետրոս Ղազարյան. Սիրելի հեռուստադիտողներ, մենք զրուցում էինք արտաքին գործերի նախարարի տեղակալ Շավարշ Քոչարյանի հետ: Կհանդիպենք: Ցտեսություն:
