Այսօր ԵՊՀ հայ բանասիրության ֆակուլտետի դահլիճում տեղի ունեցավ Վահան Տերյանի ծոռան՝ գրականագետ Գևորգ Էմին-Տերյանի «Վահան Տերյան. անտիպ և անհայտ էջեր (նամակներ, հոդվածներ, գրախոսություններ)» գրքի շնորհանդեսը:
Ինչպես նշեց գրքի հեղինակը, տարբեր պատճառներով Վահան Տերյանի կենսագրության բազմաթիվ մանրամասներ պահվել են յոթ փակի տակ, իսկ ստեղծագործություններն ամբողջությամբ չեն հրապարակվել: Այս գրքում տեղ է գտել հայ սիրված գրողի 6 անտիպ բանաստեղծություն, 1 թարգմանություն, հարյուրավոր նամակներ, 8 հոդված, 2 գրախոսություն, դիմում-հայտարարությունը, որով պոետը դուրս է գալիս Հայաստանի կոմունիստական կուսակցությունից, 13 հուշ՝ Վահան Տերյանի մասին, որոնք Հայաստանում գաղտնի են պահվել, ինչպես նաև Տերյանի կյանքի և ստեղծագործության վերաբերյալ բազմաթիվ բացահայտումներ:
«Թեև տերյանագիտությունն արդեն 100-ամյա պատմություն ունի, բայց մինչ այժմ անհայտ են մնացել Տերյան անհատականության մասին այնպիսի փաստեր, որոնց մասին երբևէ չի խոսվել: Գրքում փորձել եմ մեկտեղել այն ամենը, ինչ առանցքային է՝ իրական Տերյանին հասկանալու համար: Նրա ստեղծագործությունները, որոնց մասին ոչ ոք չգիտի, հսկայական ժառանգություն են կազմում և միևնույն ժամանակ լուրջ ու երկար աշխատանք են պահանջում: Թերևս ամենակարևոր փաստն այն է, որ մենք Վահան Տերյան մարդուն, քաղաքացուն, հասարակական գործիչին ու փիլիսոփային չէինք ճանաչում: Օրինակ, դա են վկայում նրա նամակները, երբ պարզ են դառնում նրա քաղաքական խնդիրները: Պակաս զարմանալի չեն նաև նրա զավեշտալի թարգմանությունները, բացթողումները և այլն, որոնք իրականում չպետք է լինեին»,- նշեց Գևորգ Էմին-Տերյանը:
Հատկանշական է հատկապես այն փաստը, որ ուսումնասիրություններից հետո պարզվել է, որ Վահան Տերյանը վատ է գնահատել Շիրվանզադե մարդուն, նշելով. «Ցոլա՛կ, դու խափնվում ես այդ մարդու ցինիզմին, քանի որ նա վատն է», – «Իրականում այդ հատվածը ոչ մի տեղ չի տպագրվել, իսկ մեր գրքում չտպագրելով՝ մենք չէինք կարող տեսնել նրա օբյեկտիվությունը, որովհետև նա իր հրապարակախոսական հոդվածներում արդեն հակասում էր, համարելով, որ Շիրվանզադեի լեզվի հիման վրա է զարգանալու հայ արձակը»,- նշեց գրականագետն ու հավելեց, որ արխիվների ուսումնասիրությամբ սկսել է զբաղվել 2000 թ-ից, բայց կայուն կերպով հետազոտական աշխատանքներն իրականացրել է 2004 թ-ից:
ԵՊՀ հայ գրականության ամբիոնի վարիչ Սամվել Մուրադյանն էլ նշեց, որ «Վահան Տերյան. անտիպ և անհայտ էջեր» գիրքը նախևառաջ տերյանագիտության զարգացման ամբողջ պատմության վավերական արտահայտությունն է. «Գևորգ Էմին-Տերյանը մեզ տալիս է Վահան Տերյան գրողի ճշմարիտ դիմանկարը: Այս գրքով մենք հնարավորություն ունենք ճանաչելու մեր սիրած ու պաշտած այն Տերյանին, որը նուրբ քնարերգության հետ միասին դրսևորել է շատ օրինավոր, հպարտ ու արժանապատիվ հայ մարդու բնավորություն և գործելակերպ»:
Տեղեկացնենք, որ Գևորգ Էմին-Տերյանը տպագրության է պատրաստում մի գիրք, որում կզետեղվեն Վահան Տերյանի հավաքած շարադրությունները, որոնք գրել են Երևանի որբանոցի 8-12 տարեկան սաները: Ցեղասպանությունից հետո, երբ Տերյանը գալիս է Երևան, որբանոցի սաներին հանձնարարում է շարադրությունների միջոցով նկարագրել այն ամենը, ինչ նրանք տեսել են Վանից ու Արեշից գաղթելու ճանապարհին: Նրա հավաստմամբ՝ գիրքը պատրաստ կլինի տարեվերջին:
Հավելենք նաև, որ «Վահան Տերյան. անտիպ և անհայտ էջեր» գիրքը լույս է տեսել ֆոտոլրագրող Գագիկ Շամշյանի մեկենասությամբ՝ 3000 տպաքանակով, եւ այն արդեն գրախանութներում է:
Հովհաննես ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ
