«Այստեղ Անգլիայէն կոչ կ’ուղեմ Ֆրանսական ցամաքային ծովային եւ օդային բոլոր ուժերուն միաւորուիլ եւ կռուիլ յանուն մեծ ֆրանսայի: Պատերազմը միայն Ֆրանսացիներու պատերազմը չէ այլ բարոյական արժէքներու եւ այդ արժէքները կրող երկիրներու պատերազմն է, որոնք մերժած են ստրկութեան գաղափարը եւ մերժած են ընդունիլ նուստացումը»: Այս խօսքերը կը պատկանին Ֆրանսայի 5 –րդ հանրապետութեան կնքահայր համարուող ` Զօր. Շարլ Հանրի Տըկոլին: Տըկոլ իր ամէնէն նշանաւոր ճառին մէջ յայտարարած էր, թէ եթէ ճակատմարտ մը կորսնցելը չի նշանակեր ամբողջ պատերազմին պարտութիւնը: Երկրորդ աշխարհամարտի ծանր օրերուն երբ աւերակուած Ֆրանսայի մէջ անհնար էր հայրենասէր զօրավարին խօսքը լսել պատմական այդ ճառը կը տարածուէր քաղաքէ քաղաք: Ծանր պաերազմական գործողութիւններէն ետք 25 Օգոստոս 1944-ին Տըկոլ յաղթանակած մուտք կը գործէր Փարիզ: Զօրավարը 1946-ին մէկ տարիով կը ստանձնէ երկրի առժամեայ կառավարութեան վարչապետի պաշտօն եւ քիչ անց կը կը հրաժարի: Այնուհետեւ ան կը համալրէ ընդդիմութեան շարքերը եւ կը հիմնադրէ «Ֆրանսացի ժողովուրդի միասնութիւն»ը անունը կրող
կուսակցութիւնը: 1957-ին Տըկոլ ներքաղաքական համաձայնութեան հիման վրայ կը դառնայ Ֆրանսայի 4-րդ հանրապետութեան վերջին վարչապետ: Այնուհետեւ կը ձեռնարկէ կարեւոր սահմանադրական փոփոխութիւններ եւ հիմնադրէ Ֆրանսայի 5–րդ հանրապետութիւնը:
1968-ին Բողոքի մեծ ալիք կը բարձրանայ ամբողջ Ֆրանսայի մէջ: Երկխօսութեան հաւատացող Տըկոլ կ’առաջարկէ ապակեդրոնացման ինքնավառավարման նպաստող քուէահամար կազմակերպել: Արդիւնքները անբաւարար կ’ըլլան եւ Տըկոլ առանց աղմկելու կը հեռանայ իշխանութիւնէն՝ նուիրուելով յուշագրութեան: Նշեմ, որ Տըկոլ երկու անգամներ ընտրուած է երկրի նախագահ (1958 1965): Արդի Ֆրանսայի պատմութեան մէջ կարեւորագոյն դրոշմ թողած 79 տարեկան Տըկոլ կը մահանայ 1970-ին:
Զօրավարներու ժամանակէն մնացած այս զօրավարին մասին նիւթը միշտ եղած է մտքերուս առանցքին մէջ: Տը Կոլ այն զինուորականն էր, որ պատերազմը յաղթելէ ետք մտնելով քաղաքական ասպարէզ կարողացաւ դիմագրաւել բոլոր վերիվայրումները: Սա այն դէպքն է, որ զօրավարը կը մոռնայ հայելիին մէջ նայիլ: Կը հանէ իր եսը զինուորական տարազէն ու գլխարկէն: Իր ուսադիրները կը քակէ եւ ունեցած աստղերը կ’անտեսէ: Զօրավարը կը յաջողի քանի գիտէ, որ մարտի դաշտին վրայ կիրառուած աշխատելաոճը շատ յաճախ խաղաղութեան օրերուն անյարիր է: Քաղաքական կեանքին մէջ զինուորական ըմբռնումները կը տանին պառակտումի եւ աւերի: Այս ընբռնումներուն վերաբերեալ Տըկոլի ունեցած ամէնէն ուշագրաւ կեցուածքը անոր 1969-ին քաղաքական կեանքէն հեռանալու որոշումն է: Ան չէ գինովցած իր գրանցած յաղթանակներով ու ամենակարեւորը չէ յղփացած: Օրինակ, իր երկրին մէջ կատարած կարեւոր սահմանդրական փոփոխութիւններէն բացի Ալճէրիա երթալով մեծ ճիգեր կը գործադրէ վերջ տալու Ալճէրիոյ քաղաքացիական պատերզմին: Զօրավարը կը հասկնայ, որ անկարելի է բռնի ուժով տիրապետութեան տակ պահել, ոչ միայն Ալճէրիան այլ բազում ափրիկեան երկիրներ: Զինուորական հաստատութիւնը շատ մը երկիրներու մէջ անմիջականօրէն առնչուած է քաղաքական կեանքին եւ երկիրը ղեկավարելու օրինաչափութիւններուն հետ: Լիբանանի օրինակը առնուազն կը վկայէ այն մասին, որ վերջին շուրջ 20 տարիներուն Լիբանանի հանրապետութեան նախագահները իշխանութեան հասած են բանակէն: Ինչ կը վերաբերի Հայաստանի քաղաքական կեանքին Արցախեան պատերազմի ընթացքին տասնեակ զօրավարներ նոյնպէս կարեւոր պաշտօններ գրաւած են Հայաստանի քաղաքական վերնախաւէն ներս: Զինուորաններու մուտքը քաղաքական կեանք բաւական դժուարին ճանապարհով կ’ընթանայ: Հրամանատարները յաճախ կը մոռնան, որ քաղաքական կեանքին հետ առնչուիլը նման չէ պատերազմի դաշտին թելադրած օրէնքներուն: Հոն զինուորական կաննոներ չեն գործեր եւ աւելին զինուորական վարմունքը ջրբաժան կը ստեղծէ հրամանատարին եւ հանրութեան միջեւ: Լիբանանեան բանակի նախկին հրամանատար Զօր. Միշէլ Աուն օրինակ, որ իր արկածախնդրական գործելաոճով բաւական ծանր իրավիճակներու հիմնական հեղինակը դարձաւ յաճախ մոռցած է, որ քաղաքական կեանքին մէջ որպէս զինուորական գործաելաձեւերը երկիրը կրնան անդունդ հասցընել: Ինչ ալ ըլլան քաղաքական հանգամանքները Լիբանանցիներուն (յատկապէս քրիստոնեաներուն համար) չեն մոռցուիր Աունի թոյլ տուած խոշոր սխալները, որոնց հետեւանքով երկիրը երկու ծանր պատերազմներու մէջ յայտնուեցաւ: Սակայն ինչ խօսք քաղաքական կեանքին մէջ յիշողութիւնը կարեւորագոյն գործօն մը չէ: Ինչ է Տըկոլ չէր կրնա՞ր բռնի ուժի դիմելով ճզմել 1968-ի յեղափոխութիւնը: Անշուշտ կրնար բայց շատ լաւ գիտէր, որ այդ վարքը զինք պատմութեան աղբամանը պիտի նետէ:
Կարդացեք նաև
Վերջին ամիսներուն Հայաստանի քաղաքական առօրեային մէջ պատահած դէպքերը բաւական խորշալի, անախորժ եւ տխրեցնող երեւոյթներու դէմ հանդիման կը դնեն մեզ: Ացախեան ազատամարտի մասնակից Ժիրայր Սէֆիլեան եւ իր համախոհները վճռած են ամէն գնով քաղաքական նոր իրավիճակ ստեղծել: Այս ընդհանուր ձեւաչափին մէջ պէտք է տեղադրել նաեւ անոնց («Հիմնադիր խորհրդարան») Արցախ տալիք այցելութիւնը:Ուր ԼՂՀ իշխանութիւններուն միջամտութեամբ երթը կը կասեցուէր: Ժիրայրն ու իր ընկերները «յարձակման» կ’ենաթրկուէին: Ծեծի հետեւանքով քանի մը մասնակիցներ (որոնց շարքին ինքը ՝ Սէֆիլեանը) կը վիրաւորուէին ու աւելի քան 15 ինքնաշարժներ կը վնասուէին: Քանի մը օր ետք «Հիմնադիր խորհրդարան»ը հանդէս կուգար մամլոյ ասուլիսով եւ իր համակիրներէն օժանակութիւն կը խնդրէր (ըսեմ, որ ըստ «Ազատութիւն» ռատիօկայանին անոնց կրած նիւթական վնասները կը գնահատուէին ՝ 35.000 ամերիկեան տոլարով): Չմոռնամ ըսել, որ Սէֆիլեան շուրջ ամիս մը առաջ Ստեփանակերտի մէջ ընդունուած էր ԼՂՀ նախագահ Բակօ Սահակեանին կողմէ, ուր Սահակեան Սէֆիլեանին բացատրած էր, որ Արցախի մէջ «աւտթոերթ» կատարելը նպատակայարմար չէ:
Հայաստանի քաղաքական ներքին պայքարները եւ իշխանութեան հետ հակամարտելու գետինը Արցախ փոխադրելով «հիմնադիր խորհրդարան»ը շնորհակալ գործ մը չըրաւ: Աւելին անտեղի լարուածութիւն ստեղծեց: Եղան բերաններ, որոնք ստայօդ յայտարարութիւններով ուզեցին Արցախը տարանջատել Հայաստանէն եւ խտիր դնել Արցախի ու Հայաստանի միջեւ: Ինչ կը վերաբերի Հայաստանի ընդդիմութեան կամ այսպէս ասած «ընդդիմադիր եռեակ»ին անոնք եւս դատարպարտելէ բացի ոչինչ ըրին (ու պարզ է, որ պիտի չընէին):Ներկայիս մտավախութիւն կայ, որ Սէֆիլեան ու իր ընկերները կը շարունակեն իրենց «աւտոերթ»երու շարքը եւ ջանք կը տանին յառաջիկայ 24 Ապրիլին այսինքն Հայոց Ցեղասպանութեան 100-ամեակի նշման օրը փողոց իջնել «րէժիմէն ձերբազատուելու համար»:Անոնք չեն ուզեր այսօրուան վարչակարգը: Չեն ուզեր նաեւ ընդդիմութիւնը: Կը յայտարարեն, որ Հայաստան պէտք է օր առաջ րէժիմէն ձերբազատուի սակայն չեն խօսիր իրենց ունեցած ծրագրին մասին:
Իշխանութեանց համար եւս Բերձորի միջադէպը բաւական տհաճ իրավիճակ ստեղծեց: Փաստ է նաեւ, որ իշխանութիւնը Բերձորի մէջ կատարուածէն ետք յաջողեցաւ շարժումի բազկերակը շօշափել: Ցեղասպանութեան նշումը համահայկական բեմահարթակի գլխաւոր օրակարգն է ու իշխանութիւնները պիտի չուզեն, որ այդ օրը այդպիսի արարքներ արձանագրուին: Ոչ միայն իշխանութեան այլ ամբողջ հայութեան համար այդ օրը կարեւոր է:
Այս ընդհանուր իրավիճակին դիմաց յուսալի է, որ մեր ժողովուրդի բոլոր զօրավարները հասկնան, որ այս պահը ուսադիրներուն նաեյելու եւ հիացմունք ապրելու պահը չէ: Ներքաղաքական օրակարգերը մէկ կողմ եւ մեր աջալրջութիւնը ու այսօր գոյացած միասնութեան խնդիրը այլ կողմ:
Պէտք եղածը մեծ զոհողութիւններ չի պահանջեր: Եւ վստահ եմ, որ մօտիկ անցեալին Պէյրութը ձգելը եւ Արցախեան ճակատներուն վրայ կռուիլը շատ աւելի մեծ զոհողութիւն կը պահանջէին քան այս պահուն պէտք եղած լրջութիւնը:
Սագօ Արեան
Յ.Գ. Այս յօդուածը միտում չունի զուգահեռականներ գծել Շարլ ՏըԿոլի եւ որեւէ մէկուն հետ: Մօտեցում մըն է, ըսելու համար, որ կան նաեւ Շարլ Տը Կոլի նման խորագէտ, պատմական պահու իմաստը ըմբռնող եւ այդ պահու թելադրանքներով առաջնորդուող ազգակերտ զինուորականներ:
