EU Armenia հեռուստաալիքի ղեկավար Արման Ավագյանը ֆեյսբուքյան իր էջում տեղեկացնում է, որ Փարիզից 50 կմ հեռու տարածքում Charlie Hebdo հանդեսի խմբագրատան վրա հարձակում գործած կասկածյալ ահաբեկիչները պատանդներ են վերցրել տեղական մի ձեռնարկությունում՝ տպարանում. «Փարիզի պրեֆեկտը հայտարարում է՝ ահաբեկիչները հայտնաբերված են և ընթանում է նրանց չեզոքացնելու գործողություններ Դամարտեն քաղաքում, տպարանի տարածքում»:
Ըստ նրա՝ ահաբեկիչները հայտարարել են, թե ուզում են նահատակի մահով մեռնել։
Ամէն անգամ «Առաւօտի» Մեկնաբանութիւնների տիրոյթում փորձում եմ արեւմտեան բարձրակարգ մշակոյթ, մտածելակերպ սերմանել, աւա՜ղ առայժմ նուազ արդիւնաւէտ:
Ա. Ստիպուած եմ հակիրճ ներկայացնել բառերի ստուգաբանութիւնը համոզուելու համար, որ մեր գեղեցիկ ՉԷԶՈՔԱՑՆԵԼ բառը բնաւ չի զիջում արմանԴաւագեանական ՆԵՅՏՐԱԼԻԶԱՑԻԱ բառին:
Մեր բառը կազմուած է ՉԷ+ՈՔ = ՈՉ+ ՈՔ: Այսինքն լինել ՉԷԶՈՔ նշանակում է ՈՉ ՄԷԿԻ կողմը չլինել:
ՆԵՅՏՐԱԼ բառը ծագում է լատ. NEUTRALIS = NE+UTER+ALIS , որ նոյնն է, թէ անգլ. NO+EITHER (NEITHER) կամ էլ հայերէն՝ ՈՉ ՈՔ: Նոյն ստուցաբանութիւնն է:
Պարզից էլ պարզ է, որ մեր բառը իմաստով եւ բովանադակութեամբ ԼԻՈՎԻՆ փոխարինում է ՆԵՅՏՐԱԼԻԶԱՑԻԱ բառը: Խնդիրն այն է, որ շատերիդ լեզուամտածողութիւնը ՀԱՅԵՐԷՆ ՉԷ, իսկ սա ազգային անվտանգութեան խնդիր է:
Ի՞նչ էք արել դուք: Վերցրել էք ֆեյսբուքեան գրառումը ու արտատպել ձեր կայքում: Ուզո՞ւմ էք, որ «Առաւօտը» տարբերուի ԲլոգՆիւզից, թէ՞ ոչ: Ուրեմն փորձէք աւելի բծախնդիր լինել:
Նախ այդ օգտատէրի անունը թէեւ Armand է, բայց փակագծում հայերէն նշել է ԱՐՄԱՆ, իսկ դուք հայերէն տարբերակը թողել էք ԱՐՄԱՆԴ:
Օգտատէրն իբր հերոսութիւն է արել, մի բան էլ ընդգծել է ՆԵՅՏՐԱԼԻԶԱՑԻԱ բառը:
Անցեալում իմ գրառումներից մէկում նշել էի, որ ակնյայտ օտար բառերի դէպքում թերթը փակագծում պիտի նշի հայերէն թարգմանութիւնը: Ես հիմա էլ պնդում եմ, որ դա խիստ անհրաժեշտ պայման է: Դրանից «Առաւօտի» վարկանիշն անհամեմատ կ’աճի:
Ցաւօք, իմ այդ դիտարկմանը, Աննա Իսրայէլեանը պատասխանել էր, թէ ուրիշի ուղղակի խօսքը թերթը թողնում է անփոփոխ: Ասել է, թէ ԲլոգՆիւզ-ականութիւն: Իսկ սա լրագրութիւն չէ: Ինչպէս ասում են՝ տատս էլ կարող է «copy-paste» անել: Ամէն օր լսում ենք Մանուէլի, լֆիկի շմայսի «ուրիշի ուղղակի խօսքը», որից մարդու փսխել է գալիս:
Բ. Յաջորդ փաստը, որ կը ցանկանայի անդրադառնալ ԴԱՄԱՐՏԵՆ քաղաքի անունն է:
Ֆրանսերէնում ռնգային -in վերջածանցը հայերէնում գրուել է -ԵՆ՝ հաւանաբար ռուսերէնի ազդեցութեամբ:
Իրականում սրա (-in) եւ միւս ռնգայինների (-an, -un, -en) արտասանութիւնը շատ դժուար է եւ նոյնիսկ Ֆրանսիայի հիւսիսում ու հարաւում արտասանական տարբերութիւններ կան: Սրա արտասանութիւնը շատ նման է սեքսի ժամանակ տնքոցներին 🙂 (հարցրէք ֆրանսախօսներին):
Ինչեւէ, սրտասանութիւնը մօտ է հայերէնի -ԵՆ եւ -ԱՆ ձեւերին, բայց աւելի շատ յարում է երկրորդ տարբերակին:
Ուստի Dammartin-ի աւելի գրագէտ տարբերակը ԴԱՄԱՐՏԱՆ է: Բայց այս տառադարձումը դեռ պէտք է քննարկուի լեզուաբանների, թարգմանիչների հետ:
Գ. Վերջում, մի երկու խօսքը կից տեսանիւթի մասին: Ո՞րն է բարձրակարգ լրատուամիջոցի կամ առհասարակ որեւէ կազմակերպութեան յաջողութեան գրաւականը:
Ամբողջ աշխարհը, առաջակարգ լրատուամիջոցները, ՀԵՆՑ ՀԻՄԱ, գրում են սրա մասին, ուղիղ եթեր են հեռարձակում: Եւ այդ բազմաթիւ լրատուամիջոցների շարքում դուք ընտրեցիք RT.com-ը: Միւսները Աստուծոյ գառ չեն, բայց այս մէկը աշխարհի ամենաքաղաքականացուած լրատուներից մէկն է (ճիշտ է՝ այս դէպքում ռուսական շահերը չեն շօշափւում եւ հաւանաբար՝ չէզոք է):
Մի՞թէ ուրիշ տարբերակ չկա՞ր:
Ահա BBC-ն՝ https://www.bbc.com/news/live/world-europe-30722098
Շատ հաճելի, հիւթեղ հեռարձակում է:
Բացի այդ՝ ինչո՞ւ ռուսերէն: Եթէ հայերէն տարբերակ չկայ, ուրեմն պէտք է փնտրել միջազգային լեզուով: Իսկ դա անգլերէնն է: Ո՛չ ռուսերէնը, ո՛չ էլ ֆրանսերէնը, թէեւ դէպքն այդ երկրում է:
Հասկանալի է, որ ռուսերէնն աւելի մատչելի է հայաստանցուն, բայց որտե՞ղ մնաց բարձրակարց լրատուամիջոցի ռազմավարութիւնը, հայեցակարգը:
«Առաւօտը» պիտի յարգի ընթերցողի կարծիքը, բայց միեւնոյն ժամանակ ցոյց տայ, որ ինքն է ճաշակ թելադրողը, դաստիարակողը, այն լրատուամիջոցը, որին փորձում են նմանուել միւսները: Հակառակ դէպքում կը կորցնէք ձեր՝ իւրայատուկ լրատուամիջոց լինելը:
Հարգելի պրն Ղազարյան, Ձեր քննադատության մի զգալի մասը տեղին է, եւ ուղղումներն արված են: Բայց որոշ դիտարկումների հետ թույլ տվեք չհամաձայնել: Նախ՝ «Առավոտը» ֆեյսբուքից գրառումներ վերցնում է խիստ բացառիկ դեպքերում, եւ դրանք մեր ընդհանուր հրապարակումներում հազիվ մի տոկոս են կազմում՝ կա համապատասխան ուսումնասիրություն: Այնպես որ՝ ավելի վաղ արված իմ դիտարկումը վերաբերում է ոչ այլոց գրառումները նույնությամբ պատճենելուն, այլ հարցազրույցների, ասուլիսների ընթացքում ասված խոսքն հնարավորինս անխաթար, առանց խմբագրական միջամտությունների հրապարակելուն: Այո, մենք բնավ մտադիր չենք գեղեցկացնել, հայերենացնել Առաքել Մովսիսյանի կամ որեւէ մեկի խոսքը: Նրանք պետք է երեւան այնպես, ինչպիսին կան իրականում, ու թե ինչ զգացողություններ է դա առաջացնում ընթերցողների մոտ՝ արդեն այլ հարց է;
Տեսանյութի մասին. ճիշտ եք՝ մենք ընտրել ենք այն լեզվով տեսանյութը, որն ավելի մատչելի կլիներ մեր ընթերցողների հնարավորինս լայն շրջանակին: Համաձայնեք, որ անգլերենը եւ ֆրանսերենը, ցավոք, այս առումով անհամեմատելի են ռուսերենի հետ: Ի դեպ, հղումը որը Դուք նշել այս պահին՝ «բովանդակությունը չի գործում»:
Շնորհակալ եմ տիկին Իսրայէլեան արձագանքի համար: Մեծաւ մասամբ համաձայն եմ Ձեզ հետ: Ֆեյսբուքեան յղումները Առաւօտում չնչին են: Իմ դիտարկումն այն էր, որ այս դէպքը լուսաբանող անթիւ-անհամար աղբիւրներ կային, ներառեալ աշխարհի լաւագոյն լրատուամիջոցները: Գուցէ արժէր նրանց յղել, այլ ոչ ՖԲ-ն:
Ներող եղէք, եթէ նախորդ միտքս յստակ չէր ձեւակերպուած: «Ուրիշի ուղղակի խօսքի» Ձեր դիտարկումն իրօք վերաբերում էր ասուլիսներին, հարցազրոյցներին: Բայց եթէ Առաքել Մովսիսեանի խօսքը պիտի թողնենք նոյնը, պատկերացրէք դրա հետեւանքները՝
Ա. Առաքել Մովսիսեան-ակերպները շատ շատ են:
Բ. Հայաստանի լրատուամիջոցների ճնշող մեծամասնութիւնը (բացառութեամբ «Առաւօտի» ու էլի մի երկուսի) «տիրաժաւորող» համակարգ է:
Ի՞նչը տուժեց դրանից: Միանշանակ՝ հայերէնը: Բայց խնդիրն այստեղ աւելի խորն է՝ միայն տպագիր մամուլը չէ, այլ հեռուստատեսութիւն եւ այլն: Ու նաեւ այլ հարց է, թէ դրանք ի՞նչ գործ ունեն պետական համակարգում:
Յ.Գ. BBC-ի յղումը փորձէք այս տարբերակով՝
1. https://www.bbc.com/news/
2. վերեւի ձախ մասում՝ նկարի տակ՝ |LIVE| Latest updates
3. Բացուող էջում սեղմել “START”-ի կոճակը:
Հարգելի պրն Ղազարյան: Գուցե ուշադրություն չեք դարձել, բայց մենք այս թեմայի շուրջ բազմաթիվ հրապարակումներ ենք պատրաստել նաեւ միջազգային ԶԼՄ-ների հրապարակումների հիման վրա, կարող եմ հղումները նշել, եթե ինչ որ պատճառով չեք նկատել: Իսկ դրանց շարքում այս մեկը հղում է ոչ այնքան ՖԲ-ին, որքան Եվրոպայում գործող հայկական ԶԼՄ-ին, որի ղեկավարը սոցիալական ցանցի միջոցով է տեղեկատվություն մատուցել:
Իսկ հայերենի վերաբերյալ Ձեր բոլոր մտահոգությունները ես կիսում եմ, եւ միշտ շնորհակալ եմ, երբ արդարացի դիտողություններ եք անում: Ի դեպ, Դամարտեն քաղաքի անվանման այդ ձեւը կիրառել էին հայկական գրեթե բոլոր ԶԼՄ-ները: