Վերջերս հայտնի իրավաբաններից մեկը իմ ուշադրությունն է հրավիրել մի օրինաչափության վրա՝ Հայաստանում եւ մեզ նման երկրներում օրենսգրքերը «հաստանում են», իսկ Արեւմուտքում՝ «նիհարում»: Մենք աշխատում ենք առավել մանրամասն նկարագրել բոլոր դեպքերը՝ սողանցք չթողնելու համար, ավելացնում ենք նորանոր հոդվածներ, իսկ Արեւմուտքում ստեղծված ավանդույթներն ու մշակույթը «թեթեւացնում են» օրենքները: Այս օրինաչափությունը հայտնի է դեռեւս շատ հին ժամանակներից. մեր թվարկությունից առաջ 6-5-րդ դարերում չինացի փիլիսոփա Լաո-Ցզին ասում էր՝ որքան շատ են օրենքները, այնքան շատ են ավազակները: Դա կարելի է երկակի հասկանալ. մի կողմից՝ օրենքների առատությունը մարդկանց մոտ դրանք շրջանցելու գայթակղություն է առաջացնում, մյուս կողմից՝ ավազակների առատության պատճառով ստեղծվում են նորանոր օրենքներ: Այդ փակ շրջանի հաղթահարումը կարող է տեղի ունենալ, ինչպես ընդունված է ասել, իշխանությունների քաղաքական կամքի շնորհիվ, բայց վերջինս ձեւավորվում է քաղաքացիների մեծամասնության՝ օրենքները կատարելու կամքով:
Ազգային ժողովում քննարկվող վերջին երկու նախաձեռնությունները օրենքների «գերաճի» փայլուն օրինակներ են: Ըստ այդմ, մեզ պետք է, որ խոշոր տնտեսվարողները հարկեր վճարեն: Ինչ-որ մեկի համար գաղտնի՞ք են այդ տնտեսվարողների անունները եւ բիզնեսները: Ցանկության դեպքում դժվա՞ր է ստուգել, թե նրանց շրջանառության որ մասն է «սեւ», որը՝ «սպիտակ», եւ «սեւը» աստիճանաբար «սպիտակեցնել»: Ներկայիս օրենսդրությունը դրա բոլոր գործիքները տալիս է: Բայց դա հնարավոր է անել միայն այն դեպքում, երբ խոշոր տնտեսվարողները եւ բարձրագույն իշխանավորները նույն մարդիկ չեն: Հակառակ դեպքում նրանք կվարվեն՝ ինչպես Գոգոլի հայտնի հերոսուհին, որն ինքն իրեն մտրակել է, ինչը գործնականում հնարավոր չէ: Փոխարենը հնարվում է նոր օրենք, որով փոքր ձեռնարկատերերը պետք է «գործ տան» խոշորների վրա՝ նրանցից պահանջելով փաստաթղթեր, իսկ դրանց բացակայության դեպքում բողոքեն համապատասխան ատյաններ: Ամենամեծ ցանկության դեպքում անգամ դա գործող ծրագիր չէ:
Նույնը՝ մայրության նպաստը: Սեփականատերերից ոմանք զբաղված են խարդախություններով, ֆիկտիվ աշխատավարձեր եւ պարգեւատրումներ են գրում (հավանաբար, «ատկատով»), որպեսզի դրանց հիման վրա կանայք հետագայում պետությունից միլիոնավոր դրամների հասնող «դեկրետ» ստանան: Այդ խիստ դատապարտելի պրակտիկային վերջ տալու համար նոր օրենք է գրվում, համաձայն որի՝ պատժվում են ոչ թե խարդախ սեփականատերերը, այլ… աշխատող մայրերը:
Այս ամենը հրաշալի ձեւակերպել է մեկ այլ նշանավոր ռուս գրող՝ Միխայիլ Սալտիկով-Շչեդրինը. «Ռուսաստանյան օրենքների խստությունը մեղմվում է դրանց կատարման ոչ պարտադիր բնույթով»:
ԱՐԱՄ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ
Corruptissima re publica plurimae leges – Պուբլիոս Կորնելիոս Տակիտոս
Ասել է թե – Որքան շատ են օրենքները, այնքան ավելի կոռումպացված է իշխանությունը:
Ի՞նչ տեղի կունենա, եթե այգեպաններին փոխարինեն այծերը: Ինչքան էլ այծի գլխին քարոզ կարդա, օրենք գրի, թե պարտեզի ծաղիկները մի կեր, կաշառակերությամբ ու կաշառատվությամբ մի զբաղվի, կասի՝ ես չուտեմ, ուրիշ այծեր կուտեն: Պարտեզը այծերի տեղը չէ, քանի դեռ չկան բարձր ու միջին խավեր, պետությունը վտանգված վիճակում է:
Մի փոքրիկ անեկդոդ հիմնվելով Աշոտ Ղազարյանյան «մեր բակ» կոլեկցիոնից.
– Հնարվում է նոր օրենք, որով փոքր մրջունները պետք է «գործ տան» խոշոր փղի վրա . Մրջունները մինչեվ հիմա գրում են…..
Վատ չի, հիվանդության ախտորոշումը, ընդհանուր առմանբ, ճիշտ է ներկայցված։
Իհակե, հեղինակը «ինքը» չէր լինին, եթե եթե մեղքը «չտեղավորեր» հասարակության վրա՝ …
…ինչպես ընդունված է ասել, իշխանությունների քաղաքական կամքի շնորհիվ, բայց վերջինս ձեւավորվում է քաղաքացիների մեծամասնության՝ օրենքները կատարելու կամքով…
Հասարակության «մեղքը» ոչ թե նրանումն է, որ նա վատ ընտրող է, այլ որ համակերպվել է «չընտրության» մեխանիզմին։
Որևէ կասկած չկա, որ դարձավճարի` “օտկաի” մշակույթը այժմ Հայսատնում գործող միակ աշխատելու եղանակն է: Եվ դրանով է գայթակղում պետական մեծ և նույնիսկ շատ-շատ փոքր պաշտոնը, որը իրավունք է տալիս հնարամտության դեպքում փող շինել դարձավճարի միջոցով: Եվ չասեք, թե “հասարակությունը” մեղավոր չէ: Նման մարդկանց քանակը մեր հասարակությունում բավականին մեծ է` այդ մշակույթը նորմալ ընկալվելու համար;
Ամեն ինչ ճիշտ է գրված և դա բոլորն էլ գիտեն:Գլխավոր հացը ինչ՞ անել,ինձ չի թվում,որ եթե կրճատենք օրենքների քանակը,վիճակը կլավանա:Ես ինքս ինձ հարցրեցի,եթե ես պաշտոնյա լինեի դարձավճար կվերցնեի՞: