Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին նաև Հայաստանի ազգային արխիվն է պատրաստվում: Թեև արխիվի տնօրեն Ամատունի Վիրաբյանը չի կարծում, որ ամեն ինչ հարյուրամյակով է սկսվում ու ավարտվում, բայց և այնպես, նա այսօր լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ասաց, որ վերջին շրջանում առավել ակտիվ աշխատանքներ են տարվում այդ ուղղությամբ:
Նա, մասնավորապես, խոսեց չորս ծրագրերի մասին, որոնցից առաջինը փաստաթղթերի հրատարակումն է հայերենով ու օտար լեզուներով. «2012 թ. «Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում» վերնագրով եռահատոր գիրք տպագրեցինք, որը թարգմանվեց անգլերեն և հրատարակվեց մեկ հատորով: Դրա թուրքերեն թարգմանությունը լույս տեսավ Ստամբուլում: Այժմ Ռուսաստանում ընթացքի մեջ է ռուսերեն թարգմանության տպագրությունը: Այս պահին իրականացվում է նաև գրքի իսպաներեն թարգմանությունը, հետագայում կլինի նաև ֆրանսերենը»,- ասաց պարոն Վիրաբյանը՝ տեղեկացնելով, որ արդեն տպագրված այդ երեք հատորներին կավելացվեն ևս երկուսը, որովհետև, նրա խոսքով, անընդհատ նոր փաստաթղթեր են ի հայտ գալիս: Նախատեսվող հատորներից մեկը նվիրված կլինի Կիլիկիային, մյուսը՝ Անատոլիայի արևմտյան հատվածին:
Երկրորդ ծրագիրը հայերի նյութական մշակութային կորուստների մասին ժողովածուների շարքի ստեղծումն է. «Մեկ հատոր արդեն հրատարակել ենք ռուսերենով և նախատեսում ենք մոտակա տասը տարիների ընթացքում հրատարակել արխիվում եղած բոլոր փաստաթղթերը»,- ասաց Ա. Վիրաբյանը:
Երրորդ ծրագրով ցանկանում են պատրաստել մի շտեմարան, որտեղ նշված կլինեն Ցեղասպանության զոհերի անունները, ծննդյան ու մահվան վայրերը. «Ես, իհարկե, չեմ կարծում, որ կկարողանանք միլիոն ու կես անուն հավաքել, որովհետև շատ երկար ժամանակ է անցել, այդ ընթացքում ոչ մի աշխատանք չի արվել, և նոր ենք միայն սկսել այդ մասին մտածել՝ հետևելով հրեաների օրինակին: Հրեաներն ունեն Հոլոքոստի վեց միլիոն զոհերի անուններն ու երեք միլիոնի լուսանկարները, իսկ մենք ամենաշատը հազար լուսանկար ունենք (հիմնականում մտավորականների): Բայց կարող ենք մոտ երեք հարյուր հազար անուն ունենալ, և այս պահին արդեն աշխատանքներ տարվում են այդ ուղղությամբ»,- ասաց Ազգային արխիվի տնօրենը:
Կարդացեք նաև
Չորրորդ ծրագիրը Ազգային արխիվն իրականացնում է ՀՀ մշակույթի նախարարության հետ համատեղ. «Ցանկանում ենք աշխարհին ներկայացնել Եղեռնից փրկված հարյուր հայերի կամ նրանց զավակներին, որոնք այս կամ այն ոլորտում նշանակալի հաջողության են հասել ու մեծ ճանաչում ձեռք բերել ողջ աշխարհում, ինչպես, օրինակ, Արշիլ Գորկին: Ուզում ենք դրանով ասել, որ մենք միայն ցեղասպանված ժողովուրդ չենք, որ մենք դրանից հետո շարունակել ենք ապրել ու իսկական արժեքներ ստեղծել»,- բացատրեց Ա. Վիրաբյանը:
Բանախոսը համաձայնեց լրագրողների այն դիտարկմանը, որ ուշացրել ենք այսպիսի միջոցառումների իրականացումը: Պատճառները, ըստ Ա. Վիրաբյանի, միայն սուբյեկտիվ չեն, օբյեկտիվ պատճառներ էլ կան. «Մինչև 60-ականները Ցեղասպանության մասին խոսելն ազգայնամոլություն էր համարվում, և կարող էին մարդկանց գնդակահարել, իսկ արտասահմանում հաստատված մեր գաղթականներն առաջին հերթին մտածում էին տվյալ երկրի քաղաքացի դառնալու, իրենց կյանքը դասավորելու մասին: Այնպես որ, պատճառները շատ են ու տարբեր»,- ընդգծեց Ա. Վիրաբյանը:
Ինչ վերաբերում դատական հայցի համար հիմք հանդիսացող փաստաթղթերի լինել-չլինելուն, Ազգային արխիվի տնօրենը վստահեցնում է, որ վերը նշված եռահատորում կան այդպիսիք. «Բայց ես կարծում եմ, որ Թուրքիան էլ է մեծ աշխատանք կատարում: Այնպես որ, երբ խոսք է գնում դատարանի մասին, մի մտածեք, որ Հայաստանի դատարանն է, կարող ենք գնալ-խոսել դատավորի հետ, որ վճիռ կայացնի սրա կամ նրա օգտին: Ո´չ, սա միջազգային դատարան է: Եվ մեր ամենամեծ խնդիրն այն է, որ չունենք օսմաներենի մասնագետներ (եղածները թուրքերենի մասնագետներ են, իսկ այդ երկու լեզուները տարբեր են): Չունենք նաև միջազգային չափանիշներին համապատասխանող փաստաբաններ, և եթե քաղաքական որոշում կայացվի դատարան դիմելու, ապա մենք ստիպված կլինենք օտարազգի փորձառու փաստաբանների հրավիրել: Բայց լավ է, որ Երևանի պետական համալսարանում արդեն որոշակի քայլեր կատարվում են օսմաներենի մասնագետներ պատրաստելու ուղղությամբ»,- ասաց Ա. Վիրաբյանը:
Եվ վերջում պարոն Վիրաբյանը տեղեկացրեց, որ, ամենայն հավանականությամբ, եկող տարի գիրք կհրատարակեն հայ եկեղեցու ունեցվածքի մասին: Նրա խոսքով՝ Գարեգին Երկրորդ կաթողիկոսը շահագրգռված է այս հարցում և հովանավորում է ծրագիրը:
Սիրանուշ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ
