Հագեցել ու պատառը ծամելով էինք կուլ տալիս, առաջին շիշը դատարկել և ամեն խոսքի անիմաստ քրքջում, իրար հերթ չտալով՝ սրախոսում էինք: Հեռվում քաղաքն էր՝ մշուշի մեջ, թունամպի: Օղու՞ց էր, ծխաշերտից դուրս էինք՝ դրա՞ համար, թե՞ այլ պատճառ կար ¬¬- ամեն բան թեթև էր, անիրական, մի տեսակ՝ աննյութեղեն. քամին, որ տարուբերում էր առվեզրի ուռիները, վերջալույսը, որ դալկությունը տվել էր դաշտերին, մինչևիսկ մոծակները, որ, երևում է, վաղուց մարդու երես չէին տեսել ու հիմա, արհամարհելով անապահով վայրեր քշվելու վտանգը, խարույկին ծխացող ոսկորների դառնահոտը, վրա տվել, խայթում, խմում էին մեր թնդած արյունը, ավիշը:
Անցավ, ով իմանա, ինչքան: Մութը կոխեց, շշում ինչ խմիչք է, այլևս չէր ջոկվում, անձողները մլմլում էին, փայլաթղթում տապակվող ծածանի բուրմունքը բռնել էր ուռուտը:
-Թափառախումբը ճաշկերույթի՞ է նստել:
Հանկարծակիի եկանք: Ձայնն առվի մյուս ափից էր, ծառերից այն կողմ: Քիչ անց ջրամերձ ճյուղերը ետ գնացին, և մեկի երկար ստվերն ուրվագծվեց խարույկի թույլ լույսի տակ:
-Բարև մեծաց,-զվարթ ողջունեց մարդը:
-Բարև մեծին,-առավել խնդուն արձագանքեցինք:
-Եթե դեմ չեք, ընկերակցեմ:
-Ի~նչ եք ասում,-մենք տեղ բացեցինք:
Մարդը ձեռքինը հենեց ծառաբնին, նստեց: Այտամորուսով էր, մազերը՝ ալեխառն:
-Օղի՞, գարեջու՞ր,-ընկերս ձեռքը պարզեց շշերին:
-Շնորհակալ եմ: Մի պատառ հաց, այ, սիրով կկտրեմ:
Ես միս, պանիր, լավաշ մոտեցրի.
-Անուշ արեք:
-Չմոռանանք բարձրյալին,-նա, հայացքով դեպի երկինքը, հատիկ-հատիկ արտաբերեց Տերունական աղոթքը, խաչակնքեց:
Ապշած՝ մեկմեկու նայեցինք: Անսպասելի, գրավիչ մի բան եկել, փրկում էր օրը, գունավորում դժգույն երեկոն, խորհուրդ ներարկում մեր անիմաստ խումին:
-Հրաշալի մարդ, որտեղի՞ց,-երբ առաջին բրդուճն ավարտեց, հարցրինք:
-Վերևից,-գլխով այգիները ցույց տվեց, ապա ձգվելով՝ տոպրակից տանձ հանեց: -Սա էլ իմ կողմից: Պինդ է, բայց ատամ կբռնի:
-Բա պահակնե՞րը:
Լուցկի վառեց.
-Շքանշանն անտեղի՞ եմ կպցրել,-հետո մեկուսի,-գոնե մի բանի պիտի՞ պետք գա:
Քրքջացինք:
-Պահակն է ու՝ կարևորություն չտվեց,-խոսքն առաջ տարա:
-էհ, ես էլ կասեմ՝ ամեն օր դու ես տանում, մի օր էլ՝ ես:
-Չէ, քո կենացը պիտի խմվի,-Հրաչն օղի լցրեց:
-Սպասեք երգեմ, նոր:
Տիրական ձայն էր՝ զորեղ, զուլալ: Հմայված՝ ունկնդրում էի: Կեսից հուզմունքը տիրեց, տարավ: Մեղքի զգացումը ճնշում էր. մեղավոր էի, ասես, բնության առաջ, հեռվում թունամշուշի մեջ լողացող քաղաքի, դաշտի երկայնքով ու լայնքով անիմաստ ձգվող ակոս-խանդակների համար, որ հիմա սևին էին տալիս, չորացող փշատենիների, տիղմի տակ մնացած անվադողի, վերջապես՝ խարույկի ու խորովածի, Հրաչի՝ այդպես անփույթ թիկն տալու ու անհավես միս կրծելու, մեր կլլած օղու, քիչ առաջ պատմած տափակ անեկդոտների, լպիրշ ծիծաղի համար:
Գրաբարում առանձնակի վարժ չէի, իսկ այդ պահին հնչյուն ու հնչույթ միաձույլ՝ ալիք-ալիք ծավալվում էին, ու հստակել, զանազանել, իրարից բառեր առանձնացնել, կազմել անհնար էր: Մի տող, այդուհանդերձ, որսացել էի՝ սատակի տէր ամենայն շրթունս նենգաւորս և լեզուս մեծաբանս:
Երգը լռեց: Մեզնից ոչ ոք ձեռքը գավաթին չտարավ: Հրաչը ոտքը հավաքել, կրակի հետ էր խաղում:
-Տխրեցիք…
Ես ընդամենը հիմարաբար ժպտացի:
-Դավթի սաղմոսներից է: Մարդու որդիներ,-ասում է,-մինչև ե՞րբ պետք է մնաք խստասիրտ,-կեսից անցավ հին հայերենի,-ընդէր սիրէք զնանրութիւն եւ խնդրէք զստութիւն:
Ընկերս թաշկինակը մոռացած՝ մանկան պես վերուվար էր քաշում քիթը: Գրեթե նույն հոգեվիճակում ես էի:
-Հրաչ, քեզ համար չի ասված,-փորձեցի կատակի տալ, սակայն պահը սխալ էի ընտրել, ու խոսքս եկավ մեկ անգամ ևս հաստատելու սաղմոսը:
-Հանդարտվիր: Չեկա, որ պղտորեմ ձեր օրը:
Էհ, Հրաչին ի՞նչ՝ բացվել էր:
-Այ տղա, հազար ենք ասել՝ եթե խմել չգիտես…
-Ո՞վ,-նա կոպերը խոնավ՝ մոտեցավ:
-Ձուկ վերցրեք,-խոսակցությունը շեղելու համար հյուրին դիմեցի:
-Մթնով չեմ կարողանա, փշաշատ է:
Փայլաթիթեղներից մեկը ձկնով մի կողմ դրի:
-Սա թող այդպես էլ փակ մնա, կտանեք տուն:
-Անհարմար չէ՞:
Ի՞նչ կա: Եթե բարեկամացանք, հարգում եք մեր հացը…
-Որ այդպես է, մի սաղմոս էլ երգեմ,-նա բաժակ որոնեց: -Օշարակ, ջուր հանքային, եթե կա:
Շտապով լիմոնադ լցրի: Ըմպեց, պրոֆեսիոնալ երգչի քխկոցով մաքրեց կոկորդը:
Ի տարբերություն նախորդի, այս մեկն ավելի պարզ էր: Այն փառաբանություն էր բնության, օրհնանք արեգակին ու լուսնին, երկնի աստղերին, անձրևին ու ցողին, եղյամին, հիշեցում այն բանի, որ կան տիւք ու գիշերք, լոյս եւ խաւար, ամպք եւ փայլատակունք, լերինք եւ բլուրք, աղբիւրք եւ գետք, որ ջրերում խայտացող ամենայն կայտառք եւ թռչունք երկնի, գազանք, անասունք ու մարդք հավասար են եւ մի ծնունդ:
Ավարտից հետո գավաթում եղածն ումպ անելով՝ ասաց.
-Ես գնամ, ուշ է: Մնացեք խաղաղությամբ:
-Բարի գիշեր, երջանիկ մարդ,-մենք ոտքի ելանք:
Նայեց ընկերոջս, ինձ, ազատ ձեռքով շոշափեց, քաշքշեց կզակի մազերից:
-Երջանիկն այգու պահակն ու իր կինն են,-առպահ տխրեց, թվաց, հիմա կբացվի, իրենից կպատմի: Ժպտաց,-Իսահակյանին, հո, գիտեք՝ Արազի ափին բոստանս լինի…
-Բոստանիս կողքին քողտիքս լինի…
Սխալս ուղղեց.
-Սալվի ուռ տնկեմ, վարդեր ու լալա,
Հով ուռենու տակ քողտիքս լինի,
Օջախիս միջին կրակ բոցկլտա:
Ես, որ բանասեր էի, Հրաչը՝ դերասան, մնջվել, բերանբաց ունկնդրում էինք: Ի~նչ սրտահույզ, դյութիչ էր:
-…Արազի ափին բոստանս լինի,
Ծով քրտինք թափեմ Շուշանիս համար:
Նա կռացավ, վերցրեց տոպրակը: Շքանշանները, որ երեքն էին, թույլ զրնգացին: Թվաց՝ հասակը երկարել է:
-Բարի գիշեր:
-…
-Բարի…
Նա գնաց: Հանկարծաբար հորինված գրքի հերոսի պես եկավ, ասաց բաներ ու մեկնեց: Ո՞վ էր, կյանքն էլ մեզ կհանդիպեցնի՞, կկայանա՞ ապաշխարանքը, կհետևե՞նք Լույսին, որը որպես կանոն, հաջորդում է խավարին, թե՞ քաղաքը քիչ հետո կուլ կտա մեզ, կօրորի ամենօրյա թմբիրի մեջ, որպեսզի ճպռոտ կոպերս բացել չկարողանանք, այնքան, մինչև սին փառքի ետքից վազելով՝ մի օր շնչատ ընկնենք, մնանք բացաչք, բայց էլ՝ անկայծ, անկրակ, անէ:
Մենք ևս ելանք: Ես շշերը, պնակներն էի հավաքում, Հրաչն ընթացքում թղթերը, ուտելիքի մնացուկը դրեց կրակին: Ծխալուց հետո թերթերը բռնկվեցին:
-Ձուկը մոռացավ:
Հրաչը, որ խարույկն էր բորբոքում, շտկվելով՝ ափերը մոտեցրեց բերանին.
-Հեեեյ….
Պատասխանն ուժգնացող քամու սույլն էր:
Արամ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ
«Ետհարված» շարքից
