«Վերք Հայաստանի». Ողբ նրա կազմողներին

Շնորհակալություն «Հայաստանի Հանրապետություն», «ԱԶԳ», «Հայոց Աշխարհ», «Գրական թերթ»-ի խմբագիրներին, ինչու չէ նաև հեռուստատեսությանը և ռադիոյին:

Ձեր հաղորդումների շնորհիվ հայությունը իմացավ, որ Խ.Աբովյանի տուն-թանգարանի երկարամյա տնօրեն, Գրողների և Ժուռնալիստների միության անդամ, պատմական գիտությունների թեկնածու Հովհաննես Զատիկյանի և նրա տեղակալ Նունե Սամվելյանի հայրենանվեր ջանքերով լույս տեսավ Խ.Աբովյանի «Վերք Հայաստանի, Ողբ Հայրենասիրի» անմահ վեպը, որը առաջին անգամ կազմվել է անմիջապես Խ.Աբովյանի ձեռագրերից: Սա նշանակում է, որ չնայած վեպի բազմաթիվ հրատարակությունների, սա չի ենթարկվել ոչ մի գրաքննության և կրճատումների: Ահա թե ինչու «Հայաստանի Հանրապետությունը» իր հոդվածը վերնագրել է «Խաչատուր Աբովյանի նոր վերադարձը», «Հայոց Աշխարհը»` «Մեծագույն նվեր հայ ժողովրդին», «ԱԶԳ»-ը` «Պատմական հրատարակություն» և այլն:
Իսկ «Հայաստանի Հանրապետությունը» իր հոդվածում ավելի հեռու է գնացել` համարձակորեն նշել է, որ նախկին հրատարակումների` ցարական, ինչու չէ նաև խորհրդային գրաքննիչները կրճատումներ են արել, դուրս թողնելով այն հատվածները, որոնցում հեղինակը անխնա քննադատում է ցարական կառավարության ոչ հայանպաստ քաղաքականությունը, փոխարենը այն հատվածները, որոնցում ակնհայտ են Աբովյանի ռուսական կողմնորոշման որոշ դրսևորումները, միակողմանի մղվել են առաջին պլան: Իսկ թե ինչ տանջանքներով է ստեղծվել այդ «Վերքը», այս անգամ էլ բերեմ մի օրինակ «Գրական թերթ»-ից. «Իր տեսակի մեջ առաջինը լինելով, լույս է ընծայվել բազմաթիվ դժվարությունների հաղթահարման գնով: Ժամանակի ընթացքում ձեռագիրը քայքայվել էր, անհրաժեշտություն կար վերականգնել, էջերի մեծագույն մասը հրատարակչական տեսքի բերել, վերականգնել նախաստեղծ վիճակը, ինչը խմբագրակազմից շուրջ վեց ամիս խլեց: Արդյունքում համակարգչային աշխատանքը գրեթե անթերի կատարվեց ձևավորող և համակարգչային մասնագետ Նունե Սամվելյանի կողմից:

Առանձնակի դժվարություններ է ներկայացնում ձեռագրի և հարակից տեղադրելիք առաջին հրատարակության /1858թ./ տեքստը: Այս համամասնությունը ևս հաղթահարվեց, էջադրումը կատարվեց բոլոր չափանիշներով: «Խաչատուր Աբովյան» հրատարակչությունը այս ձեռնարկով ոչ միայն իր հարգանքի տուրքն է մատուցել Մեծ Հայի ծննդյան 210-ամյակին, այլև հարազատ ժողովրդին է ներկայացրել հայ ազգային մտածողության խոշորագույն կոթողը, հնարավորություն ընձեռելով համայն հայությանը նորովի տեսնել ու գնահատել իր մեծ զավակի տառապանքով յուրաքանչյուր բառի նրբանկատ ընտրությամբ ստեղծագործությունը»:

Կարծես ամեն ինչ հարթ անցավ, մամուլը մեծարեց գրքի կազմողներին: Ժողովուրդն էլ մի անգամ ևս տեսավ և գնահատեց ազգային մտածողության խոշորագույն կոթողին` Մեծ հայրենասերին, զգաց նրա տանջանքը և նրա մեծությունը ազգին հայրենասիրության և պայքարի ոգով դաստիարակելու:

Կարծես ամեն ինչ լավ է, լավ սկսեցինք` լավ էլ վերջացնում ենք, եթե… Եթե Կրթության և գիտության նախարար Ա.Աշոտյանը տնօրենի պաշտոնից չազատեր գրքի խմբագիր Հովհաննես Զատիկյանին, իսկ նոր տնօրենը` երիտասարդ, բայց գրականությունից և Աբովյանից շատ հեռու մի անձնավորություն պատերազմ չսկսեր Զատիկյանի և Սամվելյանի դեմ` առաջարկելով ազատվել աշխատանքից: Իսկ նախարարը ժամանակ չի գտնում նրանց ընդունելու և իր «շնորհակալությունը» հայտնելու ոչ միայն գրքի հրատարակման, այլ նաև իրեն մեծարման համար: (Բոլոր հրապարակումներում ընդգծվում է, որ Ա.Աշոտյանն է հանձնարարել այդ գրքի հրատարակումը: Ես կասկածում եմ:)

Այո, թվում էր, թե գրքի հրատարակիչներին նա կկանչեր, կխրախուսեր, շնորհակալություն կհայտներ, բայց գրքի խմբագրին պաշտոնազրկեցին, իսկ հրատարակչության ղեկավարին` աշխատավարձի կեսը կտրեցին և զրկեցին հրատարակչական գործունեությունից:
Դիմում եմ ոչ միայն հայ ժողովրդին, այս մեծագույն նվերը ստանալու առթիվ, այլև լրատվամիջոցներին, որպեսզի պաշտպան կանգնեն թանգարանի ձեռք բերած հեղինակությանը, վերադարձնեն նրա կենսունակությունը:

Խոստանում եմ «Վերք»-ին նորից անդրադառնամ, երբ Խ.Աբովյանի տուն-թանգարանը «բարեհաջողությամբ» կվերածվի մի նոր խաշանոցի և խորովածանոցի: Երկար չենք սպասի…

ԿԱՌԼԵՆ ՔԱԼԱՇՅԱՆ