Քսան տարի առաջ պլանավորած ճամփորդությունը՝
Հայաստան, իրականություն դարձավ
Երբ քսան տարի առաջ ֆրանսուհի Սառա Կլեմենտ-Կոլան իր մագիստրոսական աշխատանքն էր պատրաստում Ատոմ Էգոյանի ֆիլմերի, մասնավորապես՝ «Օրացույցի» մասին, հաստատապես որոշեց, որ երբեւէ պետք է լինի Հայաստանում, որն այնքան հյութեղ նկարագրված է այդ ֆիլմում: Իսկ երբ ուսանողների փոխանակման ծրագրով մեկնեց Կանադա՝ Քվեբեկ, Մոնրեալ, հանդիպեց Սիլվի Բելանդին ու պարզվեց, որ նրանք երկուսն էլ նույն ճաշակն ունեն, մասնավորապես՝ կինոյի բնագավառում, նրանք երկուսն էլ հավանում են Էգոյանին, նրանց երկուսին էլ գերել էր «Օրացույցը», որի շնորհիվ նրանց մոտ հայ մշակույթի հանդեպ հետաքրքրություն էր առաջացել: «Ու մենք որոշեցինք, որ երբեւէ պետք է կատարենք այս ճամփորդությունը, եւ ահա քսան տարի հետո մենք եկանք Հայաստան»,- ասում է Սառան:
Սառան վավերագրական ֆիլմերի ռեժիսոր է, իսկ Սիլվին կինոյի մասին դասախոսում է քոլեջում: Նրանք մի քանի օր առաջ են եկել Հայաստան՝ տաս օրով, ոչ միայն ճամփորդելու, այլեւ լուսանկարներ, նկարահանումներ անելու, ինչի արդյունքում գուցե նաեւ վավերագրական ֆիլմ ծնվի: Արդեն հասցրել էին լինել Գեղարդում, Գառնիում, Նորավանքում, Խոր Վիրապում, Հառիճում, Սեւանում, Դիլիջանում, Գյումրիում… Սիլվին պատմեց, որ տպավորվել են հատկապես Տարազի փառատոնի ժամանակ Արփենի գյուղ կատարած այցելությամբ. «Մենք ոչ միայն փառատոնը հավանեցինք, այլեւ 1988-ի երկրաշարժից մեծապես տուժած այդ գյուղը, որտեղ ընդամենը 15 ընտանիք է մնացել»:
Սիլվին եւ Սառան պատմում են, որ եկել են Հայաստան՝ հատկապես եկեղեցիները, վանքերը, ամրոցները տեսնելու, նկարելու համար. «Սա Հայաստանի պատմության ու մշակույթի միջով անցնելու մի լավ ճանապարհ է»: Սիլվին ասում է, որ մինչեւ Հայաստան գալն արդեն իսկ իրենք սիրում էին Հայաստանը, բայց այստեղ գալուց հետո շատ նոր բաներ իմացան: Իսկ Սառան հավելում է. «Մեր մեջ «Օրացույցի» ամեն կադրը այնքան խորն էր նստած, այդ պատկերները, այդ ձայները մեր մեջ էին, եւ մենք շատ բան գիտեինք արդեն, ու այստեղ ամեն տեղ գնալով մենք փորձում ենք համադրել մեր տեսածը ֆիլմի դրվագների հետ»:
Հարցիս, թե ի՞նչը հատկապես հավանեցին Հայաստանում, Սիլվին պատասխանում է՝ եկեղեցիները եւ մարդկանց, եւ նրանց կապող ոգին: «Մեզ համար շատ գնահատելի է, որ այստեղ մարդիկ մոտենում են մեզ եւ ուզում են պատմել իրենց պատմությունը՝ հայերի պատմությունը: Նրանց համար կարեւոր է, որ բոլորն իմանան այն պատմությունը, որով անցել է ձեր ժողովուրդը, եւ դա շատ հուզիչ է: Արփենի գյուղում մենք հանդիպեցինք Էլվիրային, որը պատմեց գյուղի պատմությունը, երկրաշարժի մասին, ապա Օպերայի մոտ հանդիպեցինք Դիանային, 16-ամյա մի աղջկա, որը «Տիկ տակի» գովազդ էր անում, եւ մեզ էլ առաջարկեց հայերեն ասել «Մենք սիրում ենք «Տիկ տակ»: Իսկ դրանից հետո նա ասաց՝ եկեք նստենք, ես ձեզ կպատմեմ մեր պատմությունը, եւ դա շատ հուզիչ էր, նա համարյա լացում էր, երբ պատմում էր ցեղասպանության մասին, այն մասին, թե հայերի համար որքան կարեւոր է այդ ամենը՝ իրենց ուղին, ովքեր եք, որտեղից եք եկել, ուր եք գնում…»:
Սառան էլ ասում է, որ այստեղ մարդիկ շատ կարեւորում են, որ իրենք՝ չունենալով հայկական արմատներ, եկել են Հայաստան. «Մարդիկ զարմանում են եւ գնահատում են դա: Դա շատ հուզիչ է մեզ համար»:
Կարդացեք նաև
Սառայի համար զարմանալի է, որ ֆրանսիացիները, ովքեր շատ են սիրում ճամփորդել, սիրում են մշակույթ, արվեստ, եկեղեցիներ, արարողություններ, չեն գալիս Հայաստան: «Մենք ունենք Շառլ Ազնավուր, բազմաթիվ հայազգի հայտնի գործիչներ, մենք շատ լավ վերաբերմունք ունենք Հայաստանի, հայերի հանդեպ, մեր նախագահն է գալիս Հայաստան, բայց, չգիտես ինչու, ֆրանսիացիները չեն մտածում Հայաստան գալու մասին, չեն ընկալում Հայաստանը որպես մի երկիր, ուր կարելի է մեկնել ճամփորդելու, այլ սիրում են Հայաստանն ու հայերին վերացականորեն, հեռվից»,- ասում է Սառան: Իսկ Սիլվին շարունակում է, որ Կանադայում էլ շատերը չէին հասկանում Հայաստան գալու իր ցանկությունը. «Իմ ընկերները, որ շատ են սիրում ճամփորդել, աշխարհով մեկ պտտվում են, այդ թվում՝ իմ հայազգի ընկերները, ասում էին՝ ինչի՞ ես գնում Հայաստան: Ես կարծում եմ, որ շատ մարդիկ չգիտեն Հայաստանի պատմությունը, Հայաստանի գրավչությունը, միայն լսել են Ցեղասպանության մասին, որոշ մարդիկ գիտեն, որ քրիստոնեությունն առաջինն ընդունած երկիրն է, ոչ տուրիստական, հետխորհրդային երկիր է… բայց այդ կարծրատիպերը պետք է փոխվեն, եւ մենք ամեն ինչ կանենք դրա համար, մենք կտարածենք մեր տպավորությունները»:
Սառան էլ պատմում է, որ իր ընկերներից ոմանք, իմանալով, որ մեկնում է Հայաստան, ասում էին՝ զգույշ կլինես, ուշադիր կլինես հագուկապիդ հանդեպ… Երբ հարցնում եմ, թե ինչի՞ց պիտի զգուշանային, Սիլվին ասում է, որ որքան էլ տարօրինակ է, շատերը կարծում են, որ Հայաստանը մուսուլմանական երկիր է, եւ այստեղ վտանգավոր է, քանի որ մարդիկ քարտեզի վրա տեսնում են, որ սա մի փոքր տարածք է Թուրքիայի, Իրանի, Ադրբեջանի արանքում եւ չեն մտածում, որ լրիվ այլ աշխարհ է: Սառան ասում է, որ ֆրանսիացիները նախընտրում են հանգիստ եւ տրորված ճանապարհը՝ ճամփորդելու համար. «Շատերը մտածում են, որ ավելի լավ է գնալ ծով, Իսպանիա, լողալ, քան նեղություն տալ իրենց՝ նոր բան հայտնաբերելու համար: Ինձ համար շատ զարմանալի է, որ ֆրանսիացիները, որոնք մշակույթի երկրապագուներ են, չեն գալիս Հայաստան, որտեղ ամեն քայլափոխին արվեստ ու մշակույթ է»: Այս առումով ընկերուհիները իրենց հայտնաբերողի դերում էին զգում. «Մենք մի տեսակ եսասիրաբար երջանիկ ենք, որ առաջիններից ենք, որ հայտնաբերում ենք Հայաստանը, նկարում ենք այդ անկրկնելի եկեղեցիները խաղաղ պայմաններում, երբ շուրջբոլորդ տուրիստական աղմուկ չկա, ճապոնացիների մեծ խմբեր չկան, որ ամբողջ տարածքը զավթում են»,- ծիծաղելով ասում են նրանք:
Սառան եւ Սիլվին ասում են, որ իրենք շատ են ճամփորդել, սակայն Հայաստանն իրենց համար այն երկիրն է, ուր իրենք հաստատ կվերադառնան. «Ամեն երկիր չի, որ ուզում ես կրկին անգամ գալ: Մանավանդ՝ կյանքը կարճ է, աշխարհը՝ մեծ, եւ ուզում ես ավելի շատ բան հասցնել տեսնել: Բայց մենք, երբ ընդամենը երկու-երեք օր էինք Հայաստանում, հասկացանք, որ էլի ենք ուզում վերադառնալ՝ ավելի երկար ժամանակով»:
Հարցիս՝ իսկ ի՞նչը չհավանեցիք այստեղ, երկուսն էլ պատասխանում են. «Անկեղծորեն, չկա այդպիսի բան: Գուցե, եթե մի քանի ամիս մնանք այստեղ, ինչ-որ բան գտնենք, որ մեզ դուր չի գալիս, բայց այս կարճ ժամանակահատվածում չենք տեսել որեւէ բան, որ չհավանենք: Ամեն ինչ խաղաղ է, հանգիստ ու հեշտ է, մարդիկ շատ պատրաստակամ են, շատ հյուրասեր, բոլորն ուզում են մեզ օգնել: Զաբելը՝ այն հյուրատան աշխատակիցը, որտեղ ապրում ենք, ամեն օր մեզ համար կազմակերպում է մեր օրակարգը, մեր հարեւանուհին՝ Աննան, որ ԱՄՆ-ից եկած հայուհի է, մեզ հյուրասիրեց, երբ ուշ երեկոյան հասանք Երեւան: Ի դեպ, շատ ենք հավանել հայկական ուտեստները: Մեզ շատ է դուր գալիս մարդկանց մեջ հարաբերությունը: Ուր գնում ենք, տեսնում ենք ընտանիքներով, երեխաների հետ մարդկանց, զգում ենք, թե ինչպես են միմյանց սիրում, ինչպես են սիրում իրար հետ լինել այդ գեղեցիկ վայրերում՝ եկեղեցիների մոտ, բնության մեջ, պիկնիկներ են անում ամեն տեղ, պարում են, ուրախանում, եւ ամեն տեղ մեզ հրավիրում են: Շատ հաճելի է այս ամենը»:
Սառան դեռ չի պատկերացնում, թե ի՞նչ ֆիլմ է նկարելու Հայաստանի մասին, բայց Սիլվին նրան հուշում է վերնագիրը՝ «Հայաստանի ձայները»: Սառան ասում է. «Հավանաբար, երբ վերադառնամ Ֆրանսիա, ամբողջ հավաքածս նյութերը նայեմ, ձայնագրություններս լսեմ, նոր կհասկանամ, թե ինչ է լինելու այս ֆիլմը: Ծրագիրը փոխվում է ընթացքում, սկզբից միայն եկեղեցիներն էին ինձ հետաքրքրում, բայց հիմա ամեն օր, ամեն վայրկյան գաղափարներ են առաջանում: Ես ժուռնալիստ չեմ եւ չեմ ուզում Հայաստանի պատմությունը ներկայացնեմ, ես ուզում եմ միքս անել այսօրվա, երեկվա եւ վաղվա Հայաստանի վերաբերյալ, ուզում եմ շատ ձայներ լինեն ֆիլմում: Ես հասկացա, որ Հայաստանում շատ հայտնի բանաստեղծներ կան, եւ հիմա մի գաղափար ունեմ՝ ձայնագրել շարքային մարդկանց՝ բանաստեղծություն արտասանելիս… չգիտեմ, դեռ ամեն ինչ խմորային վիճակում է»:
ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
03.07.2014
