Վահան Տերյանի՝ «Հայաստանի կոմունիստական կուսակցություն» կազմակերպությունից դուրս գալու մասին դիմումից պարզվում է, որ 1919 թվականի մայիսին Ռուսաստանի կոմկուսի կենտկոմը որոշում է կայացրել աշխատանքից հեռացված, տուբերկուլյոզով հիվանդ Տերյանին ուղարկել ռազմաճակատ։
Հետո, երբ բացահայտվել է այդ որոշման անհեթեթությունը, Գուրգեն Հայկունու առաջարկով կայացվել է Տերյանին Ղրիմ ուղարկելու մասին որոշում։
Ի վերջո, Ստալինը գտել է Տերյանից ազատվելու ձեւը՝ նրան «գործուղել են Պարսկաստան եւ Թուրքիա՝ Թուրքեստանով»։ «Ժողովուրդների հայրը», ըստ երեւույթին, հաշվարկել էր, որ պոետին չի հաջողվի դիմանալ ճանապարհի դժվարություններին։ Չէ՞ որ տուբերկուլյոզով հիվանդ Տերյանի համար դա իսկական մահվան ճամփա էր, քանի որ իրականում Թուրքեստան տանող ճանապարհ այդ օրերին գոյություն չուներ, փակ էր՝ քաղաքացիական կռիվների պատճառով, իսկ վագոնները չէին տաքացվում։
Այդպես էլ եղավ. 1920 թվականի հունվարի 7-ին Վահան Տերյանը վախճանվեց ճանապարհին՝ ձյունածածկ Օրենբուրգում։
Բայց պոետը դեռ չէր հասցրել մահանալ, երբ 1919 թվականի դեկտեմբերին Անաստաս Միկոյանը սպանեց Տերյանի կյանքի գործը։ Այդ օրերին Լենինին հասցեագրված «Կովկասյան հարցի շուրջ» իր զեկույցի թեզիսներում նա գրում է. «Մեծագույն սխալ էր Թուրքահայաստանի ինքնուրույնության մասին Սովետական Ռուսաստանի դեկրետը (1917 թ.)… Պետք է ընդունել, որ… Թուրքահայաստանի մասին գաղափարը վնասակար, հանցագործ եւ ռեակցիոն ցնորք է, որի դեմ պետք է պայքարի մեր կուսակցությունը…»։
Միկոյանը սպանեց այն, ինչի ակնկալիքով Վահան Տերյանն անդամակցել էր բոլշեւիկյան կուսակցությանը՝ իր հայացքներով չլինելով կոմունիստ։ Այն, ինչի իրականացման համար Տերյանը մերժել էր դաշնակցական ականավոր գործիչ, բժիշկ Հակոբ Չավրիեւի առաջարկը՝ հեռանալ սոված ու ցուրտ Մոսկվայից եւ բուժվել Եվրոպայում։ Մերժել էր, որպեսզի շարունակի պայքարել Հայկական հարցի արդար լուծման համար։ Բայց անհավասար պայքարում Տերյանը պարտություն կրեց…
Գրիգոր ԷՄԻՆ-ՏԵՐՅԱՆ
Կարդացեք նաև
Հոդվածն ամբողջությամբ կարող եք կարդալ «Հրապարակ» թերթի այսօրվա համարում
