Ֆրանսահայ քաղաքագետ Կայծ Մինասյանի կարծիքով՝ ՀՀ-ն իր ստորագրությունը հայ-թուրքական արձանագրություններից պետք է վաղուց հաներ
Ֆրանսիայի նախագահ Ֆրանսուա Օլանդը ընտրվելուց հետո այսօր առաջին անգամ ներկա է գտնվելու ապրիլքսանչորսյան պաշտոնական արարողությանը` Հայոց ցեղասպանության 99-րդ տարելիցին, որը տեղի կունենա երեկոյան՝ Փարիզի Կանադա հրապարակում, Կոմիտասի արձանի առջեւ:
Ֆրանսիայի հայկական կազմակերպությունների համակարգող խորհուրդը հրապարակել էր հաղորդագրություն` նշելով. «Դա նշանակալի իրադարձություն է, որը պետք է գնահատել ըստ արժանվույն՝ նկատի ունենալով Ֆրանսիայի միջազգային հեղինակությունը: Հանրապետության նախագահի ներկայությունը ցույց է տալիս նրա հավատարմությունը իր հանձնառությունների հանդեպ… Ներկայություն՝ իր Հայաստան մեկնելու նախօրյակին, միջազգային լարված իրավիճակում՝ դրոշմված Քեսաբի էթնիկ մաքրազտմամբ, ինչպես նաեւ թուրքական կառավարության ժխտողականության արմատականացմամբ: Ֆրանսիայի նախագահի խոսքը հատկապես կարեւոր է եւ սպասելի ինչպես Ֆրանսիայում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս գտնվող քաղաքացիների համար»,- նշել էր Ֆրանսիայի հայկական կազմակերպությունների համակարգող խորհուրդը:
Ֆրանսիայի Ռազմական հետազոտությունների հիմնադրամի փորձագետ Կայծ Մինասյանը «Առավոտ»-ի հետ զրույցում անդրադառնալով այսօր կայանալիք միջոցառմանը, Ֆրանսիայի նախագահի մասնակցության պատճառներին՝ նախ հիշեցրեց, որ առաջին անգամ` 2012-ին նախկին նախագահ Սարկոզին է մասնակցել ապրիլքսանչորսյան միջոցառմանը՝ որպես Ֆրանսիայի նախագահ, բայց այն ժամանակ նախագահական ընտրապայքար էր եւ դրա շրջանակներում կատարված յուրահատուկ նախընտրական քայլ էր, ապրիլին եւ մայիսին` նախագահական ընտրությունների առաջին եւ երկրորդ փուլերի միջեւ ընկած ժամանակահատվածն էր այն ժամանակ, որի ընթացքում նաեւ Օլանդը, որպես նախագահի թեկնածու, մասնակցեց այդ միջոցառմանը: «Այսօր արդեն, երբ ընտրապայքար չկա` Օլանդի կողմից, անշուշտ, կարեւոր քայլ է մասնակցությունն այդ միջոցառմանը, մանավանդ՝ Հայաստան կատարելիք այցից գրեթե երեք շաբաթ առաջ»:
Կարդացեք նաև
Ինչո՞վ է պայմանավորված Ֆրանսիայի նախագահի կողմից այդ մասնակցությունը, գուցե դրա պատճառն այն է, որ Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակին ընդառաջ փորձ է արվում միջազգային հանրության ուշադրությո՞ւնը հրավիրել Հայոց ցեղասպանությանը` հարցրինք ֆրանսահայ քաղաքագետին: Կայծ Մինասյանի կարծիքով՝ տարբեր պատճառներ կան. «Առաջինը` Օլանդը հայասեր է, նա համոզված է, որ հայկական դատը օրինականություն, ուժ ունի եւ արդար դատ է: Նա որպես նախագահ խոստացել էր ներկայացնել նախագիծ, եւ հնարավոր է, որ այսօր այս առնչությամբ հայտարարությամբ հանդես գա` որպես իր խոստման իրականացում` մայիսին Հայաստան այցելությունից առաջ: Հաջորդ պատճառը` չմոռանանք, որ Ֆրանսիայի նախագահը երբ այցելեց Թուրքիա, խոսեց Ցեղասպանության մասին` յուրօրինակ ճնշում գործադրելով Անկարայի վրա, նշեց, որ պատմական իրադարձությունների քողազերծումը ցավոտ պրոցես է, բայց դա պետք է արվի: Երրորդ պատճառն, իմ կարծիքով, Քեսաբի իրադարձություններն էին: Վստահ եմ, որ բոլոր պետությունները շատ լավ գիտակցում են, որ Թուրքիան Քեսաբի դժբախտության մեջ իր մասնակցությունն ունեցել է: Հիմա թե Միացյալ Նահանգները, թե Ֆրանսիան կուզենային ոչ թե ապտակ հասցնել Թուրքիային, այլ «ականջը ոլորեին»՝ հասկացնելով, որ գիտեն, թե ինչ է տեղի ունեցել: Չորրորդ պատճառը, հավանաբար, կապված է Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակի հետ` որպես խորհրդանշական քայլ»:
«…Մենք Թուրքիայի հասարակությանը չենք դիտում որպես թշնամի: Գլուխ խոնարհելով անմեղ զոհերի հիշատակի առջև՝ մենք հիշում ենք բոլոր այն թուրք անհատներին, թուրք ընտանիքներին, ովքեր այդ ծանր օրերին ձեռք մեկնեցին բարբարոսների կողմից ոչնչացվող իրենց հայ հարևաններին, ընկերներին, խուժանի ճիրաններից ազատեցին բազմաթիվ հայ մանուկների: Փառք նրանց հիշատակին, ովքեր անգամ իրենց և իրենց ընտանիքների կյանքը վտանգելով՝ փրկության ձեռք մեկնեցին մեր բազմաթիվ հայրենակիցներին: Ցանկացած հանրություն, նաև՝ թուրքերը, պետք է հպարտանա իր այն նախնիներով, որոնք կյանքեր են փրկել և ձեռնոց նետել ցեղասպանությանը: Մենք հիշում ենք սա»,- երեկ Ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օրվա առիթով ուղերձում ասել է Սերժ Սարգսյանը:
Նա ամփոփել է ուղերձը. «2015 թվականի խորհուրդը լրջորե՛ն պետք է ընկալվի Թուրքիայում: Հայաստանի հանդեպ վերաբերմունքը չի կարող այլևս բառերով չափվել. այն հստակ քայլեր է ենթադրում՝ փակ սահմանի բացում և բնականոն հարաբերությունների հաստատում: Ինչ վերաբերում է հայ-թուրքական արձանագրություններին, ապա դրանց վերաբերյալ մեր դիրքորոշումը բազմիցս ենք ասել: Իսկ «ողջամիտ ժամկետներ» հասկացությունն առավել քան արդիական է դառնում»:
Իսկ արդյոք Հայաստանը հետ կկանչի՞ ստորագրությունը Հայաստան-Թուրքիա արձանագրություններից: Կայծ Մինասյանին հարցրինք` դա ճիշտ քայլ կլինի՞ պաշտոնական Երեւանի կողմից: «Դա պետք էր վաղուց անել: Այդ արձանագրությունների անհրաժեշտությունը չկար: Եթե ցանկանում էինք կարգավորել հարաբերությունները Թուրքիայի հետ, ինչը չափազանց կարեւոր է, այդ ճանապարհով չպետք է արվեր»: Իսկ ինչպե՞ս է հնարավոր Թուրքիայի հետ կարգավորել հարաբերությունները` մեր հարցին ֆրանսահայ քաղաքագետը պատասխանեց. «Հասարակությունները պետք է շփվեն, մերձենան, պետությունները չպետք է խառնվեն այդ գործընթացին՝ իմ կարծիքով, երկրները շատ վաղ մտան այդ գործընթացի մեջ, Ռուսաստանը խառնվեց այդ գործընթացին: Այլ բան չէր էլ կարելի սպասել, եթե Հայաստանն իսկապես հայտարարելու է, որ հանում է իր ստորագրությունը արձանագրություններից: Թուրքիան դարձյալ հայերի նկատմամբ նույն կերպ է վարվում` դժբախտ իրադարձությունները Քեսաբում, օրինակ, Թուրքիան մշտապես դեմ է հանդես գալիս հայերին, եւ սրանից հետո գնալ բանակցությունների սեղանի շո՞ւրջ նստել Թուրքիայի հետ… Ես հուսով եմ, որ Հայաստանի սահմանը Թուրքիայի հետ կբացվի, բայց ոչ այդ արձանագրությունների գնով: Այդ արձանագրություններում ամեն ոլորտ ներառեցին՝ փոխանակ կամաց-կամաց առաջ քաշեին հարցերը, փոխանակ հրապարակային բանակցություններ վարեին, ոչ թե գաղտնի: Գաղտնի դիվանագիտությունների ժամանակն անցել է, երբ ապրիլի 24-ից երկու օր առաջ հայտնի դարձավ, որ հարաբերությունների կարգավորման նախագիծ կա Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ… Դա վիրավորական է: Հիմա մոռանանք այդ արձանագրությունները: Թուրքիայի հետ հարաբերությունները այլ մակարդակով պետք է բարելավել` Հայաստանի եւ Թուրքիայի հասարակություններով, սփյուռքի հետ: Իսկ պետական մակարդակով, իհարկե, պետք է բանակցել, բայց ոչ այնպես, ինչպես արվեց այդ արձանագրությունների միջոցով, այլընտրանքային ճանապարհներ էլ կան: Օրինակ՝ անհրաժեշտություն չկա պատմաբանների հետ քննարկելու այդ հարցը, պատմությունն անցել է: Հիմա անհրաժեշտ է հոգեբանական հարցերով հանձնաժողովի ստեղծում, որովհետեւ հոգեբանական, վստահության խնդիր կա հայերի եւ թուրքերի միջեւ, որը պետք է հաղթահարել, պետք է այդ մթնոլորտի ձեւավորմանը հասնել հասարակությունների միջոցով, որից հետո անցնել պետությունների, իշխանությունների մակարդակով հարաբերությունների կարգավորմանը: Բայց ոչ այնպես, ինչպես արվեց` ռուսական նախաձեռնությամբ, արհեստական օրակարգ մտցնելով, որպեսզի Ռուսաստանն իր լծակներով զբաղվի Հայաստան-Թուրքիա սահմանի հարցով, որպեսզի ԱՄՆ-ն ու Եվրոպան չմիջամտեն այդ հարցին»:
Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակին ընդառաջ՝ կարելի՞ է ասել, որ Հայաստանի իշխանությունները, սփյուռքը ըստ արժանվույն են պատրաստվում, մենք բավարար աշխատանք տանո՞ւմ ենք, ի՞նչ նպատակներ ունենք, որ 100-ամյակին ընդառաջ պետք է հռչակենք ու փորձենք իրականացնել՝ հարցրինք Կայծ Մինասյանին: Մեր զրուցակիցը նշեց, որ սփյուռքի կառույցները, ՀՀ իշխանություններն, անշուշտ, ծրագրեր ունեն, բայց որպեսզի դինամիկ գործընթացներ ծավալվեն, ճնշում գործադրվի միջազգայի հանրության վրա, ապա Կայծ Մինասյանի կարծիքով՝ պետք է աշխատել մարկետինգի, կոմունիկացիայի ուղղությամբ: «Հասարակությունը, սփյուռքի կառույցները, բոլորն աշխատանք ունեն անելու, այդ մարկետինգի պակասը կա: Դրական մոտեցմամբ եմ մոտենում հարցին եւ հույս ունեմ, որ գոնե սեպտեմբերից առաջ կքաշվի այդ մարտավարությունը: 1965 թվականին` Ցեղասպանության հիսունամյակի առիթով արձագանքը մեծ չէր, քանի որ Խորհրդային Հայաստանի պայմաններում էինք, անկախ Հայաստան չկար, եւ հաջորդը` Սփյուռքում լոբբիստական աշխատանք չէր տարվել: Այսինքն՝ տարբերությունը հսկայական է` Հայաստանը ինքնիշխան պետություն է այսօր, եւ հիսուն տարի պայքար է տարվել Ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ` տարբեր ճանապարհներով: Այսօր բոլոր ժողովուրդները հստակ գիտեն, թե ինչ է տեղի ունեցել 1915 թվականին, լսել են, կարդացել են, այսօր աշխարհի ժողովուրդներն ավելի տեղեկացված են, այսինքն` այսօր ավելի մեծ աղմուկ կա, եւ պետք է ավելի մեծ աղմուկ բարձրացնել, քան հիսուն տարի առաջ էր: Հիսուն տարի առաջ քիչ թվով մարդիկ գիտեին Հայոց ցեղասպանության մասին` գիտնականներ, պատմաբաններ, բայց ոչ հասարակությունները: Հիմա գիտեն բոլորը, բայց ինչպե՞ս պետք է օգտագործել այդ արդյունքը` ավելի թուլացնե՞լ, թե՞ հզորացնել… Սա է Հայաստանի իշխանության եւ սփյուռքի մարտահրավերը` ի՞նչ անել, ինչպե՞ս…»,- նկատեց ֆրանսահայ քաղաքագետը:
ԷՄՄԱ ԳԱԲՐԻԵԼՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
